جیوه(1)

جیوه که آن را سیماب (quicksilver) هم می نامند عنصر شیمیایی است که در جدول تناوبی دارای نشان Hg و عدد اتمی 80 می باشد. جیوه که فلزی سبک، نقره ای، سمی و جزء عناصر واسطه است، یکی از دو عنصری می باشد که در دماهای معمولی اتاق حالت مایع دارند (فلز دیگر برم است) و در دماسنج ها، فشارسنج ها و سایر وسایل علمی کاربرد دارد. جیوه عمدتاً به وسیله کاهش از ماده معدنی cinnabar( سولفور جیوه) به دست می آید.

خصوصیات قابل توجه

جیوه فلزی سنگین، نقره ای رنگ، یک ظرفیتی یا دو ظرفیتی است که هادی ضعیفی برای گرما اما هادی مناسبی برای الکتریسیته می باشد و تنها فلزی است که در دمای اتاق به حالت مایع است ( مایعی مات و درخشان).
جیوه به راحتی و تقریباً با تمامی فلزات معمولی از جمله طلا و نقره آلیاژ می سازد (به جز آهن) که به هر کدام از این آلیاژها ملغمه (amalgam ) می گویند.

نقطه انجماد جیوه 40- درجه سلسیوس معادل 40- درجه فارنهایت می باشد. این تنها دمایی است که در هر دو مقیاس برابر است.

همچنین این عنصر دارای انبساط حرارتی حجمی ثابتی می باشد، واکنش پذیری آن نسبت به روی و کادمیم کمتراست و جایگزین هیدروژن اسیدها نمی شود. حالت های عادی اکسیداسیون این عنصر عبارتند از: mercurous یا 1+ و mercuric یا 2+. نمونه های بسیار نادری هم از ترکیبات جیوه 3+ وجود دارد.

کاربردها

بیشترین کاربرد جیوه در ساخت مواد شیمیایی صنعتی و کاربردهای برقی و الکترونیکی است. علاوه بر اینها از جیوه در دماسنج ها بخصوص برای حرارت های بالا مورد استفاده قرار می گیرد.

سایر کاربردهای آن عبارتند از:

چون به آسانی با طلا تولید آمالگام می کند، برای تهیه طلا از سنگ معدن مورد استفاده قرار می گیرد.

از جیوه علاوه بر دماسنج ها در فشارسنج ها، پمپ های انتشار و بسیاری وسایل آزمایشگاهی دیگر استفاده می گردد.

نقطه سه گانه جیوه 8344/38- درجه سانتیگراد نقطه ثابتی است که به عنوان معیار در مقیاس های بین المللی حرارتی ( ITS-90) به کار رفته است.

از جیوه گازی در لامپ های بخار جیوه و تابلوهای تبلیغاتی استفاده می شود.

کاربردهای متنوع جیوه: سویچ های جیوه ای، حشره کش ها، آمالگام ها/ داروهای دندان، باتری های جیوه ای برای تولید هیدروکسید سدیم و کلر، الکترود در برخی انواع الکترولیز، باتری ها (پیل های جیوه ای) و کاتالیزورها.

تاریخچه

جیوه را چینیان و هندی های باستان شناخته بودند و در گورهای متعلق به s1500 قبل از میلاد یافت شده اند. تا سال 500 قبل از میلاد از جیوه به همراه مواد دیگر برای ساخت آمالگام ها استفاده می شد. یونانیان باستان از این فلز سمی در پمادها و رومیان از آن در لوازم آرایشی استفاده می کردند. کیمیاگران تصور می کردند تمامی مواد از این ماده ساخته شده اند همچنین می پنداشتند در صورتی که جیوه سخت شود به طلا تبدیل خواهد شد.

در قرن 18 و قرن 19 از نیترات جیوه برای کندن موی حیوانات جهت ساختن کلاه های نمدی استفاده می کردند. این مسئله موجب بروز آسیب های مغزی در بین کلاهدوزان شد که گفته می شود عبارت: "دیوانه مثل یک کلاهدوز" و شهرت Mad hatter آلیس در سرزمین عجایب از آنجا آمده است.

کیمیاگران نام خدای رومیان Mercury را برای این عنصر درنظر گرفتند. نماد جیوه Hg، از واژه hydrargyrum که لاتینی شده کلمه یونانی hydrargyros می باشد برگرفته شده که ریشه های یونانی این واژه مرکب به معنی " آب " و" نقره " بود. جیوه یکی از معدود عناصری است که دارای یک نماد کیمیاگری است.