امروز در تاریخ ( 13 اسفند 85 )

امروز ، یکشنبه سیزدهم اسفند ماه 1385 هجری شمسی ، برابراست با 14 صفر 1428 هجری قمری و 4 مارس 2007 میلادی . رویدادهای مهمی که در طول تاریخ ، درچنین روزی ، بوقوع پیوسته از این قرارند:

پیروزی مسلمانان در جنگ مدائن

1412 سال پیش در چنین روزی در سال 16 ه.ق ، لشکر مسلمین به فرماندهی سعد ابن ابی وقاص بر لشگر ایران ، در جنگ مدائن پیروز شد .

مدائن جمع مدینه یا شهر که ایرانیان آن را توسفون یا تیسفون مى‏خواندند، عبارت از هفت شهر مجاور یکدیگر بود . گرد این شهرها را حصارهاى بلند کشیده بودند و دروازه‏ هایى مقارن هم در آنها تعبیه کرده بودند. پادشاه ‏در کاخ سفید تیسفون اقامت مى‏کرد و ایوان مداین که پذیراییها و ضیافتها در آنجا برپا مى‏شد در اسبانبر واقع بود.

اما شروع جنگ بین اعراب و ایران بدین صورت نوشته شده . در سال 14 ه‍. ق. كه عمر از كارهاى شام فراغت یافته بود ، آماده جنگ با ایران گردید. سعدبن ابی‌وقاص با سى هزار سپاه مأمور جنگ با ایرانیان شد. یزدگرد هم سپاهى گویا در حدود یك صد و بیست هزار نفر در تحت فرماندهى رستم فرخ هرمز (یا فرخ‌زاد) بیاراست. عمر در همان سال هیأتى مركب از دوازده نفررا به جهت دعوت یزدگرد به اسلام به دربار وی فرستاده بود . آنان در ورود به تیسفون ظاهرشان باعث سخره بود ولى یزدگرد آنها را با احترام پذیرفت، زیرا مقارن این احوال، مسلمین دمشق را فتح كرده بودند. یزدگرد پرسید: مقصودتان چیست؟ گفتند باید اسلام بپذیرید یا جزیه دهید. شاه در جواب با نظر حقارت به آنها نگریسته و اشاره به لباس آنها كرده گفت : شما مردمانی هستید كه سوسمار میخورید و بچه‌هاى خودتان (دختران‌تان) را مى‌كشید. مسلمین جواب دادند كه ما فقیر و گرسنه بودیم ولى خدا خواسته است غنی و سیر باشیم. حالا كه شمشیر را اختیار كرده‌اید بین ما و شما حكم اوست.

و این رویداد بهانه ای برای آغاز جنگ شد . یزدگرد سپاهی بزرگ را به سركردگی " رستم فرخ زاد " مامور مقابله با مسلمانان و جلوگیری از حمله ایشان كرد عمر نیز " سعدبن ابی وقاص " را با سپاهی كه عده آنان به سی و چند هزار می رسیدبه جنگ با ایرانیان گسیل داشت . در "‌ قادسیه " ( واقع در پانزده فرسخی كوفه )‌جنگ شدیدی بین این دوسپاه روی داد . با آنكه ایرانیان مقاومت زیادی از خود دادند ، شكست سختی خوردند . با این شكست بود كه راه تیسفون (‌ یا مدائن )‌پایتخت شاهنشاهی ساسانی ،‌بر روی مسلمانان باز شد. عربهای مسلمان نخست در صفر سال 13 (‌ ه.ق. )‌قسمت غربی مدائن را كه " وی اردشیر " نام داشت متصرف شدند و آن گاه ،‌از دجله گذشتند وبه سمت شرقی مدائن كه كاخ معروف پادشاهان ساسانی معروف به " ایوان كسری " در آن قرار داشت رسیدند . در این بین ، اموال بیكرانی از غارت كاخهای سلطنتی نیز به دست ایشان افتاد . سپس ، مسلمانان در تعقیب یزدگرد و ایرانیان روی به شرق نهادند و در سال 16 (‌ ه.ق. ) به "‌ جلو لاء " كه در كنار نهر جلولاء منشعب از رود دیاله واقع بود رسیدند . در این راستا سپاه ایران را طی جنگ سختی به سركردگی " مهران راضی " شكست دادند .پس از فتح حلوان و جنوب وشمال عراق به سرتاسر آن مملكت مسلط شدند . بعد از آن ، نوبت به خوزستان و لرستان رسید . عمر در ابتدا نمی خواست از حدود خوزستان و ماسبذان و مهرگان كدك (‌ لرستان ) تجاوز كند ، اما یكی از مشاورانش او را به تسخیر سرتاسر ایران تشویق كرد . عمر نصیحت او را پذیرفت و سردارانی را به فتح ایالات فارس ‌ و كرمان و سیستان و مكران مامور كرد .

