یادآوری یک موضوع قدیمی!

بحث بر سر برتری علم یا ثروت از دیرباز در جوامع بشری مطرح بوده است. آنچه اکنون برای ما به عنوان موضوعی قدیمی، پر تکرار و یادآور خاطرات دوران تحصیل است، چیزی است که؛ از گذشته مورد تامل و سخن بوده است. نگرش افراد نسبت به دنیا سبب اختلاف در برتری علم یا ثروت شده است. غالبا آنان که دنیا را هم و غم خویش ساخته اند و دائما برای بدست آوردنش تلاش می نمایند ثروت را برتر از علم می پندارند اما آنان که دنیا را محل گذر و عبور می دانند و هدف از خلقتشان را تنها حضور در جهان مادی و بهره مندی از لذتهایش نمی دانند بر این عقیده اند که علم گوهری است بی بدیل و همراهی است همیشگی.
بی شک تمامی انسانها برای گذران زندگی دنیا نیازمند دارایی اند اما آنانکه دنیا را هدف غایی خود نهاده اند از آنجا که همه چیز را در زندگی دنیایی معنا می کنند در پی آنند که بیشتر و بیشتر از لذتهای دنیایی بهره گیرند و این بهره مندی حاصل نمی شود مگر بواسطه ی برخورداری از ثروتی فراوان.

در نظر آخرت اندیشان علم برتر از ثروت است زیرا:

1-دانش میراث انبیاء است

انبیاء الهی همواره داناترین افراد زمانشان بودند و در طول زندگی خویش تلاش می نمودند تا مردم را از علم سرشارشان بهره مند سازند. آگاهی بخشی به مردم از اصلی ترین وظایف انبیاء شمرده می شود. رسولان الهی غالبا بهره ی اندکی از مال دنیا داشته اند در حالیکه فرمانروایان که عمدتا ظالم اند؛ ثروتمندترین افراد زمان خویش اند. در نتیجه میراث انبیاء برای مردم علم و دانش بوده و آنچه حکام از خود باقی گذاشتند مال و ثروت.

2-دانش با انفاق کم نمی شود

علم و دانش از آنجا که از امور معنوی اند با قرار دادن آنها در اختیار دیگران کم نمی شوند اما مال و ثروت از آنجا که متعلق به امور دنیوی هستند با خرج کردن کم می شوند.

3-علم محافظ عالم است

همواره حفظ مال و ترسِ از، از دست دادن آن موضوعی دغدغه آفرین و آزار دهنده برای اشخاص است. از این رو راهکارهایی به منظور مراقبت از مال و دارایی های افراد در جوامع بشری ارائه شده است. بی شک هر فرد در پی مراقبت از اموال خویش است اما دانش نه تنها نیازمند نگهبان نیست بلکه خود حفاظیست برای مراقبت از فرد.

4-دانش همراهی است بی حد و مرز

دانش همراهی است که در دنیا و آخرت به همراه فرد است چرا که محدود به جهان مادی نیست اما ثروت از آنجا که  متعلقات دنیایی است و تنها در این جهان کاربرد دارد، پس از مرگ شخص هم از او باقی می ماند.
دلایل یاد شده برای برتری علم نسبت به ثروت برگرفته از روایتی است که از معصوم بدست ما رسیده است. در روایت وارد شده سه دلیل دیگر برای برتری علم نسبت به ثروت بیان شده است اما از آنجا که این سه دلیل قابل تعمیم به تمامی علوم نیستند نمایانگر آنند که مراد معصوم از علم در این حدیث علمی خاص است. این سه دلیل عبارتند از:

5- علم و دانش نیرویی است یاری دهنده برای عبور از صراط

دانش آدمی را در گذر از صراط نیرو می بخشد حال آنکه دارایی مانع او می شود.
ناگزیر برای درک علمی که معصوم (علیه السلام) آن را یاری دهنده فرد در صراط و مختص مومنان معرفی می کند محتاج به احادیثی هستیم که در آنها به تفسیر معنای علم پرداخته شده است.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دانشی را سودمند می خوانند که بوسیله ی آن فرد بر هوای نفسش غلبه یافته، عنان نفسش آن را بدست گیرد.« قَالَ النَّبِیّ صلی الله علیه و آله مَنْ غَلَبَ عِلْمه هَوَاه فَذَاكَ عِلْمٌ نَافِع؛ هر که دانشش بر هوسش چیره آید، این دانش دانشی سودمند است». (روضه الواعظین، فتال نیشابوری، محمد بن احمد، ج2، ص421) دانشی که به فرموده ی امیر سخن علی بن ابیطالب (علیه السلام) راهنمایی است به سوی آنچه خداوند بدان فرمان داده است «الْعِلْم یرْشِدكَ إِلَى مَا أَمَرَكَ اللَّه بِه؛ (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، ص63، ح772) دانش تو را به سوی آنچه خداوند بدان فرمان داده راهنمایی می کند» و کامل سخن آنکه، علمی که به فرموده ی حضرت صادق (علیه السلام) نوری است که خداوند بر دل آن کس که بخواهد هدایتش نماید می افکند «قَالَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام): لَیْسَ الْعِلْم بِالتَّعَلّمِ إِنَّمَا هوَ نورٌ یَقَع فِی قَلْبِ مَنْ یرِید اللَّه تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَنْ یبْدِیَه فَإِنْ أَرَدْتَ الْعِلْمَ فَاطْلبْ أَوَّلًا مِنْ نَفْسِكَ حَقِیقَةَ الْعبودِیَّةِ وَ اطْلبِ الْعِلْمَ بِاسْتِعْمَالِهِ وَ اسْتَفْهِمِ اللَّهَ یفَهِّمْك ؛ (مشکاه الانوار فی غرر الاخبار، طبرسی علی بن حسن، ص326) دانش به آموختن نیست، بلکه نوری است که در دل هرکس که خداوند تبارک و تعالی بخواهد هدایتش کند، می افتد. بنابراین، اگر خواهان دانش هستی، نخست حقیقت عبودیت را در جان خودت جویا شو و دانش را از طریق به کار بستن آن بجوی و از خداوند فهم و دانایی بخواه تا تو را فهم و دانایی دهد.
آنچه از روایات بدست آمد آن است که علمی که مردم را محتاج به دانشمند می نماید و تنها برای مومنان است علمی است که به سبب آن فرد به حقیقت عبودیت دست یافته عنان نفسش را بدست می گیرد و در نتیجه ی آن فرد بسوی پروردگارش رهنمون می گردد. چنین علمی ضامن دنیا و آخرت فرد است و رقم زننده ی زندگی ای سرشار از خیر و برکت در این دنیا و آن دنیاست و بدین جهت است که چنین علمی نه تنها برتر از ثروت دنیایی است بلکه از تمام دنیا و آنچه در آن است نیکوتر و بهتر است.