آگاهی امام بر تمام موجودات
علم امامان علیهم السلام دامنه و وسعت گسترده ای دارد و نمی توان آن را محدود به مواردی خاص نمود برای مثال بگوییم امامان علمشان در زمینه علوم اعتقادی و دینی عمیق تر است و آن را محدود در این زمینه نمایم بلکه باید گفت علم امام علمی حضوری است و این نوع از علم دارای موضوع و محمول خاصی نیست و تمامی علوم و معارف هستی را در بر دارد. از این رو باید گفت، امام بر تمامی اعمال امتش نیز آگاه است.
احاطه علم امام بر تمام موجودات
«عمّار یاسر گوید: من با أمیرالمومنین علیه السّلام در بعضی از جنگ‌های آن حضرت بودم تا اینكه از یك وادی عبور كردیم كه آن بیابان مملوّ و سرشار بود از مورچه. من عرض كردم: آیا كسی از مخلوقات خدا هست كه شمارش این مورچه‌ها را بداند؟!
حضرت فرمود: آری ای عمّار! من می‌شناسم مردی را كه عدد آنها را می داند، و نیز می داند در میان آنها چقدر نر و چقدر ماده هستند! عرض كردم: ای أمیرالمومنین! آن مرد كیست؟ فرمود: ای عمّار مگر در سوره یس نخوانده‌ای كه ما هر چیز را در امام مبین شمارش می كنیم! عرض كردم: آری ای آقای من و مولای من! فرمود: من آن امام مبین هستم!»
در تفسیر (بُرهان) در همین موضع و تفسیر این آیه در سوره یس: وَ كُلَّ شَیْءٍ أَحْصَیْنَـاهُ فِی إِمَامٍ مُّبینٍ، روایات عدیده‌ای را نقل می كند كه دلالت دارند بر آنكه مراد از امام مبین أمیرالمومنین علیه السّلام هستند و در حدیث مُفضَّل خمسه طیّبه ذكر شده است، و علی كُلّ تقدیرٍ مراد جمیع أئمّه طیّبین صلوات الله و سلامه علیهم أجمعین هستند.
اگر كسی به مقام ولایت امام اطّلاع پیدا كند می داند كه امام در جائی آمده است كه در بالای زمان و مكان است، و بر تمام موجودات زمانی و مكانی سیطره و اطّلاع دارد، و بر هر چه بوده و هست و خواهد بود علم دارد؛ چون نفس ناطقه‌اش زمانیّ نیست و وجودش عقل محض است.
در بسیاری از روایات داریم كه ائمّه اطهار علیهم السّلام از تمام عوالم عالم چه بوده و چه هست و چه خواهد بود اطّلاع دارند؛ یعنی مقام ولایت كه همان مقام عبودیّتِ محضه است، از نقطه نظر قُرب، مقامی است كه بین آن و ذات حضرت حقّ هیچ فاصله‌ای نیست؛ و اگر كسی در آن مقام قرار گیرد، احاطه علمیّه و احاطه واقعیّه حقیقیّه نسبت به تمام موجودات عوالم پیدا می كند و تمام اعمال انسان در محضر و مشهد اوست، و اوست كتاب مبینی كه كلمه كلّیّه الهیّه می‌باشد و خداوند هر چیز را در او احصاء فرموده است.
امام، کتاب مبین
همانطوری كه انسان دارای بدنی است و دارای نفسی، و نفس سیطره و حكومت بر بدن دارد و همانطوری كه تدبیراتی كه در بدن ما پیدا می شود؛ و اعمالی كه اعضاء و جوارح ما انجام می دهد در اثر زندگی نفس و حیات و تدبیرات و اراده و اختیار نفس ماست، همینطور در عالم كلّی و جهان آفرینش آن تغیّرات و تبدّلات و حوادثی كه پدید می‌آید بواسطه حیات و زندگی آن نفس كلّی است كه بر آن پیكره و جسد این عالم حكومت دارد و سیطره دارد.
