تقویم هجری شمسی از کجا آمد؟

زمان در حال گذر است و از آدمیان نیز عبور می کند. آن ها را از قطار خود، پیاده کرده به راهش ادامه می دهد و این حرکت بر مدار دایره ای شکل صورت می گیرد.

گردش زمین به دور خودش، به دور خورشید و چرخش ماه به دور زمین، میلیون سال است که بی درنگ، استمرار دارد.

یافتن موقعیت زمانی برای بشر، همیشه یکی از مهم ترین چیزهایی بوده که ذهن او را به خود مشغول داشته است. کمتر کسی را می توان پیدا کرد که «هنگام» یا تاریخ دقیق روزی که در آن است را نداند یا اینکه رویدادهای مهمی مثل روز اول سال یا مناسبت های فرهنگی یا مذهبی را فراموش کند.

در ایران، مردم برای درک زمان به دو نوع تقویم دسترسی دارند، یکی تقویم «هجری قمری» که در واقع تقویم مذهبی ایرانیان است و دیگری، تقویم «هجری شمسی» که آن را به عنوان تقویم رسمی ایران می شناسیم و جزو دقیق ترین گاه شماری های دنیا است.

اما داستان به وجود آمدن تقویم هجری شمسی هم خواندنی است؛ تا قبل از اینکه اسلام وارد ایران شودهر سال شامل 365 شبانه روز در طول 12 ماه بود، اما از آنجایی که در اصل یک سال واقعی 365 روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 49 ثانیه بود اما سالی که ساسانیان تعیین کرده بودند، سرراست 365 روز بود، به همین خاطر این 5 ساعت و 48 دقیقه و 49 ثانیه، هر 4 سال یک بار،

باعث می شد که عید نوروز دقیقاً با اول فروردین ماه هماهنگ نباشد. و جالب اینجاست که هر 120 سال یک بار این یک روز تبدیل به یک ماه می شد.

به همین دلیل منجمان ساسانی تصمیم گرفتند که با گذشت هر 120 سال، یک سال را به صورت چرخشی 13 ماهه حساب کنند. یعنی بعد از 120 سال اول، دو ماه فروردین و بعد از 120 سال دوم، دو ماه اردیبهشت داشته باشند و به همین ترتیب تا ماه اسفند پیش بروند.

این رویه تا پایان دوره ساسانی رعایت می شد و مشکل محاسبه تقویم تقریباً فراموش شده بود تا اینکه این نوع محاسبه بعد از اسلام به فراموشی سپرده شد و دوباره هر اتفاق تاریخی متناسب با تغییرات طبیعت اتفاق نمی افتاد تا اینکه دولت سلجوقی در سده 5 هجری به دلیل همین اشتباهات به این نتیجه رسید که تقویم جدیدی به وجود بیاورد به همین دلیل حکیم عمر خیام نیشابوری این مسئولیت را بر عهده گرفت تا به همراه گروهی از منجمان برجسته با تتنظیم تقویم جلالی به نابسامانی های موجود در گاه شماری پایان دهد.

تقویم جلالی در روز جمعه 9 رمضان سال 471 هجری قمری تاسیس شد و از آنجا که در زمان جلال الدین ملکشاه سلجوقی به وجود آمد، تقویم جلالی نام گرفت.

بر اساس این تقویم، همه سال از اول بهار آغاز می شود و در آن بهار و تابستان، هر یک فصل 93 روز، پاییز 90 روز و زمستان 89 روزه است.

سال جلالی، هیچ وقت از طبیعت عقب نمی ماند البته به همین دلیل است که سال های کبیسه می گیرند اما پس از گذشت 28 یا 29 سال، کبیسه گرفتن بعد از 5 سال اجرا می شود یعنی به جای آن که سال 32 را کبیسه حساب کنند، سال 33 راکبیسه می گیرند.

در تمام سال ها، این تقویم که به لطف وجود ریاضیدانان و منجم ایرانی، حکیم عمر خیام، به عنوان یکی از بی نقص ترین تقویم های دنیاست همچنان پابرجاست و تاریخ را کاملاً هماهنگ با تغییرات طبیعت در اختیار ایرانیان قرار می دهد.

در زمان حکومت عمربن خطاب، خلیفه دوم مسلمانان، به توصیه حضرت علی (ع) هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه مبدا تقویم هجری قمری قرار گرفت، این تقویم که توسط مسلمانان استفاده می شود بر اساس چرخش ماه تنظیم می شود.

تقویم هجری قمری در تعیین تاریخ بسیاری از رویدادها و مناسبت های اسلامی مانند آغاز یا پایان ماه رمضان، تعیین ایام و موسم حج واجب (تمتع) و یا تعیین ماه های حرام و عزاداری، ملاک انجام فرایض دینی و تکریم شعائر مذهبی است.

منبع: نشریه نارنگی

تنظیم: فهیمه امرالله