ترك نكردن نماز حتّي در صحنه جنگ

فان خفتم فرجالاً او ركباناً فاذا امنتم فاذكروا الله كما علّمكم مالم تكونوا تعلمون.

و اگر (به خاطر جنگ يا خطر ديگري) بترسيد نماز را در حال سواره و يا پياده انجام دهيد، امّا به هنگامي كه امنيت خود را باز يافتيد خدا را ياد كنيد نماز را به صورت معمولي بخوانيد آنچنان كه به شما تعليم داد چيزهايي را كه نمي دانستيد.«بقره ، 239»

رجال در اينجا جمع (راجل) به معني پياده است و (ركبان) جمع (راكب) به معني سواره است، يعني شما به هنگام ترس از دشمن در ميدان نبرد يا مانند آن مي توانيد نماز را در حالتي كه پياده يا سواره، در حال حركت و فعاليّت هستيد انجام دهيد.

در اين آيه تأكيد شده است كه حتّي در سخت ترين شرائط همانند صحنه جنگ نبايد نماز را ترك كنيد با اين تفاوت كه اگر در معرض خطر قرار گرفته باشيد، بسياري از شرائط نماز همچون رو به قبله بودن، و انجام ركوع و سجود به طور متعارف، و امثال آن ساقط مي گردد، و مي توانيد ركوع و سجود را با ايماء و اشاره بجا آوريد.

چنانكه نقل شده است كه امير المؤمنان ـ عليه السّلام ـ در بعضي از جنگها دستور مي داد تا هنگام جنگ با ايماء و اشاره نماز بخوانند.[1]و نيز در حديث ديگري وارد شده است كه: (ان النبي ـ صلّي الله عليه و آله ـ صلّي يوم الاحزاب ايمائاً) :پيغمبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ در جنگ احزاب با اشاره نماز خواند.

و نيز امام كاظم ـ عليه السّلام ـ در پاسخ اين سؤال كه اگر شخصي گرفتار حيوان درنده اي شود و نتواند كوچكترين حركتي به خود دهد، وقت نماز هم تنگ شده باشد چه وظيفه اي دارد؟ فرمود: با همان وضعي كه دارد بايد نماز بخواند گرچه پشت به قبله باشد.[2]

ممكن است كساني تصور كنند كه اصرار و تأكيد درباره نماز، تا اين حدّ يك نوع سخت گيري محسوب مي شود و شايد انسان را از وظايف خطيري كه براي دفاع از خود در چنين لحظات دارد غافل سازد.

در حالي كه اين يك اشتباه بزرگ است معمولاً انسان در اين حالات بيش از هر چيز نيازمند به تقويت روحيه دارد، و اگر ترس و وحشت و ضعف روحيه بر او غلبه كند شكست او تقريباً قطعي خواهد بود، چه عملي بهتر از نماز و پيوند با خدايي كه فرمانش در تمام جهان هستي نافذ است و همه چيز در برابر اراده او سهل و آسان است، مي تواند روحيه سربازان مجاهد يا كساني كه مواجه با خطري شده اند، تقويت كند؟ گذشته از شواهد فراواني كه در مجاهدات مسلمين صدر اوّل ديده مي شود، در اخبار مربوط به جنگ چهارم مسلمانان با صهيونيستها كه در رمضان امسال (1393 هجري قمري) روي داد مي خوانيم كه توجّه سربازان اسلام به نماز و مباني اسلام، اثر فوق العاده اي در تقويت روحي آنها و پيروزي بر دشمن داشت.

فاذا امنتم فاذكرو الله كما علمكم مالم تكونوا تعلمون.

اين قسمت از آيه خاطر نشان مي سازد، كه خواندن نماز به صورت نماز خوف و در حال راه رفتن و سواره، مخصوص حالت ترس و خوف است، امّا هنگامي كه امنيت باز گردد و آرامش حاصل شود بايد نماز را به همان صورت عادي خواند، «فاذا امنتم فاذكرو الله».

سپس اضافه مي كند كه خداوند، بسياري از چيزها كه نمي دانستيد به شما تعليم كرد، و از جمله طرز نماز خواندن در حالت امن و خوف. روشن است كه شكرانه اين تعليم همان است كه بر طبق آن عمل شود، و هر دستوري در جاي خود انجام گردد .

«كما علمكم مالم تكونوا تعلمون».[3]

در تفسير الميزان آمده:

اگر ترس نداريد بر نمازها محافظت كنيد و اگر ترس داريد به هر اندازه اي مي توانيد پياده يا سواره، ايستاده يا در حال حركت و اين همان نماز خوف است.

حرف فاء در جمله فاذا امنتم... براي تفريح است، يعني محافظت بر نمازها به كلي ساقط نمي شود چنانچه ترسي نداريد و محافظت برايتان امكان دارد واجب است آن را رعايت كنيد و چنانچه برايتان دشوار است به هر اندازه اي امكان دارد محافظت كنيد و اگر ترستان مرتفع شد و مجدداً ايمن شديد وجوب برمي گردد و بايد ياد خدا كنيد.

خدا را ياد كنيد يادي كه همانند نمازي باشد كه در حال امن بر شما واجب است و آن را در ضمن ساير دستورات ديني به شما تعليم داده است.[4]

ـ در همين كتاب از امام صادق ـ عليه السّلام ـ روايت كرده كه فرمود: هر گاه در سرزمين خوفناكي بودي و بيم درنده يا راهزني داشتي نماز را در همان حالي كه بر مركب سواري مي گزاري.

از امام باقر ـ عليه السّلام ـ روايت كرده كه فرمود: كسي كه از راهزناني مي ترسد نماز را روي مركب با اشاره بگذارد.[5]

روايت شده كه علي ـ عليه السّلام ـ در ليلة الهرير (در جنگ صفين شبي كه تا صبح نبرد ادامه داشت به نام (ليلة الهرير) ناميده شده است) پنج نماز را با اشاره خواند و بعضي گفته اند كه با تكبير خواند.

و نيز نقل شده است كه رسول اكرم در روز احزاب نماز را با اشاره به جا آورد.[6]

[1] . تفسير نور الثقلين.

[2] . وسائل الشيعه، ج 5، ابواب صلوة الخوف.

[3] . تفسير نمونه، ج 2، ص 146 و 147 ـ 148.

[4] . الميزان، ج 2، ص 348.

[5] . الميزان. ج 2، ص 367.

[6] . مجمع البيان. ج 3، ص 58.