در سال 19 یا 21 ( ه.ق .) فتح نهاوند كه عربها آن را در تاریخ فتوحات مسلمانان در ایران " فتح الفتوح " می خوانند صورت گرفت یزدگرد سپاه بزرگی از فرماندهان شهرها و ولایتهای ایران به سركردگی " فیروزان " برای مقابله با مسلمانان فرستاد . عمر نیز " نعمان بن مقرن مزنی " را برای مقابله با آنان تجهیز كرد . مسلمانان در نهاوند ایرانیان را شكستی سخت دادند اما سردار مسلمانان ،‌ یعنی نعمان بن مقرن ،‌ در این جنگ كشته شد . پس از فتح نهاوند ،‌ همدان نیز به دست مسلمانان افتاد . فتح همدان و قزوین و ابهر و زنجان به دست قبایل مستقر در كوفه انجام گرفت .

پس از آن ، اعراب به پیشرویهای خود ادامه دادند و شهر ها ی ری ، قومس (‌سمنان و دامغان )‌ ، گرگان ، آذربایجان ، مغان و اران را نیز متصرف شدند .

یزدگرد پس از جنگ جلولاء به ری و از آنجا به اصفهان وكرمان و خراسان رفت . وی از پادشاه سغد و خاقان ترك و خاقان چین تقاضای كمك كرد و با كمك خاقان ترك و مردم فرغانه و سغد ، وارد بلخ شد . احنف با سپاهیان بصره و كوفه به رویارویی سپاه ترك شتافت . تركان از یاری با ایرانیان سرباز زدند و خود ایرانیان نیز از كمك جدی به یزدگرد خوداری كردند . یزدگرد ناچار از جیحون گذشت و به غرفانه رفت . پس از آن ، باز به خراسان بازگشت و عاقبت بعد از سالها دربه دری در سال 31 ( ه.ق.) كشته شد . او در نزدیكى مرو به آسیایی پناه برده بود كه شب را در آنجا بگذراند . اما آسیابان یزدگرد را به طمع لباس فاخر و جواهرش كشت . با مرگ او سلسله ساسانی نیز پس از 416 سال سلطنت در ایران منقرض گردید.

***

شهادت محمد ابن ابی بکر

1390 سال پیش در چنین روزی در سال 38 ه.ق ، محمدبن ابی بکر والی امیر المومنین علی (ع) در مصر ، به دستور معاویه و عمروعاص بوسیله زهر به شهادت رسید . ( البته به قولی وی در نیمه جمادی الاثانی به شهادت رسیده است .) (1) . او در هنگام شهادت 28 ساله بود.

جریان شهادت وی از این قرار بود که عمربن عاص به دستور معاویه به همراه شش هزار تن به منظور فتح مصر ، روانه این دیار شد . محمد بن ابو بکر نامه‏اى به امیر مؤمنان نگاشت و از درخواست کمک کرد. مردم براى یارى وى جمع آمدند اما با این همه پس از گذشت‏ یک ماه و با وجود مالک بن کعب ، تعداد آنان از دو هزار تن افزون نشد. آنان پنج‏شب ، با لشکر عمروعاص مقابله کردند و چون خبر شهادت محمد را دریافتند، بازگشتند . گفته می شود بعد از شهادت ، او را در شکم حمار مرده ای گذاشتند و سوزاندند .(2) قبر منصوب به او از مابقی بدن سوخته آن بزرگوار است .

هنگامی که خبر شادکامى اهل شام ، از کشته شدن محمد به آگاهى امام على (ع) رسید ، ایشان فرمودند :

« اندوه ما در از دست دادن محمد به اندازه شادمانى آنان و بلکه بیشتر از آن است . ما نزد خداوند از آنان حساب خواهیم کشید . به خدا سوگند محمد جزو کسانى بود که انتظار قضاى الهى را مى‏کشید و براى پاداش الهى عمل مى‏کرد.او هیئت فاجر را دشمن و هدایت مؤمن را دوست مى‏داشت.»

