نقد و بررسی دو اتفاق اخیر از نگاه قرآن کریم
در چند روز اخیر دو اتفاق افتاد که باعث ناراحتی و تاسف شنوندگان و ببیندگان آن دو اتفاق شد.
یکی روایتی را بیان می کند بدون در نظر گرفتن صحت و سقم آن و تحلیل اشتباهی که از آن ارائه می دهد. و دیگری در پاسخ به او در مجلسی معنوی اعتراض کرده و ناسزا می گوید. حال آن که وی لباس دین به تن دارد و اهل علم می باشد. یقینا این دو عمل ناپسند می باشد و مورد رضای خداوند نیست.
بخشی از آموزه های اخلاقی و رفتاری قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) به معاشرت های مسلمین با همکیشان و غیر همکیشان خود تعلق گرفته است. و در بین آیات و روایات بیشترین تاکید بر حسن معاشرت های کلامی و پرهیز از آفات کلامی است که ممکن است گریبانگیر مسلمین شود. اسلام زبان را مهمترین عضوی می داند که می تواند بیشترین تاثیر را بر روند معاشرت ها و روابط بین انسان ها داشته باشد و به دلیل اهمیت این موضوع در بسیاری از موارد وارد جزئیات شده و توصیه هایی را ارائه داده است.
اینکه در برخورد با یکدیگر چگونه آغاز به کلام کنیم (همچون امر به سلام در برخورد مسلمان با مسلمان و...) در رابطه با چه مطالبی با یکدیگر سخن بگوییم و چگونه مطالب خود را بیان کنیم. در صورتی که در افکار و عقاید مخاطبمان خطایی یافتیم در چه صورت و چگونه او را اصلاح کنیم و در کدام مورد او را رها کنیم و....
سخن راست و آزموده
قرآن کریم از مسلمین می خواهد تا کلامی را که بر زبان جاری می کنند برگرفته از تفکر و تعقل و آمیخته با استدلال و برهان باشد و همچون سدی محکم بتواند استحکامش را در برابر باد و طوفان حفظ کند نه آنکه همچون ساختمان متزلزلی به اندک لرزشی فرو ریزد. (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیدا) هان اى كسانى كه ایمان آورده اید! از خدا بترسید و سخن سنجیده بگویید. (احزاب70)
علامه طباطبایی در تفسیرقول سدید می فرمایند: به راستى آنچه مى گوید مطمئن باشد، و نیز گفتار خود را بیازماید، كه لغو و یا مایه افساد نباشد. (المیزان ج16 ص523) و همچنین در قاموس آمده است که : سدید. یعنى قول صواب و محكم كه باطل را در آن راهى نیست و از ورود باطل بسته شده است .
در اهمیت این آیه شریفه همین بس که در روایتی آمده است : (ما جلس رسول اللَّه (صلی الله و علیه وآله) على هذا المنبر قط الا تلا هذه الایة: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً) هرگز پیامبر بر منبرش ننشست مگر اینكه این آیه را تلاوت فرمود. (در المنثور (طبق نقل تفسیر المیزان جلد 16 صفحه 376))
مصادیق قول سدید
قول سدید مصادیق متعددی دارد که به ذکر دو مورد از آن اکتفا می کنیم:
1. باید بر اساس برهان و استدلال باشد و از روی علم باشد. در آیات بسیاری خداوند متعال اهل کتاب را مذمت می کند که چرا سخنی بر زبان جاری می کنند که نسبت به آن علم ندارند. همچون آیه 68 یونس که خداوند خطاب به کسانی که بر اساس تمایلات نفسانیشان به خداوند فرزندانی را نسبت می دادند می فرماید: (أَ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُون ) چرا چیزى را كه نمى دانید به خدا نسبت مى دهید؟
یکی از گناهان کبیره آنست که انسان برای توجیه نظرات و گفته هایش از آیات و روایات سوء استفاده کند. چسباندن نسبت های ناروا به جریان های اسلامی و یا تحریف و استفاده ابزاری از برخی روایات برای پیش برد اهداف وتمایلات شخصی، گناهی است که خداوند متعال به همین سادگی از آن نمی گذرد. علی الخصوص اگر این سخنان از لسان شخصیت های دینی شنیده شود چرا که به دلیل اعتماد طبقه عوام به شخصیت های دینی، سخنان آنها سریعتر پذیرفته می شود.
2. به دور از هرگونه توهین و تحقیر باشد.
سیره اهل بیت همواره بر این جریان یافته است که هیچگاه و تحت هیچ شرایطی به مخالفین خود توهین و فحاشی نکرده اند.
در کتاب توحید مفضل آمده است که جناب مفضل پس از آنکه در مجلسی سخنان کفر آمیز را می شنود خشمگین می شود و چنین می گوید که: (اى دشمن خدا! ملحد شدى در دین خدا و انكار كردى پروردگارى را كه تو را آفریده است و....) در اینجا ابن ابی العوجا پاسخی به او می دهد که باید هر مسلمانی در مورد آن تامل کند و ببیند که چگونه حُسن مناظره اهل بیت، حتی تحسین مخالفینشان را نیز بر می انگیزد.
او در پاسخ می گوید: (... اگر از اصحاب جعفر بن محمّد صادقى او خود با ما چنین مخاطبه نمى كند و به این نوع دلیل با ما مجادله نمى كند، و از سخنان ما زیاده از آن چه تو شنیدى مكرر شنیده است و دشنام نداده در خطاب ما و او از اندازه سخن به در نرفته و در جواب ما! و او صاحب حلم و رزانت و خداوند عقل و متانت است. او را طیش و سفاهت و غضب از جا به در نمى آورد گوش مى دهد سخنان ما را و مى شنود حجت هاى ما را تا آن كه ما آنچه در خاطر داریم مى گوئیم و گمان مى كنیم كه حجت خود را بر او تمام كردیم، آنگاه باطل مى كند حجت هاى ما را به اندك سخنى و حجت بر ما تمام مى كند به مختصرترین كلامى، و نمى توانیم سخنان معجز نشان او در مقام جواب برآئیم، اگر تو از اصحاب اوئى به طور شایسته او با ما سخن بگو.» (توحید مفضل / ترجمه علامه مجلسى، ص: 49)
فحش دادن ممنوع، حتی به مشرکان
خداوند متعال در قرآن کریم مسلمانان را از سبّ دیگران حتی اگر خدایان دروغین مشرکین باشند نهی کرده است و می فرماید: (وَ لا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ ) هیچگاه بت ها و معبودهاى مشركان را دشنام ندهید، زیرا این عمل سبب مى شود كه آنها نیز نسبت به ساحت قدس خداوند همین كار را از روى ظلم و ستم و جهل و نادانى انجام دهند.(انعام108)
سب در لغت عبارتست از دشنام دادن، در الصحاح آمده است: (السَّبُ : الشَتم ) سبّ یعنی دشنام دادن.( ج 1، ص: 144)
دشنام دادن نه تنها طرف مقابل را ساکت نمی کند و او را از پیمودن مسیر باطل باز نمی دارد بلکه او را جری تر کرده و انگیزه اش را افزایش می دهد. از آداب نقد آن است که محترمانه و صبورانه با استناد به دلایل عقلی و نقلی سخنان باطل دیگری را رد کنند. این مسئله بر هر مسلمانی ضروری است مخصوصاً بر افرادی که انتسابشان به اهل بیت پر رنگ تر بوده و دارای وجهه ی مذهبی باشند.
از خداوند متعال می خواهیم که همه ما را از آفات زبان حفظ کرده و لسان ما را وسیله ای برای پیشبرد اهداف الهی قرار دهد.
