توسل به پیامبر یا شرک و کفر!!

از جمله خرده گیریها و ایرادهایی که  بواسطه آن علمای  سلفی و وهابی دیگر مذاهب اسلامی، به خصوص شیعیان را متهم به شرک و الحاد می کنند، مساله توسل به انبیاء الهی، اولیاء الله ، و صلحای امت اسلام، می باشد. این گروه حتی توسل به وجود مقدس رسول خدا را، که بزرگترین پرچمدار و داعیه دار توحید است، را یکی از مصادیق شرک و کفر برشمرده و خود و دیگر مسلمانان را از این امر برحذر می دارند. ما در این گفتار به طرح و بررسی برخی از این شبهات پرداخته و ریشه موضع گیری های تند علمای وهابی را بررسی می نماییم.

مى دانیم سایر فرقه هاى اسلامى نیز به بزرگان دین متوسل مى شوند و زیارتگاه هاى آنها در شهرهاى مختلف گواه این مدّعاست و لابد همه آنها کافر و مشرکند و خونشان و اموالشان حلال است و از اینجاست که سرچشمه ترورها، کشتارها و خونریزى هاى بى حساب آنها روشن مى شود.

مساله توسل، سنت و سیره متشرعه صحابه و پیشوایان مذاهب اسلامی

توسل در میان فِرَق و اصناف مسلمانان، مفهومی رایج  در طول قرون و اعصار بوده است، شواهد تاریخی بسیاری  این مدعا را به اثبات می رساند که این سنت نیکو و پسندیده از طرف تمام فرق اسلامی مورد استقبال واقع شده و به عنوان یک اصل رفتاری در تمسک به قرب و رضای پروردگار مورد توجه و نیز بهره برداری قرار گرفته است؛ چنانکه در بیش از 70 کتاب از کتب اهل سنت این مدعا به اثبات رسیده، که بسیاری از رهبران و حتی رۆسای مذاهب اهل سنت بر انجام صحیح این سنت اصرار داشته و آن را در زمره شعائر الهی دانسته اند. به همین جهت همواره توسل به مقربان درگاه الهی در سیره علماء و مسلمانان رواج کامل داشته و دارد. که به برخی از این نمونه های تاریخی اشاره می کنیم:

1- بر اساس روایت بخاری ،محدث معروف اهل سنت ،مساله توسل ، سنتی رایج در میان امت اسلامی بوده که حتی بسیاری از بزرگان،صحابه و خلفای راشدین ، به این اصل پایبند بوده و سنت توسل را حتی در تمسک به غیروجود نورانی رسول خدا(ص) جاری و ساری می دانند . وی در کتاب صحیح چنین روایت می کند که هرگاه قریش دچار قحطی  می شدند  عمر بن خطاب متوسل به عباس بن عبد المطلب می شد و می گفت : خدایا ما به پیامبرمان متوسل می شدیم  باران می بارانیدی اکنون به عموی پیامبر مان متوسل می شویم  پس بر ما باران نازل کن ، انس گوید پس باران می بارید(1)

2- نمونه تاریخی دیگر از این دست، روایتی است که بخاری از توسل خلیفه اول به رسول خدا ارائه می دهد.چنانکه پس از انتشار خبر فوت پیامبر اکرم(ص)، در شهر مدینه و آگاهى ابوبکر از رحلت آن حضرت، وی از محل سکونتش، سنح، خودش را به منزل پیامبر رسانده وارد مسجد شد و با هیچ کس سخن نگفت. نزد دخترش عایشه رفت و بدن پیامبر را مشاهده کرد که در بُردى پیچیده‏اند، کنار بدن رسول الله(ص) نشست پارچه را از صورت پیامبر(ص) کنار زد و خودش را روى بدن انداخت و بوسید و گریه کرد و خطاب به آن حضرت گفت: بِأَبِی أَنْتَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ، لاَ یَجْمَعُ اللَّهُ عَلَیْکَ مَوْتَتَیْنِ، أَمَّا الْمَوْتَه الَّتِی کُتِبَتْ عَلَیْکَ فَقَدْ مُتَّهَا(2)؛ اى پیامبر حق، خداوند دو مرتبه مردن را از تو برداشته و فقط مرگى را براى تو مقدّر فرموده بود که سپرى شد. زینى دحلان، مفتى شهر مکّه در ادامه نقل این حدیث مى‏گوید: قال أبو بکر: طبت حیّا و میّتا، وانقطع بموتک ما لم ینقطع للأنبیاء قبلک، فعظمت عن الصفه، و جللت عن البکاء، ولو أنّ موتک کان اختیارا لجدنا لموتک بالنفوس، اذکرنا یا محمّد! عند ربّک، ولنکن على بالک(3)؛ابوبکر گفت: اى رسول خدا، زندگى و مرگت پاک و طاهر و با برکت بود. با مرگ تو وحى الهى براى همیشه قطع شد. مقام و شأن تو برتر از توصیف است و اجازه گریه نمى‏دهد و اگر مرگ تو در اختیار ما بود، با جان های خود از مرگت جلوگیرى مى‏کردیم. اى پیامبر خدا، در پیشگاه پروردگارت ما را یاد کن و فراموش نفرما.

