مسجد مقدّس جمکران

امام مهدي (ع) - مکتب مهدويت

پرسش : مستند ساختمان مسجد جمکران چيست؟

پاسخ : مستند مسجد جمکران قضيه اى است که مرحوم حاجى نورى در کتاب «نجم الثاقب» و«جنّة المأوى» و«الکلمة الطيّبة» ونيز ميرزا محمّد تقى ارباب قمى در کتاب «تاريخ دارالايمان» وديگران از کتاب «تاريخ قم» تأليف حسن بن محمد بن حسن قمى، به نقل از کتاب «مونس الحزين» محمّد بن بابويه معروف به شيخ صدوق نقل کرده اند.

اين نقل مشتمل بر قضيّه اى از حسن بن مثله جمکرانى؛ است که در آن اشاره به ملاقاتى شده که او در سال 293 هجرى در بيدارى با امام زمان (ع) داشته است. در اين ديدار حضرت به او دستور مى دهد که با عالم جليل القدر سيد ابى الحسن الرضا از علماى قم ارتباط پيدا کرده وبا کمک او مسجدى را در اين مکان موجود بنا نمايد... .( بحارالأنوار، ج 53، ص 230)

قابل توجه اينکه کتاب «انوار المشعشعين» از کتاب «تاريخ قم» واو نيز از کتاب «مونس الحزين» از اميرالمؤمنين (ع)، قضيه به اهتزاز در آمدن پرچم امام زمان (ع) از مسجد جمکران را نقل کرده است.

پرسش : مدرک نماز خاصّ مستحبى در مسجد جمکران چيست؟

پاسخ : در قضيّه اى که حسن بن مثله جمکرانى نقل مى کند، آمده است: حضرت فرمود: «...در اين مکان هفت روز اقامت کن ودر آن چهار رکعت نماز گزار، دو رکعت نماز تحيّت مسجد، در هر رکعت يک بار سوره حمد وهفت بار سوره اخلاص، وتسبيح رکوع وسجود را نيز هفت بار تکرار کن. ودو رکعت نيز نماز به نيّت نماز صاحب الزمان به جاى آور، در رکعت اوّل سوره حمد، وهنگامى که به «اياک نعبد و اياک نستعين» رسيدى اين جمله را صدبار تکرار کن، وبعد از اکمال سوره حمد، يک بار سوره اخلاص را مى خوانى، آن گاه ذکر رکوع وسجود را هر کدام هفت بار مى گويى، ودر رکعت دوم نيز همين عمل را تکرار مى کنى.

بعد از اتمام نماز يک بار ذکر «لا إله الاّ اللَّه» مى گويى وبعد از تسبيحات حضرت زهرا (ع) صد بار صلوات در سجده مى فرستى. آن گاه فرمود: بر تو باد به مواظبت بر اين نماز وهر کس در آن مسجد حاضر شود واين نماز را به جاى آورد مثل آن است که در بيت العتيق (خانه خدا) نماز گزارده است».

پرسش : آيا سند قضيه بناى مسجد جمکران معتبر است؟

پاسخ : در مورد بناى مسجد مقدس جمکران وخواندن نماز در آن، احتياج به بررسى سند اين قضيه نيست، زيرا مطابق احاديث صحيح السند که در مورد اعمال مستحب رسيده هرکس به گمان رسيدن به ثواب، عمل مستحبى را انجام دهد به او ثواب داده مى شود گر چه آن حديث واقعيت نداشته باشد.

کلينى به سند صحيح از امام صادق (ع) نقل کرده که فرمود: «هر کس چيزى از ثواب بر عملى بشنود وآن را انجام دهد، به او پاداش داده خواهد شد گر چه مطابق آنچه به او رسيده نباشد».

برقى به سند خود از امام صادق (ع) نقل کرده که فرمود: «هرکس از پيامبر (ص) چيزى از ثواب به او برسد ومطابق آن عمل کند، پاداش آن به او داده مى شود گر چه پيامبر آن را نفرموده باشد».

پرسش : چرا در کتاب «تاريخ قم» که پنج باب دارد اثرى از قضيه جمکران نيست؟

پاسخ : کتاب «تاريخ قم» که الآن در دسترس محقّقين است يک چهارم اصل کتاب مى باشد؛ زيرا مطابق آنچه در کتاب آمده اين کتاب مشتمل بر بيست باب بوده که تنها پنج باب آن به دست رسيده وچاپ شده است. ولذا احتمال قوى است که قضيه جمکران در آن بخشى از «تاريخ قم» بوده که مفقود شده است. ومرحوم محدّث نورى ومشايخ او بر اصل کتاب دسترسى پيدا نکرده اند. ولذا او اين قضيه را از سيد نعمت اللَّه جزايرى نقل کرده که اصل نسخه «تاريخ قم» در دسترس او بوده است.

