بانکداری اسلامی، مهجور و در انزوا

مساله ای که این روزها ان قلت های فراوانی بر آن وارد شده است و بسیاری حتی برخی مراجع تقلید نقدهای جدی را به سبک بانکداری کشور و دوری آن از اسلامی بودن وارد می دانند. اما نه با قاطعیت می توان ادعا کرد بانکداری در ایران اسلامی است و نه می توان به کلی آن را ربوی دانست.

اگر بخواهیم بدون جانبداری به مساله بانکداری اسلامی نگاه کنیم باید ابتدا علت اصلی پیدایش این روش بانکداری را مورد بررسی قرار دهیم که در تعریف کلی، آغاز بانکداری اسلامی به دغدغه یکی از کشورهای غرب برمی گردد که مسلمانان استقبال چندانی از تودیع پول در بانکداری ربوی نداشتند و سرمایه های خود را به طور معمول در این بانک ها سپرده گذاری نمی کردند. این مساله سبب ساز برای بررسی ها درباره بانکداری اسلامی شد.
کشور ما در سال 62 با تصویب قانون بانکداری بدون ربا فصلی از بانکداری اسلامی را در کشور به مرحله اجرا درآورد و هنگام تصویب قانون بانك داری بدون ربا در سال 62، در خود قانون پیش بینی شد كه هر 5 سال یك بار باید قانون ذكر شده مورد بازنگری قرار گیرد اما این 5 سال در حال حاضر سالها رسیده است.

اما بانكداری جاری در كشور را بر اساس این تعریف، نه می توان فاقد نشانه های بانكداری اسلامی دانست و نه می توان مدعی اجرای اسلامی بودن در بانکداری شد.
شاید بتوان ادعا کرد نظام بانكداری كشور، هنوز در میانه راه قرار دارد، به این معنا كه قوانین بانكداری كشور به لحاظ فقهی و شرعی با اشكال مواجه نیستند، زیرا در زمان تصویب قوانین بانكداری اسلامی هم شورای نگهبان انطباق این قوانین با شرع مقدس اسلام را تایید كرد و هم مراجع آن زمان این قوانین را تایید كردند.
آنچه در حال حاضر در این زمینه وجود دارد نوعی عدم اهتمام است. شاید بتوان اذعان كرد برخی مسوولان بانكی، خیلی قوانین بانكداری اسلامی را جدی نمی گیرند و یا توجه ای هم به آن نمی كنند. شاید اگر مسوولان به پیامدهای ربا در نظام بانكی توجه بیشتری می كردند امروز شکل بانکداری در کشور نزدیکی بیشتری به بانکداری اسلامی داشت.
بانكداری اسلامی معتقد است بازارهای اعتباری و حقیقی باید با هم حركت كنند در حالی که مواردی در نظام بانكی مشاهده می شود كه شبه ربوی بودن را تأیید می كند.

مشکل کجاست؟

"مهم ترین مشكل نظام بانكی ما در حال حاضر اطلاع نداشتن مردم و مسوولان از معایب وجود ربا در نظام بانكی است. اگر مردم و به خصوص مسوولان بدانند كه وجود ربا چه مضراتی در نظام بانكداری ایران ایجاد می كند، سعی می كنند از آن به صورت ویژه دوری کنند. مردم خیلی در زمینه وجود ربا آگاهی ندارند و نمی دانند در صورتی كه مسایل اقتصادی آنها با موضوع ربا آمیخته شود چه اتفاق هایی در زندگی آنها رخ خواهد داد.

از سوی دیگر یكی از اشكالات اساسی دیگر این است كه برخی از قوانین مورد تصویب شورای پول و اعتبار و بانك مركزی از فیلتر كمیته ی شرعی عبور نمی كند. متأسفانه خیلی از آیین نامه ها و دستورالعمل های بانك مركزی حدود شرعی را رعایت نمی كنند. به این نكته باید توجه ویژه شود كه قوانین بانكی باید پس از تصویب از لحاظ شرعی نیز مورد بررسی قرار گیرد. به عنوان مثال بسته ی سیاسی نظارتی بانك مركزی باید پس از تصویب در شورای پول و اعتبار و قبل از ابلاغ آن به بانك ها از لحاظ شرعی نیز مورد قبول باشد تا ضمانت اجرایی كامل داشته باشد. متأسفانه جایی در نظام بانكی برای تطبیق قوانین با شرع وجود ندارد."(١)
در حال حاضر شرایطی برای اقتصاد ایران به وجود آمده كه ابزارها و شیوه های موجود در قانون بانك داری بدون ربا كفایت اجرای مناسب برای قانون یاد شده را نمی كند و باید شیوه ها و ابزارهای جدیدی به قانون اضافه شود.

چه باید کرد؟

ما در برهه ی كنونی از فقدان یك قانون مدوّن، منسجم و كامل رنج می بریم. ورود ابزارهای جدید اسلامی در سیاست های پولی، یكی از نكاتی است كه در حال حاضر مورد غفلت مسوولان بانكی كشور قرار گرفته است. قانون بانك داری بدون ربا بایستی هر از چند گاهی (هر چند سال یك بار) به  روز شود. این یك اصل در نظام بانكی است اما مقررات و دستورالعمل های این قانون در حال حاضر سالهاست كه دست نخورده باقی مانده و ثابت است.
جدای از قوانین و مقرارت، متأسفانه باید با جرأت اذعان كرد پیكره ی نظام بانكی كشور آموزش های لازم را چه در فهم اقتصادی و چه در فهم شرعی قراردادها ندارند که لازم است در این زمینه گامهای جدی برداشته شود.
شاید بتوان این چند عامل را از دلایل مهم عدم پیشبرد نظام بانك داری اسلامی در ایران دانست که  مانع از گسترش و توسعه ی بانك داری بدون ربا در كشور شده اند و باید برای رفع آنها با عزم ملی وارد میدان شد. قوانین، نظارت های ویژه در این حوزه، چگونگی اجرای بسته ی سیاستی- نظارتی بانك مركزی و... از جمله موانعی هستند که ما را از تحقق بانکداری اسلامی بازمی دارند.
هر سال این روز را به رسم سایر مناسبت های تقویم، گرامی  می داریم و بر ضرورت های بانکداری اسلامی تاکید می کنیم اما در عمل حتی کاهش سود بانکی هم چندان دوام نمی آورد و باز به روال سابقش باز می گردد و این یعنی این خانه از پای بست نیاز به ترمیم و اصلاح دارد. بانکداری اسلامی باید از شعار به عمل تبدیل شود و به گونه ای نباشد که کشورهای غیر اسلامی در بانکداری اسلامی پیش تر از کشورهای اسلامی باشند.