آن نفس كلّی كه بر عالم سیطره دارد اسمش امام است؛ امام مبین؛ و آن جهان خلقت و كاخ آفرینش أعمّ از علویّ و سفلیّ به كتاب مبین نام گذاری شده است.
كتاب می گویند از نقطه نظر اینكه، مجموعه كلماتی است كه هر یك از آنها دلالت می كند بر آنچه پروردگار در آن موجود به ودیعت نهاده، موجودات خارجیّه هر كدام به نوبه خود از آن ذات مقدّس لایزالی كه اینها را به وجود آورده است حكایت می كند، و بنابراین هر یك از موجودات كلمة الله هستند؛ و تمام موجودات من حیث المجموع كتاب خدا هستند.
بنابراین امام كه همان مقام ولایت كلّیّه است و از زمان و مكان عالی‌تر و بالاتر است، جان و حقیقت كتاب آفرینش و كاخ وجود است؛ و به همین معنی امام سیطره دارد بر تمام افراد أعمّ از بهشتی و جهنّمی؛ چون تمام موجودات مُنطوی و پیچیده در آن حقیقت كلّیّه ولایتند، نه اینكه اشقیاء و جهنّمی‌ها از آن كتاب جدا باشند، و یا سیطره و ولایت امام نسبت به آنها نباشد.
ولیكن تفاوت اینجاست كه اصحاب الیمین و سعادتمندان می رسند به ائمّه خود و بدانها ملحق می شوند و با آنها به بهشت می روند و اصحاب الشمال و شقاوت پیشگان می رسند به ائمّه خود و بدانها ملحق می شوند و با آنها به جهنّم می روند؛ ولی تمام این دستگاه من حیث المجموع در تحت سیطره و علم و حیات و اراده آن ولایت كلّیّه است كه بهشتی‌ها را به بهشت و جهنّمی‌ها را به جهنّم می برد.
علم امام بر اعمال امت
امام، مظهر اسم حی الهی است و چون حیات مبدا علم و قدرت است و علم خداوند شهودی است او نیز شاهد اعمال امت و به همه کارهای آنان آگاه است. امام، چونان احاطه جان بر بدن، به تمام شئون انسان‌ها احاطه دارد، زیرا وی جان جانان است و اطلاع و وقوف حضرتش به اعمال ما منحصر در روزهای مشخص و دفعات محدود نیست.
محمّد بن مسلم روایت مىكند: كه امام باقر(علیه السّلام) فرمود: گمان مىكنید كه شما را نمىبینیم و سخنان شما را نمىشنویم. اشتباه مىكنید. اگر آن گونه باشد كه شما مىپندارید پس ما چه برترى بر شما داریم؟! گفتم: چیزى كه گفتید به من نشان بده فرمود: بین تو و همكارت در ربذه اختلافى به وجود آمد و او از تو، گفتم: آرى، قسم به خدا! چنین است. فرمود: آنچه را كه گفتم آن را خدا به من خبر داده بود. و من ساحر، كاهن و مجنون نیستم. بلكه از علوم نبوّت است كه به ما گفته مىشود. عرض كردم: چه كسى به شما مىگوید؟ فرمود: گاهى به قلب ما الهام مىشود و به گوش ما مىخورد.
علاوه بر این، خادمانى از طائفه جنّ داریم كه مومن و شیعه ما هستند و بهتر از شما، ما را اطاعت مىكنند. گفتم: آیا با هر یك از ما، یكى از آنها هست؟ فرمود: آرى، و از آنچه انجام مىدهید و هر كجا هستید ما را با خبر مىكنند. (جلوههاى اعجاز معصومین علیهم السلام/226)
فرآوری: مریم پناهنده
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
1) معاد شناسی، علامه طهرانی، ج7
2) جلوههاى اعجاز معصومین علیهم السلام
3) باشگاه اندیشه
مطالب مرتبط:
