ماه رمضان ؛ برترين ماهها

گردش ماه بار ديگر ما را در آستانه حلول ماه مبارك رمضان قرارداد. با ورود به ماه رمضان عبادت خاص اين ماه نيز در اذهان تداعي مي شود. از اينرو ماه رمضان را ماه روزه نيز گفته اند. همچنين چون بنا به روايات مصداق صبر در قرآن روزه دانسته شده است (1)، آن را ماه صبر نيز گفته اند.(2) ماه خدا و ماه ميهماني الهي از ديگر اسامي است كه به اعتبارهاي مختلف به اين ما عزيز داده شده است .بهترين و پرفيض ترين عبادت در بهترين ايام و ليالي اوقات ، موجبات رشد و تعالي انسانها و دستيابي به قرب الهي را آسانتر مي سازد و از مصاديق نور علي نور محسوب مي شود.

رمضان چيست ؟

رمضان از ماده «رمض » و اصل آن به معناي شدت تابش آفتا بر خاك است . علت اين تسميه آنست كه عرب ماهها را با زماني كه در آن واقع شوند نامگذاري كرده است . رمضان در زمان شدت گرما بود و جمع آنرا رمضانات گفته اند و گفته شده رمضان از نامهاي خداوند است . از ممجاهد نقل شده كه نگو رمضان بلكه بگو ماه رمضان ، زيرا تو نمي داني رمضان چيست ؟ (3) نظير اين سخن با اندگي تفاوت در الميزان نيز آمده است .(4)

در مختار الصحاح ضمن قبول وجه تسميه رمضان طبق قول مجمع البيان ، گفته است نماز ظهر ، نماز رمض خوانده مي شود زيرا بايد آن را در اوج شدت آفتاب خواند. همانجا علاوه بر آنگه جمع رمضان را رمضانات نوشته ، تصريح مي كند كه ارمضا نيز جمع كلمه رمضان است و هم در آن كتاب رمض به معناي احتراق نيز مي باشد (5) ، كه در اين صورت ماه رمضان را از آن جهت رمضان مي گويند كه با سوختن گناهان مومنان ، آنها پاك شده و زوائد روحي و رواني افراد صالح تصفيه مي شود.

ميبدي در تفسير خود وجه تسميه رمضان را اينگونه مي گويد:

اشتياق رمضان از رمضا است يا از رمض . اگر از رمضا است ، آن سنگ گرم باشد كه هر چه در آن نهند بسوزد و اگر از رمض است باران باشد كه به هرچه برسد آن را بشويد. مصطفي صلي الله عليه و آله را پرسيدند كه رمضان چه باشد؟ گفت: ارمض الله فيه دنوب المؤمنين و غفرهالهم. (6) خدواند گناهان مؤمنان را شسته و يامي سوزاند و آنها را مي آمرزد.

ماه رمضان به خاطر نزول قرآن در آن ماه ، برتر شده است . خدواند متعال در آيه 185 سوره بقره مي فرمايد: «شهر رمضان الذي انزل فيه القران هدي للناس و بينات من الهدي و الفرقان فمن شهد منكم الشهر فليصه ...» ماه رمضان ماهي است كه قرآن در آن براي هدايت بشر و راهنمايي و تشخيص حق از باطل نازل شده است . پس هر كس ماه رمضان را دريابد بايد تمام آن ماه را روزه بدارد...

نه تنها قرآن در ماه رمضان فرو فرستاده شده است ، بلكه كتب ديگر آسماني نيز در اين ماه نازل شده اند . امام صادق عليه السلام در اين باره مي فرمايد :« نزلت التوراه في ست مضين من شهر رمضان ...»(7) شش ، دوازده وهيجده روز از ماه رمضان گذشته بود كه به ترتيب تورات ، انجيل و زبور نازل شد و قرآن در شب قدر فرو فرستاده شد. علاوه بر آن مصحف ابراهيم و نوح و ... در اين ماه نازل شده است .(8) پس مي توان گفت كه ماه رمضان ، ماه نزول كتب آسماني است كه خود رحمتي است از طرف خداوند براي بندگان كه با ماه رحمت خدا سازگاري نيز دارد.

طبق تصريح بيشتر دانشمندان اهل سنت ، بعثت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نيز در اين ماه انجام پذيرفته است . بر اين اساس ماه رمضان مي تواند به ماه بعثت نيز نام يابد. بر اساس نظر اين گروه از دانشمندان ، بعثت پيامبر در يكي از روزهاي 17 و 18 و 24 صورت پذيرفت ، اينان از يك سو چون بعثت را مقارن با نزول قرآن دانسته و از سوي ديگر و به تصريح خود قرآن ، قرآن در ماه رمضان نازل شده است و نيز با استناد به برخي روايات ، اين راي را پذيرفته اند كه مستندات آنها و دلايل مخالفان اين نظريه و نظريات ديگر به ويژه در درسنامه علوم قرآني آمده كه خوانندگان به اين بحثهاي نسبتا مفصل مراجعه كنند.(9)

انس بن مالك مي گويد:از رسول خدا شنيدم كه فرمود : اين ماه رمضانست كه آمده ، در آن درهاي بهشت باز و درهاي آتش بسته و شياطين در غل و زنجير مي باشند.(10)

در ماه رمضان شب قدر قرار دارد و به اين وسيله يعني به وسيله شب قدر نيز ماه رمضان از ديگر ماههاي سال متمايز مي شود . همان شب قدري كه از هزار ماه بهتر است و زمين از حضور ملائكه و روح بر مي شود . در شرافت شب قدر همين بس كه اولياي الهي به خاطر درك آن ، تمام شبهاي سال و يا حداقل تمام شبهاي ماه رمضان را تا صبح به عبادت و تضرع مي پرداختند تا آن را درك نمايند . شب قدر قبل از بعثت پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نيز وجود داشته و استمرار آن تا آخر الزمان مورد قبول اكثر قريب به اتفاق دانشمندان است و روايات نيز آن را تاكيد مي كند و چون شب قدر به تصريح قرآن و استظهاري كه از آيات سوره قدر و آيه 185 سوره بقره مي شود ، در ماه رمضان قرار دارد، پس رمضان از ابتدا تاكنون داراي اين شرافت بوده است .

غفران الهي در ماه رمضان بيش از ماههاي ديگر شامل حال بندگان مي شود . به طوري كه رسول گرامي اسلام «ص » ضمن روايتي مي فرمايد :«...در روز اول ماه رمضان دستهاي شياطين در غل و زنجير است و در هر شب هفتاد هزار نفر آمرزيده مي شوند . وقتي شب قدر شد خدا به اندازه اي كه در ماه رجب و شعبان و رمضان تا آن زمان آمرزيده است . مي آمرزد و بين مومن و برادرش دشمني باقي نمي ماند ...» (11)

در كشف الاسرار و عده الابرار خطبه اي نسبتا مفصل از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نقل شده كه آن حضرت آن را در آخر ماه شعبان ايراد فرموده است . به دليل مفصل بودن آن ، ترجمه چند جمله را مي آوريم:«اي مردم ...ماه رمضان ماهي است كه ابتدايش رحمت ، ميانه اش مغفرت و انتهايش رهايي از آتش است ... و آن ماه صبر است و ثواب صبر، بهشت است و آن ماه تصفيه است و ماهي است كه در آن روزي مومن زياد مي شود ...»(12)رسول گرامي اسلام (ص ) در آخرين جمعه ماه شعبان خطبه اي خواند كه بهترين گويايي را در عظمن رمضان دارا مي باشد كه ما براي تبرك و تاثير بيشتر بر نفوس ، به بخشي از اين خطبه اشاره مي كنيم :

« اي مردم ! ماه خدا با بركت ، آمرزش و رحمت به سوي شما رو آورده است . اين ماه نزد خدا برترين ماههاست . روزهاي آن برتر از روزهاي ديگر و شبهاي آن بهترين شبها و لحظات و ساعات اين ماه بهترين ساعات است . ماهي است كه به ميهماني خدا دعوت شده ايد و از كساني كه مورد اكرام خدا هستند، مي باشيد. نفسهاي شما همچون تسبيح خدا ، خوابتان چون عبادت ، اعمالتان مقبول و دعايتان مستجاب است . بنابراين با نيتهاي خالص و دلهاي پاك از خداوند بخواهيد تا شما را در روزه داشتن و تلاوت قرآن در اين ماه توفيق دهد. چرا كه بدبخت كسي ايت كه از آمرزش الهي در اين اه بزرگ محروم گردد. باگرسنگي و تشنگي خويش در اين ماه به ياد گرسنگي و تشنگي رستاخيز باشيد ، بر فقرا و بينوايان بخشش كنيد ، پيران خويش را گرامي داريد . به خردسالان رحمت آوريد و پيوند خويشاوندي را محكم سازيد.

زبانهايتان را از گناه بازداريد ، چشمان خويش را از آنچه نگاه كردنش حلال نيست بپوشانيد. گوشهاي خويش را از آنچه شنيدنش حرام است ، بازداريد ، بر يتيمان مردم شفقت و محبت كنيد تا با يتيمان شما چنين كنند ... از گناهانتان بسوي خدا توبه كنيد ، هنگام نماز دستهايتان را براي دعا به سوي خدا بلند كنيد ، مسلما وقت نماز بهترين ساعات است كه خداوند با رحمت به بندگانش نگاه مي كند . وقتي مي خوانندش ، آنها را اجابت مي كند... اي مردم جانهايتان مرهون اعمالتان است ، پس آن را به وسيله استغفار آزاد كنيد و پشتهايتان با گناه سنگين شده است ، پس آن را با طول سجود خود سبك كنيد .

بدانيد كه خداوند به عزتش قسم ياد كرده كه نمازگزاران و سجده كنندگان را عذاب ندهد . روز رستاخيزي كه مردم نزد پروردگار جهانيان قيام مي كنند، هرگز به آنان آتش را نشان نمي دهد...

هر كس جلوي شر را بگيرد، روز قيامت خداوند غضبش را از او مي پوشاند و كسي كه يتيمي را اكرام كند ، خداوند روز قيامت او را گرامي دارد و كسي كه رحمتش را در آن به ديگران برساند، خداوند روز قيامت رحمتش را به او مي رساند و كسي كه رحمتش را در اين ماه قطع كند ، خدا نيز رحمتش را در روز قيامت از او قطع كند.... و كسي كه يك آيه از آيات قرآن را تلاوت كند ، مانند اينست كه اجر ختم قرآن را در غير ماه رمضان برده باشد...

اي مردم در اين ماه درهاي بهشت بازست، پس از پروردگارتان بخواهيد كه آن را به روي شما نبندد و درهاي دوزخ بسته است پس از پروردگارتان بخواهيد كه آن را به روي شما باز نكند. شياطين در اين ماه در غل و زنجيرند، از پروردگارتان بخواهيد كه آنان را بر شما مسلط نكند. علي (ع) فرمود: برخاستم و عرض كردم : اي فرستاده خدا برترين اعمال در اين ماه چيست ؟ فرمود : اين ابوالحسن ! بهترين اعمال در اين ماه پرهيز از محرمات الهي است .» (13)

1- تفسير القمي . ج ا ص 46. تفسير صافي ، فيض كاشاني ، ج 1 ص 126

2- ادوار فقه، شهابي ، محمود ، ج 2 ص 41

3- مجمع البيان علامه طبرسي ، مجلد اول ص 495

4- الميزان ، علامه طباطبايي ، ج 2ص 279

5- مختار الصالح ، الرازي ، صص 257-256

6- كشف الاسرار وعده الابرار، ميبدي ، ابوالفضل رشيد الدين ، ج 1 ص 495

7- وسائل الشيعه ، علامه حرعاملي ، ج 7 ص 225 ، حديث 16

8- تفسير نمونه ، آيت الله مكارم شيرازي ، ج 1 ص 645

9- درسنامه علوم قرآني ، جوان آراسته ، حسين ، صص 92-77

10- كشف الاسرار و عده الابرار ، ج 1، ص 490

11- وسايل الشيعه ، ج 7 ص 228 حديث 21

12- كشف الاسرار و عده الابرار ، ج 1، ص 490

13- وسائل الشيعه ، ج 7 صص228 226 . حديث 20