کوروش و بابل

نگاهی به نمایش باروی بلند بابل نوشته و کار سیدمهدی فرجامی

«باروی بلند بابل» نوشته و کار سیدمهدی فرجامی روایتگر گونه‌ای از درام‌های تاریخی است که به شکلی موجز و مینی‌مالیستی در پی ارائه قصه‌ای جذاب و تأثیرگذار برای مخاطب امروزی است. آنهایی که اهل تئاترند، «تئاتررو» های حرفه‌ای هستند، اهمیت یک کار کلاسیک و مدرن را می‌دانند. کار کلاسیک چه به لحاظ ویژگی‌های آوایی و اجرایی، چه دکلاماسیون مندرج در زبان باستانی و چه طراحی لباس و گریم و اکسسوار اجرایی، ده‌ها قرن با زمانه ما فاصله دارد.

بنابراین ایجاد فاصله‌ای بین ذهن مخاطب و تاریخ یکی از عواملی است که همواره در تأویل و تفسیر و درک کامل از کلیت نمایش وجود داشته است. همیشه در چنین مواردی دو راه وجود دارد. اول آداپتاسیون و امروزی‌سازی یک کار تاریخی است. برخی از منتقدان تئاتر در این باره به یکی از بازی‌های آنتونی هاپکینز در نقش اتللو اشاره دارند که تقریباً با کمترین گریم و چهره سفید خود در نقش سردار سیاه چرده ونیزی (اتللو) ظاهر شد و چنان باورپذیر بازی کرد که هیچ مخاطبی به تغییر رنگ چهره کاراکتر اتللو شکسپیر و آنتونی هاپکینز امروزی فکر نکرد.

این یکی از راه‌های انتقال جذاب درام تاریخی است. راه دوم از مسیر قصه میسر می‌شود، یعنی کارگردان بدون گریز از زمان منطبق و مبتنی بر زمان درام کارش را انجام می‌دهد. شخصیت‌ها رنگ و لعاب تاریخ دارند. اتمسفر و فضا اجرایی بر سنگ‌های تاریخ بنا شده است و زمان منطبق و مو به مو در اثر رعایت شده است، اما با این حال قصه را به شکلی جذاب با چاشنی‌های طنز و سرگرمی به کار می‌گیرد و به این شکل درامی سرگرم‌کننده را پیش روی مخاطب قرار می‌دهد. نمایش «باروی بلند بابل» دنباله‌رو شیوه دوم درام‌پردازی است.

تم

«باروی بلند بابل» با دستمایه قرار دادن تم تاریخ و توجه به ویژگی‌های درام معنوی و اخلاقی در پی تجربه‌ای جدید است. نمایش یاد شده این روزها در تالار قشقایی تئاتر شهر به روی صحنه می‌رود و تماشاگران خاصی را به سالن آورده است. باروی بلند بابل پیش از این در جشنواره بین‌المللی تئاتر صاحبدلان عنوان برتر را به خود اختصاص داده و سپس راهی اجراهای عمومی شد.

نمایش روایتگر رویارویی ذوالقرنین با یأجوج ومأجوج در شهر بابل است که با برداشتی موجز و مختصر از اصل و کاراکترهای تاریخی اثری جذاب را روایت می‌کند. سیدمهدی فرجامی، کارگردان این اثر، متولد 1359،دارای مدرک فوق‌دیپلم ادبیات نمایش است. او از سال 1379 وارد حوزه تئاتر شد و کارگردانی آثاری همچون در تاریکی شکم نهنگ، مدارا، بیات بیژن، ابرهای استراتوس، کیست، کلوپ درمان، دوئت ناهمگون دوسترون و... را در کارنامه کاری‌اش دارد. وی در 5 دوره جشنواره فجر حضور فعال داشته است.

فرجامی می‌کوشد در این اثر با استفاده از ظرفیت‌های نهفته در بازی بازیگران، جوهره نهفته در کلام و فیزیک بازیگر و تکیه بر عناصر روایتی اثری تجربی و قابل قبول ارائه دهد. نمایش بیش از هر چیزی بر بار روایت و عنصر بازیگری استوار است، این دو عنصر شاکله اصلی درام و ساختار نمایش «باروی بلند بابل» را شکل داده‌اند. با این حال گریز از روایت خطی و زمانمند، استفاده از اله‌مان‌های نور و تعویض فضا و زمان، تعویض صحنه‌ها، حرکت‌های گفتاری و دیالوگ از شگردهای خاص فرجامی برای شکستن روال خطی و مستقیم روایت و ایجاد اثری با لایه‌های زمانی و فضاسازی‌های ذهنی است.

بازیگری

آنهایی‌که «آخرین درس بازیگری» کنستانتین استانیسلاوسکی را کمی جدی‌تر خوانده‌اند، ویژگی بازی تئاتر را بهتر درک می‌کنند. امروزه بازی سینمایی و حضور بازیگران سینما در تئاتر باب شده است. با این حال آنچه استانیسلاوسکی در این کتاب می‌گوید، انرژی‌های نهفته در عضلات، تنفس‌های دست نایافتنی، جوهره کلام و ویژگی‌های محض و مطلق فطری انسان همواره جزو الفبای هنر بازیگری است. نمایش «باروی بلند بابل» متنی بر بازی‌های سنگین و تئاتری است؛ آن‌گونه که شاید برخی آن را غلوآمیز بپندارند و چندان به مذاقشان خوش نیاید. با این حال بازی تئاتر متناسب با زمان و اتمسفر است. قاعدتاً شخصیت یکی دو هزاره پیش به لحاظ اصول تعریف شده در دکلاماسیون کلاسیک و آرکائیک قادر به تبعیت از اصول دکلاماسیون گفتاری یا محاوره نیست. شخصیت تاریخی نمی‌تواند فی‌المثل تهران را «تهرون» بخواند. در حالی‌که در یک درام اجتماعی امروزین، این قاعده مستثنی است.

بنابراین نمایش باروی بلند بابل با تبعیت از رفتار دراماتیک مندرج ویژگی‌های روان‌شناختی یک شخصیت تاریخی عمل می‌کند. رفتار او در قالب حرکات سنگین، حتی پیاده‌روی کند و ملایم و بیان نمایشی پرطنین و پرطمطراق تعریف و پرداخت می‌شود. این نمایش با بازی کوروش خزاعی اصل، وحید قوهستانی، محسن زرآبادی‌پور، سید مهدی فرجامی، کاظم عینعلی، اسماعیل بالایی، عرفان قوهستانی، بهزاد اسدی، رضا نوروززاده، سیدعباس سیدی، روح‌الله سنایی و امیرحسین شفیعی همراه است. بازیگران در این اثر می‌کوشند با تکیه بر خوانش متن و درک کاراکترها به تناسب بار تاریخی درام، بازی کلاسیک و آرکائیک را سرمشق کاری خود قرار دهند. این نمایش 60 دقیقه‌ای هر روز ساعت 30/19 در تالار قشقایی تئاتر شهر اجرا دارد.