***

جنگ با ابومسلم خراسانی

1301 سال پیش در چنین روزی در سال 127 ه.ق ، «مروان ثانی» جنگ و در گیری گسترده خود را با ابومسلم خراسانی آغاز کرد .

مروان از بازماندگان امویان بود که به مخالفت با عباسیان و ابومسلم عزم جنگ کرده بود . در واقع عباسیان ، با پشتیبانی مردم ، استفاده از جو شدید ضد حکومتی و تلاش ، همت و پایمردیهای ابومسلم ، به خلافت رسیده بودند .

به هر روی مروان ثانی در این جنگ شکست خورد و پس ازآن به مصرگریخت اما دراین سرزمین بدست یکی ازعمال بنی عباس کشته شد .

***

کشته شدن آخرین خلیفه عباسی

772 سال پیش در چنین روزی درسال 656 ه.ق ، آخرین خلیفه عباسی به نام المستعصم بالله ، پس ازسقوط بغداد ، به دست هلاکو خان مغول کشته شد .

هولاکو معروف به هلاکوخان یکی از چهار پسر « تولی » و نوه‌ی چنگیزخان مغول بود. مادر و نیز همسرش هر دو مسیحی بودند. هلاکو در سال 651 ه ق مامور تسخیر ایران مرکزی و غربی و فرونشاندن فتنه‌های اسماعیلیان و سرکوب خلیفه عباسی شد. لشگریان وی اکثراً از قبیله‌های عیسوی مذهب مغول بودند. اسماعیلیه نزدیک به پنجاه قلعه مستحکم را در منطقه طالقان و کوه‌های الموت در اختیار داشتند. ماموریت هلاکو به امر برادر بزرگترش ، منگوقاآن ، شروع شد. ابتدا یکی از امرای لشگرش به قلعه‌های اسماعیلیه حمله برد و تعدادی از آنها را ویران کرد؛ سپس خود هلاکوخان پس از تصرف ماوراء النهر در سال 653 ه ق از رود جیحون گذشت و پس از اینکه حاکم خراسان تسلیم او شد، بقایای اسماعیلیه را مورد هجوم قرار داد و توانست بر آنها چیره شود.

هلاکوخان پس از فتح الموت عازم بغداد شد؛ در این زمان هفتمین و آخرین خلیفه‌ عباسی بر تخت فرمانروایی بود. وی ایام را به مطالعه و لهو و لعب می گذراند و به سیاست و حکومت کاری نداشت.

امور ممالک را وزیرش اداره می کرد. در رمضان سال 655 ه ق هلاکو کسانی را نزد خلیفه فرستاد و از او خواست تسلیم شده، خود یا وزیرش نزد او بیاید؛ اما خلیفه از این کار سرباز زد. از این رو هلاکوخان بغداد را محاصره کرد؛ طی چند روز مغولان وارد شهر شدند و قدم به قدم شهر را ویران کردند و بسیاری را به قتل رساندند. بالاخره شهر تصرف و خلیفه با نزدیکانش تسلیم شدند. هلاکو روز نهم صفر سال 656 هجری وارد بغداد شد و مستعصم به دست خود کلیه‌ خزائن بغداد را تسلیم وی کرد؛ اما هلاکوخان خلیفه عباسی را به قتل رسانده و بدین ترتیب به عمر طولانی سلسله عباسی پایان داد.

***

تولد لرد کلوین

183 سال پیش درچنین روزی در سال 1824 میلادی ، ویلیام تامسون، نخستین بارون کلوین که بیشتر با نام لرد کلوین مشهور است، دیده به جهان گشود .

او ریاضیدان و فیزیکدان و مهندس ایرلندی - اسکاتلندی و یکی از پیشگامان مهم علوم طبیعی در قرن نوزدهم بود و در ایرلند متولد شد.

پدرش استاد ریاضی دانشگاه گلاسکو بود و ویلیام هم از 10 سالگی، تحصیل در دانشگاه گلاسکو را شروع کرد. ویلیام تامسون خیلی زود به ریاضیات و مبانی فیزیک علاقه مند شد و مقاله هایی درباره حرکت اجسام نوشت .

وی تحقیقات جامعی نیز درمبحث حرارت و برق انجام داد و درانتقال پیام با سیمهای زیردریایی اصلاحاتی به عمل آورد. این دانشمند انگلیسی سرانجام تلگراف زیردریایی را كشف كرد.

کلوین در حوزه زمین شناسی هم نظریه هایی داده است و به خاطر اعتقادش به مسیحیت، خلقت‌گرا به حساب می آمد. او با کمک دانسته‌هایش در ترمودینامیک توانسته بود عمر خورشید و همچنین زمین را تخمین بزند. با انتشار کتاب منشأ انواع ، داروین ، به مخالفت با آن پرداخت و معتقد بود که عمر خورشید (برابر آنچه که او تخمین زده بود) کمتر از آن است که برای درستی نظریه تکامل لازم است.

بعدها اگرچه در گفتگوهای خصوصی به نادرستی تخمین خود معترف بود، اما همچنان با نظریه تکامل ، که داروین مطرح کرده بود ، مخالف ماند.

لرد کلوین در سال 1865 میلادی انرژی جنبشی را معرفی نمود . وی تحقیقات مفصلی را درباره حرارت انجام داده است به همین دلیل درجه بندی سنجش دما و حرارت بنام این دانشمند، نامگذاری شده است.

اندیشه استفاده از اتم بعنوان ساعت، نخستین بار در سال 1879 توسط او مطرح شد. وی اظهار داشت برای اندازه گیری فاصله زمانی، اتم از هر چیزی بهتر است. اما در زمان کلوین ساختار اتم و ترازهای انرژی اتمی هنوز مورد توجه نبود.

همچنین لرد کلوین بیان کرد که پائین ترین دمای ممکن صفر مطلق است . وی پیشنهاد مقیاس دمای مطلق را بیان نمود و بخاطر همین نظریه معروف است. این واحد اندازه‌گیری دما که مستقل از خواص فیزیکی ماده است، به افتخار او، مقیاس دمای کلوین، نام گرفته است. در این سیستم اندازه‌گیری، صفر کلوین، پایین ترین دمای ممکن است که با هیچ فرایند فیزیکی نمی توان به آن رسید، اما می توان به آن نزدیک شد.

کلوین تا زمان مرگ اش در 1907 جوایز و افتخارات زیادی مانند نشان شوالیه را از آنِ خود کرد. اما مهم ترین آن ها گرفتن لقب اشرافی لرد کلوین بود. کلوین، نام رودخانه ای است که از زمین های دانشگاه گلاسکو رد می شود.

***

به ریاست در آمدن محمد ولی خان تنکابنی

91 سال پیش در چنین روزی در سال 1294 ه.ش ، محمد ولی خان تنکابنی به ریاست کابینه وقت منصوب گردید .وی پسر حبیب‌الله خان سردار و نوه محمدولی‌خان ساعدالدوله از سرداران محمدشاه قاجار در محاصره هرات بود.

او ابتدا ساعدالدوله و بعد نصرالسلطنه لقب داشت و در دورانجنبش مشروطه به سپهدار اعظم ملقب بود. وی یکی از دو فاتح معروف تهران در جریاتجنبش مشروطه بود (فاتح دیگر سردار اسعد بختیاری است).

وی در ابتدا از سرداران محمد علی شاه بود و در شکستن بست مشروطه خواهان در مسجد شاه و در حمله به آزدیخواهان تبریز نقش ایفا کرده بود. بعدها با محمد علی شاه اختلاف پیدا کرد و به املاکش در تنکابن رفت. در دوران استبداد صغیر آزادیخواهان گیلان بدلیل اینکه وی فنون نظامی را می‌دانست و با محمد علی شاه هم اختلاف داشت او را بعنوان رهبر برای فتح تهران برگزیدند.

نخستین بار در 1327 هجری قمری رئیس‌الوزرا شد و تا 1334 هجری قمری که با لقب سپهسالار اعظم به این مقام رسید چهار بار دیگر رئیس‌الوزرا بود.

در دوره رضاشاه بسیاری از املاک و اموال او را گرفتند و بالاخره خودکشی کرد.

***

آغاز نشست های قرارداد 1975 الجزایر

32 سال پیش در چنین روزی در سال 1975 میلادی ، نشست های تنظیم قرار داد الجزایر میان دو دولت ایران و عراق آغاز شد .

نشست های دو کشور برای حل اختلافات مرزی و در نهایت انعقاد قرارداد مرزی 1975 میان دو دولت ، بدون شك محصول تغییر و تحولات پدید آمده در روابط دو كشور، طی سال‏های قبل از انعقاد این قرار داد است . روند شكل‏گیری و علل سوق یافتن تحولات به سوی توافق مرزی دو كشور را می‏توان از زمان روی كارآمدن بعثی‏ها در عراق پی‏گیری كرد . در سال 1968 اعضای حزب بعث عراق با انجام یك كودتا علیه دولت عارف، حكومت را در بغداد به دست گرفتند . بعثی‏ها كه با تكیه بر ناسیونالیسم عربی و ایده‏های چپگرایانه روی كارآمده بودند، از طرفی سودای به دست آوردن رهبریت جهان عرب را در سر می‏پروراندند و از طرف دیگر حكومت‏شاه ایران را اردوگاه غرب در منطقه دیده، به مقابله با آن پرداختند . بدین ترتیب اختلافات تاریخی دو كشور كه تا آن زمان بیشتر حول و حوش مسایل مرزی دور می‏زد، به وادی ایدئولوژیكی نیز كشیده شد .

در چنین شرایطی دولت ایران در اعتراض به قرارداد 1937 كه مرز دو كشور در اروند رود را ساحل ایران تعیین كرده بود، خواستار اعمال خط تالوگ - خط قابل كشتیرانی رودخانه - در قراردادهای مرزی دو كشور شد . در مقابل عراقی‏ها بر حفظ اصول قرارداد 1937 تاكید داشتند . در چنین اوضاع و احوالی عراقی‏ها در بهار سال 1348 سفیر ایران را در بغداد به وزارت امور خارجه احضار كرده، به وی اطلاع دادند كه حاكمیت عراق بر اروند رود غیرقابل تردید است و ایرانی‏ها برای احترام گذاشتن به حاكمیت عراق بر این آبراه، ضروری است كه پرچم كشتی‏های خود را در این آبراه پایین بیاورند . در این زمان ایران با قاطعیت عهدنامه مرزی 1937 میان دو كشور را به علت عدم رعایت مفاد آن از سوی عراق، باطل اعلام كرده و با بالا گرفتن اختلافات دو كشور، اقدامات خصمانه علیه یكدیگر را تشدید كردند و در سال 1350 روابط سیاسی با یكدیگر را تا حد دفتر حافظ منافع كاهش دادند و دولت‏سوئیس به عنوان حافظ منافع ایران در بغداد و افغانستان به عنوان حافظ منافع عراق در ایران معرفی شد .

برخوردهای مرزی نیز مثل سابق ، میان دو دولت ادامه داشت و سرانجام پس از ناكامی تلاش‏های سازمان ملل برای حل اختلافات دو كشور، طی یک دیدار غیرمترقبه صدام حسین و شاه ایران در الجزایر در جریان كنفرانس اوپك و با پادرمیانی و هواداری «برمدین‏» رییس جمهور وقت الجزایر، طرفین به توافق‏هایی دست‏یافتند، كه بعدها اساس و بنیاد توافق رسمی دو كشور قرار گرفت . پس از این ملاقات، وزیران خارجه دو كشور در زمستان 1352 در تهران با یكدیگر ملاقات كرده ، عهدنامه مرزی دو كشور در تاریخ 23 خرداد 1354 (1975) سرانجام به امضا رسید .

البته این قرارداد بعدها در سال 1359 توسط صدام ، جلوی دوربینهای تلویزیونی پاره شد و آغازی بر جنگ 8 ساله ایران و عراق شد .

***

درگذشت علی خادم

14سال پیش درچنین روزی در سال1371 ه.ش ، علی خادمعكاس پرآوازه و هنرمند كشورمان مشهور به عكاس تاریخ اجتماعی ایران بدرود حیات گفت.

خادم در عكاسخانه پدرش محمد جعفر، رشد یافت و با هنر عكاسی آشنا شد. او دراوایل نوجوانی علاوه بركاردرعكاسخانه به عنوان عكاس به خدمت وزارت معارف و اوقاف و صنایع مُستَظرفِه درآمد. بعدها با مطبوعات ایران و چندین مؤسسه مطبوعاتی علمی مهم جهان همكاری كرد. حاصل عمرعلی خادم مجموعه‎ای بی‎نظیرشامل «بیش ازنیم میلیون قطعه عكس و فیلم ازتحولات تاریخی- اجتماعی- سیاسی- اقتصادی و عمرانی ایران دریك قرن اخیراست .

***

پی نوشت :

1- فیض الاعالم

2- قلائدالنحور :ج محرم و صفر

منابع:

خبرگزاری مهر

ویکی پدیا

روزنامک

صدا و سیما

هجرت

دانش ها

چند وبلاگ شخصی

ایران میراث

تقویم شیعه

IRIB

روزنامه قدس

سایت حوزه