3- در مسند احمد بن حنبل، آمده است: مردی به جهت حاجتی که داشت برای ملاقات  عثمان (خلیفه سوم) رفت و آمد زیادی داشت ،در حالیکه عثمان هرگز به وی اعتنا نمی کرد. به عثمان ابن حنیف که یکی از صحابه رسول خدا بود؛ شکایت برد و او وی را چنین راهنمایی نمود: وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان و به پیامبر (ص) متوسل شو و این دعا را بخوان “اللهم انی اسئلک و اتوجه الیک نبینا محمد (ص) نبی الرحمة، یا محمد انی اتوجه بک الی ربی لتقضی حاجتی”‌، تا به حاجتت برسی.(4)

4- حاکم نیشابورى و احمد بن حنبل و برخى دیگر از علماى اهل سنت نقل کرده اند که «مروان بن حکم» روزى از کنار قبر رسول خد(صلى الله علیه وآله) مى گذشت که مشاهده کرد مردى صورت بر قبر رسول خدا (صلى الله علیه وآله) گذاشته است (و با آن حضرت نجوا مى کند); دست برد و گردنش را گرفت و گفت: «أتدرى ما تصنع; آیا مى دانى چه مى کنى؟» آن مرد پاسخ داد: «آرى (مى دانم چه مى کنم)». مروان نگاه کرد، دید آن مرد «ابوایّوب انصارى» (صحابى معروف رسول خدا) است. ابوایوب در ادامه گفت: «جئت رسول الله(صلى الله علیه وآله) و لم آت الحجر ; من به محضر رسول خدا (صلى الله علیه وآله) آمدم، نه کنار سنگ» سپس افزود: «سمعت رسول الله(صلى الله علیه وآله). یقول لا تبکواعلى الدّین إذا ولیه أهله و لکن ابکوا علیه إذا ولیه غیر أهله; از رسول خدا (صلى الله علیه وآله)شنیدم که مى فرمود: هر گاه امور دین به دست افراد شایسته و اهلش افتاد، براى دین گریه نکنید; ولى هر گاه به دست نا اهل (اشاره به مروان و مانند اوست) افتاد، گریه کنید!».(5)

5- از جمله شواهد تاریخی دیگر که دلالت بر سنت توسل دارد، گفت ‌وگویی است که میان مالك (متوفای 179 هجری) پیشوای مذهب مالكی‌ با منصور دوانیقی حاكم عباسی اتفاق افتاد كه در حدود 50 كتاب از كتاب‌های أهل سنت نقل شده است. منصور دوانیقی در كنار قبر پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) با صدای بلند دعا می‌خواند و آقای مالك آمد و گفت:

یا أمیر المۆمنین! لا ترفع صوتك! فإن الله أدب قوما فقال: «لا تَرْفَعُوا أَصْواتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِی ... ‏» ... و إن حرمته میتا كحرمته حیا، فاستكان لها أبو جعفر و قال: یا أبا عبد الله أستقبل القبلة و أدعوا أم أستقبل رسول الله صلى الله علیه و سلم؟ فقال: و لم تصرف وجهك عنه و هو وسیلتك و وسیلة أبیك آدم علیه السلام إلى الله تعالى یوم القیامة؟ بل استقبله و استشفع به فیشفعك الله تعالى، قال الله تعالى: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاۆُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ ... ».

ای أمیرالمۆمنین! صدایت را بلند نكن. خداوند قومی را ادب كرد و فرمود: «صداى خود را فراتر از صداى پیامبر نكنید»، ... احترام پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بعد از این‌كه از دنیا رفت، مانند احترام در زمان حیاتش است. منصور دوانیقی این حرف‌ها را شنید و قبول كرد و به مالك گفت: ای أبا عبدالله! آیا رو به قبله و پشت به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) باشم و دعا كنم یا رو به قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و پشت به قبله باشم و دعا كنم؟ مالك گفت: چرا می‌خواهی از قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) كه وسیله تو و وسیله آدم (علیه السلام) به طرف خداوند است رو برگردانی؟ رو به قبر پیامبر (صلی الله علیه و سلم) باش و او را شفیع میان خودت و خداوند قرار بده و خداوند هم شفاعت او را قبول می‌كند. خداوند می‌فرماید: «اگر این مخالفان هنگامى كه به خود ستم مى‌كردند (و فرمان‌هاى خدا را زیر پا مى‌گذاردند) به نزد تو مى‌آمدند و از خدا طلب آمرزش مى‌كردند و پیامبر هم براى آنها استغفار مى‌كرد، خدا را توبه ‌پذیر و مهربان مى‌یافتند».(6)

6- ابن حجر در کتاب الصواعق المحرقه در جواز توسل می نویسد: امام شافعی (متوفای 204) توسل را قبول داشته و آن را جایز می داند و در سیره عملی خودش هم این کار را انجام می داد و شعری را از امام شافعی در جواز توسل نقل می کند که سروده است:

ارجو بهم اعطی غداً          بیدی الیمین صحیفتی

یعنی خاندان پیامبر (ص) وسیله من به سوی خدا هستند و به وسیله آنها امید دارم که نامه عملم به دست راستم داده شود.(7)

7- جمعى از محدّثان و عالمان معروف اهل سنّت مانند بیهقى، ابن ابى شیبه، ابن حجر و ابن کثیر و جمعى دیگر نقل کرده اند که در زمان خلافت عمر بن خطّاب مردم دچار قحطى شدند، مردى کنار قبر پیامبر(صلى الله علیه وآله)آمد و خطاب به آن حضرت گفت: «یا رسول الله! هلک الناس، استسق لاُمّتک ;اى رسول خدا! مردم از قحطى و خشکسالى در حال نابودى اند، براى امّتت طلب باران نما»رسول خد(صلى الله علیه وآله) به خوابش آمد و گفت: «ائت عمر فاقرأه منّى السّلام وأخبره أنّهم مسقون، وقل له: علیک الکیس; به سراغ عمر برو و سلام مرا به او برسان و به او خبر ده که به زودى باران خواهد آمد; به او بگو: کیسه سخاوت و بخشش را بگشا». آن مرد نزد عمر آمد و ماجرا را براى او بازگو کرد; عمر گریست و گفت: «یا ربّ، ما الو إلاّ ما عجزت عنه ; پروردگارا! من کوشش خود را کردم، ولى ناتوان بودم».(8)ابن حجر مى نویسد: «سند این روایت که ابن ابى شیبه نقل کرده صحیح است» سپس مى افزاید: «نام کسى که این خواب را دیده، بلال بن حارث یکى از اصحاب رسول خدا(صلى الله علیه وآله) است».(9) ابن کثیر نیز پس از نقل این ماجرا مى نویسد: «و هذا إسناد صحیح; سند این روایت صحیح است».(10)

8- توسل بلال مۆذن رسول اكرم صلی الله علیه وآله وسلم در کتاب اسد الغابه ابن  أثیر جلد اول ،‌ ص  27 مفصل آمده است :

إن بلالا رأى النبی صلى الله علیه وسلم فی منامه وهو یقول ما هذه الجفوة یا بلال ... فما رۆی یوم أكثر باكیا وباكیة من ذلك الیوم بلال ، موذن پیامبر، رسول خدا را در خواب دید كه به او مى فرماید: اى بلال ، این چه جفایى است ؟ آیا وقت آن نشده كه به زیارت من آیى؟  بلال بیدار شد و اندوهگین و ترسان گشت . بر مركب خود سوارشده به زیارت قبر پیامبر در مدینه آمد و شروع كرد به گریستن و صورت بر قبر پیامبر مالیدن. چون حسن و حسین علیهم‌السلام آمدند، آن دو را درآغوش كشید و بوسید.(11)

9- ابن منكدر (از تابعین ، متوفاى 130) همراه اصحابش مى نشست و گاهى كه تشنگى سراغش مى‌آمد، درهمان لحظه برخاسته صورت برقبر پیامبر مى‌نهاد و درمقابل اعتراض همراهانش ، مى‌گفت : از قبر پیامبر شفا مى‌گیرم . وى گاهى به صحن مسجد مى‌آمد و در جاى خاصى بر زمین مى‌خوابید، علت را كه مى‌پرسیدند، مى‌گفت : خودم دیدم كه پیامبر در همین جا خوابیده بود.(12)

نتیجه...

با توجه به مطالبی که تمامی مصادر آن به کتب معتبر اهل سنت  استناد دارد ،چنین به دست می آید که اگر بر اساس توهم وهابیت، مساله توسل را به عنوان شرک و بدعت در دین بنامیم و متوسلین به پیامبر،اولیاء و صالحین را چه قبل از وفات ، و چه بعد از وفات مشرک بدانیم، ابتدا باید مهر شرک و بدعت گذاری را بر پیشانی پیشوایان مذاهب اسلامی، خلفای راشدین، و حتی صحابه رسول خدا بزنیم، چه آنکه توسل به عنوان سیره عمومی خلفا، صحابه و صالحین بوده و آنان از این سنت حسنه با مباهات و نیکی یاد کرده و مکرر آنرا به جا می آوردند. در نتیجه این وهابیت است که با ایجاد زاویه و انحراف در دین، بدعت جدیدی را در دین نهاده است و به تخطئه و سرکوب سنت های الهی ،به بهانه توحید پرداخته است؛ این در حالیست که اندیشمندان وهابی مهر تایید بر رفتار خلفای راشدین و صحابه زده و آنان را مصون از اشتباه و خطا می دانند.حال باید اندیشید چگونه این تناقض را در محکمه وجدان خویش پاسخ گفته و به قضاوت می نشینند.

پی نوشتها:

1-      صحیح بخاری ج2ص27 باب نماز استقسا

2-      صحیح بخاری ج2،ص70،کتاب الجنائز

3-      الدرر السنیه فی الرد علی الوهابیه ص34

4-       مسند احمد ج 4 ص 138

5-      مستدرک حاکم نیشابوری، ج 4، ص 515; مسند احمد، ج 5، ص 422; مجمع الزوائد هیثمى، ج5، ص 245، تاریخ مدینه دمشق، ج 57، ص 249.

6-      الشفاء بتعریف حقوق المصطفى، جلد 2، صفحه 41 ـ دفع الشبه عن الرسول (ص) للحصنی الدمشقی، ص 140 ـ وفاء الوفاء للسمهودی، ج 4، ص 1371 ـ سبل الهدى و الرشاد للصالحی الشامی، ج 11، ص 439

7-      صواعق المحرقه، ابن حجر الهیثمی،  ص 178

8-      دلائل النبوة، بیهقى، ج 7، ص 47، باب ما جاء فى رۆیة النبى(صلى الله علیه وآله) فى المنام; مصنف ابن ابى شیبه، ج 7، ص 482ـ483 ; ح 35; الاستیعاب، ج 3، ص 1149; کنزالعمال، ج8، ص 431، ح 23535; تاریخ مدینة دمشق، ج 44، ص 345; تاریخ الاسلام ذهبى، ج 3، ص 273.

9-      فتح البارى،ابن حجر عسقلانی، ج 2، ص 412; باب سۆال الناس الامام الاستسقاء اذا قحطوا

10-   البدایة و النهایة، ج 7، ص 105; حوادث سال هیجدهم

11-   تاریخ طبرى، ج 1 ص 161 و 169 - معجم البلدان، ج 3 ص 208 - تاریخ ابن كثیر،ج 1 ص 174 و 197مستدرك حاكم، ج 4 ص 515 - وفاء الوفاء، ج 2 ص140أسد الغابة ، ابن الأثیر ، ج 1 ، ص 208 .

12-   وفاء الوفاء، ج 2 ص 444المغنى، ج 1 ص 495، درباره چاه‌هاى مدینه - الوفاء الوفاء، ج 2 ص 119 تا 149.

                                                                                                                                                  سیدحامدحسینی