در اثر صبر نوبت ظفر آید
هیچ نقطه‌ای از این كره‌خاكی نیست كه در آن صبوری ارزش تلقی نشود و مردمان با همه اختلاف عقاید در این فضیلت متفق‌القول‌اند. چه بسیار مثل‌های شیرین كه بر تارك ادبیات فارسی و فرهنگ عامه مردم ایران‌زمین در فضیلت صبر نوشته و سینه به سینه منتقل شده‌است. اما صبر در فرهنگ نهج‌البلاغه افزون بر سودمندی‌های اجتماعی، دارای آثار فردی عمیقی است. امام علی(ع) در كلامی مردمان را به صبر سفارش كرده و صبر را برای ایمان چون سر برای بدن برمی‌شمارد، به‌راستی پیكری كه در آن سر نباشد، چه خیر و خاصیتی خواهدداشت؟ ایمانی كه فاقد صبر باشد، ایمان نیست و ارزشی ندارد.
اما فضیلت صبر را بر چه اساسی می‌توان تربیت كرد و قوت بخشید؟ امام علی(ع) 4دستورالعمل برای بازسازی صبر و تقویت آن برمی‌شمرد كه بر مبنای آن می‌توان درخت صبر را در ضمیر وجود آبیاری كرد. نخست مرغ جان آرزوی بهشت و جوار رحمت حق را پذیرا باشد كه چنین كسی از اعماق جان شهوت‌پرستی و پیروی از هوای نفس را به كنار می‌نهد. دوم، ترس از آتش دوزخ را در دل جای دهد تا از گناهان دوری گزیند. سوم در زندگی دنیوی خویش زهد ورزد تا مصیبت‌ها و جانكاهی‌های دنیا برایش آسان شود و تحمل مصایب دنیا به دیده زاهد و پارسا آسان خواهدبود؛ چهارم انتظار مرگ را دروجودش جاری سازد كه چنین كسی بر اعمال خیر پیشی گیرد. این چهار رویكرد (آرزومندی، ترس، زهد وانتظار) شاخسار صبر را بر ریشه ایمان آدمی محكم و پابرجا كند و آدمی را افزون بر سودای اجتماعی صبر، به سمت ایمانی استوار رهنمون دارد:
پس آنكه مشتاق بهشت باشد از دل و جان شهوت‌پرستی را وانهد، و هركس از آتش دوزخ بهراسد از گناهان بپرهیزد، وآن‌كه در دنیا زهد ورزد مصیبت‌ها بر او آسان گردد، و آنكه درانتظار مرگ باشد در خیرات سرعت گیرد... (نهج‌البلاغه، حكمت30).
