دو فایده مهم چشمه در بیان قرآن
چشمه‌ها می‌توانند در کم کردن دردهای درونی انسان نقش مهمی بازی کنند؛ گویی که غم‌ها و غصه های آدمی را به همراه خود می‌برند و دور می‌کنند. مطمئناً صدای دلنواز آب و زلالی آن در آرام کردن انسان نقش مهمی بازی می‌کند: «إِنَّ الْمُتَّقینَ فی مَقامٍ أَمینٍ * فی جَنّاتٍ وَ عُیُونٍ»؛ «(ولی) پرهیزگاران در جایگاه امنی قرار دارند، در میان باغ‌ها و چشمه‌ها.»
«وَ جَنّاتٍ وَ عُیُونٍ»؛ «همچنین [مدد بخشید به شما] به باغ‌ها و چشمه‌ها».(1)
میزان و مقدار آب در کره زمین بسیار زیاد است، ولی در عین حال با وجود این همه فراوانی، آب ماده ای کمیاب به شمار می‌رود؛ زیرا مقادیر اعظم آب در جهان، آب شور دریاها و اقیانوس‌ها می‌باشند که برای کشت و کار و رشد درختان و گیاهان اصلاً مناسب نیستند. درهای آسمان هم همواره رو به باران باز نمی‌شود و چه بسیار مناطقی که ماه‌ها رنگ باران به خود نمی‌بینند. در این میان دریچه های امید به زندگی به صورت چشمه های کوچک و بزرگ نمایان می‌شوند که در مسیر امتداد خود به هر جا که برسند، خرمی و سرسبزی را به ارمغان می‌آورند. در واقع، چشمه‌ها درهای خروج آب‌های ذخیره شده در دل کوه‌ها می‌باشند که آن‌ها را آرام آرام و در نهایت دقت به سمت زمین‌ها و دشت‌های پایین‌تر هدایت می‌کنند.
اهمیت وجود چشمه‌ها تنها به سرسبزی، آبیاری گیاهان و کشاورزی منحصر نمی‌شود؛ چنانچه خداوند می‌فرماید: « وَ اذْکُرْ عَبْدَنا أَیُّوبَ إِذْ نادی رَبَّهُ أَنّی مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ به نصبٍ وَ عَذابٍ * ارْکُضْ بِرِجْلِکَ هذا مُغْتَسَلٌ بارِدٌ وَ شَرابٌ»؛ «و به خاطر بیاور بنده ما ایّوب را، هنگامی که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان مرا به رنج و عذاب افکنده است. (به او گفتیم:) پای خود را بر زمین بکوب! این چشمه آبی خنک برای شستشو و نوشیدن است».(2)
دو فایده چشمه‌ها در این آیه بیان شده است که یکی خاصیت دارویی و دیگری خاصیت غذایی بعضی از آن‌ها می‌باشد. در حقیقت حرکت آب در زیر زمین باعث حل شدن مواد معدنی مفیدی در داخل آب می‌شود که این امر سبب می‌شود آن‌ها به چشمه‌هایی با خواص ویژه تبدیل شوند. خواص دارویی بعضی از چشمه‌ها نیز حیرت آور است؛ چشمه‌هایی که از بین برنده سنگ کلیه و امراض کلیوی هستند و یا چشمه‌هایی که باعث بهبودی امراض پوستی، درهای مفاصل و حتی دردهای درونی بدن می‌شوند.
بعضی از چشمه‌ها نیز از نظر داشتن مواد اضافی شهره هستند. از آنجایی که آب در درون کوه‌ها از طبقات مختلفی عبور می‌کند، گاهی مواد زائد و سخت آن گرفته می‌شود و نوعی عمل تصفیه بر روی آن انجام می‌گیرد. برعکس بعضی از آب‌های معدنی دارای مواد اضافی همچون کلسیم و فلوئور هستند که برای رشد و حفظ استخوان‌ها و دندان‌ها بسیار مفیدند. در هر دو حالت آب‌های معدنی بهترین نوع آب برای آشامیدن می‌باشند.
چشمه‌ها در سر راه خود علاوه بر انتقال انرژی، رسوبات، گاز و ... باعث متمرکز کردن کانی‌ها نیز در نقاطی از زمین می‌شوند که به شکل معدن‌های مختلفی مورد بهره برداری قرار می‌گیرند. در بعضی از مناطق هم گه جنس زمین قابلیت حل شدن فراوانی در آب دارد، آب‌های زیرزمینی باعث به وجود آمدن غارهای تو در تو، زیبا و جالبی می‌شوند که امروزه از منابع مهم جذب توریست و ایجاد اشتغال در این صنعت به شمار می‌روند.(3)
فایده روانی چشمه‌ها
قرآن در داستان تولد حضرت عیسی علیه‌السلام می‌فرماید: هنگامی که حضرت مریم سلام الله علیها برای به دنیا آوردن فرزندش از شهر و دیار خود خارج شد و او را به دنیا آورد، تک و تنها در گوشه ای از صحرا در اوج غم و ناراحتی به سر می‌برد؛ حتی با خود می‌گفت: « قالَتْ یا لَیْتَنی مِتُّ قَبْلَ هذا وَ کُنْتُ نَسْیًا مَنْسِیًّا * فَناداها مِنْ تحت‌ها أَلاّ تَحْزَنی قَدْ جَعَلَ رَبُّکِ تَحْتَکِ سَرِیًّا * وَ هُزّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَبًا جَنِیًّا * فَکُلی وَ اشْرَبی»؛ « گفت: ای کاش پیش از این مرده بودم و به کلی فراموش می‌شدم. ناگهان از طرف پایین پایش او را صدا زد که: غمگین مباش! پروردگارت زیر پای تو چشمه آبی (گوارا) قرار داده است و این تنه نخل را به طرف خود تکان ده، رطب تازه ای بر تو فرو می‌ریزد (از این غذای لذیذ) بخور و (از آن آب گوارا) بنوش».(4)
این آیه شریفه بیانگر آن است که چشمه‌ها می‌توانند در کم کردن دردهای درونی انسان نقش مهمی بازی کنند؛ گویی که غم‌ها و غصه های آدمی را به همراه خود می‌برند و دور می‌کنند. مطمئناً صدای دلنواز آب و زلالی آن در آرام کردن انسان نقش مهمی بازی می‌کند: « إِنَّ الْمُتَّقینَ فی مَقامٍ أَمینٍ * فی جَنّاتٍ وَ عُیُونٍ»؛ «(ولی) پرهیزگاران در جایگاه امنی قرار دارند، در میان باغ‌ها و چشمه‌ها».(5)
پی نوشت ها:
1. شعراء: 134.
2. ص: 41 و 42.
3. ر.ک: حمیدی، قرآن و طبیعت، ص 62 ـ 59.
4. مریم: 26 ـ 23.
5. دخان: 51 و 52.
زهرا رضاییان
بخش قرآن تبیان