پرسش : از آنجا که کتاب «مونس الحزين» کتاب معروفى از صدوق نيست لذا چگونه مى توان قضيه را ثابت نمود؟

پاسخ : ما نيز انتساب اين کتاب را به شيخ صدوق؛ بعيد مى دانيم، ولى اين، دليل نمى شود که کتاب «مونس الحزين» وجود خارجى نداشته باشد، بلکه براى شخص ديگرى است.

ابن شهر آشوب در «المناقب» اين کتاب را به فتّال نيشابورى نسبت مى دهد ومى گويد: فتّال نيشابورى در کتاب مونس الحزين به سندش از عيسى بن حسن از صادق (ع) ...، آن گاه با اين سند معجزه اى از معجزات امام حسن مجتبى (ع) را نقل مى کند.( المناقب، ج 4، ص 8)

علامه مجلسى نيز اين معجزه را از کتاب «المناقب» نقل کرده ودر انتساب اين کتاب به فتّال نيشابورى اعتراضى نکرده است.( بحارالأنوار، ج 33، ص 327)

قبل از مرحوم مجلسى، سيد محمد بن ابى طالب حسينى در کتاب «تسلية المجالس» از کتاب «مونس الحزين» فتّال نيشابورى حديث نقل کرده ودر انتساب کتاب به او هيچ گونه ترديدى نکرده است.

پرسش : چرا کتاب مونس الحزين به شيخ صدوق نسبت داده شده است؟

پاسخ : احتمال دارد که اين قضيه به جهت تناسب با تاريخ قم در حاشيه اين کتاب نوشته شده وسپس به مرور زمان از حاشيه داخل متن کتاب شده است. واز آنجا که فتّال نيشابورى در سال 508 به شهادت رسيده ودو قرن بعد از نويسنده کتاب تاريخ قم بوده که معاصر شيخ صدوق است، لذا اين کتاب به شيخ صدوق نسبت داده شده است.

اين کار بسيار زياد اتفاق افتاده است که صاحب «قاموس الرجال» نمونه هايى از آن را نقل مى کند. از آن جمله اينکه در کتاب «مقنعه» شيخ مفيد؛ در مورد حديث نماز استخاره ذات الرقاع آمده است. «وهذه الرواية شاذة».( المقعنة، ص 219)

ولى مرحوم مجلسى بعد از نقل کلام «مقنعه» مى گويد: «سيد بن طاووس مى گويد: نزد من نسخه اى قديمى از کتاب «مقنعه» است که تاريخ آن منطبق بر عصر شيخ مفيد است ودر آن اين جمله: «وهذه الرواية شاذة» وجود ندارد. لذا ممکن است که برخى از حاشيه نويسان آن را در حاشيه کتاب نوشته ولى به مرور زمان داخل در متن کتاب شده است.( بحارالأنوار، ج 88، ص 288)

مؤيد اين مطلب اينکه در زمان قديم چاپ نبوده واز روى هر کتاب استنساخ (رونويسى) مى کرده اند وافرادى بودند که حرفه آنها رونويسى بوده است هر چند خودشان عالم به مباحث آن کتاب نبوده اند.

پرسش : مسجد جمکران از چه اهميّت ويژه اى برخوردار است؟

پاسخ : اين مسجد از اهميّت خاص برخوردار است:

1 - مسجد، در مکانى بنا شده که مطابق روايت حسن بن مثله جمکرانى از امام زمان (ع)، از مکان هايى است که خداوند متعال از قبل مورد توجه قرار داده است.

2 - مسجد به امر ودستور حضرت حجت (ع) بنا شده است، وهمين جهت در شرافت وقداست آن کافى است.

3 - ثواب خاصى که براى نماز در آن مسجد ذکر شده است، زيرا حضرت فرمود: «هر کس آن دو نماز را در اين مکان بخواند به مانند آن است که در بيت العتيق نماز به جاى آورده است».

4 - مسجد مقدس جمکران محلّ اجتماع عشّاق ومواليان اهل بيت: خصوصاً امام زمان (ع) است ولذا از جاذبه خاصّى برخوردار مى باشد. چه بسا کسانى که هر هفته از راه هاى دور به عشق حضرت مهدى (ع) به اين مکان آمده واز فيوضات حضرت بهره مند مى شوند. طبق آمارى که داده شده برخى از شب ها تا حدود يک ميليون نيز در اين مکان مقدس از عشّاق امام زمان جمع شده اند.

5 - اين مکان از اماکن مقدس است که بسيارى از گرفتاران وبيماران صعب العلاج بلکه کسانى که محال بوده از راه طبيعى علاج شوند در اين مکان مقدّس شفا يافته اند.

6 - اين مکان مقدّس از جمله مکان هايى است که بسيارى از عشّاق ومواليان حضرت به لقاى ايشان شرفياب شده اند.

7 - اين مکان از چنان قداست واحترامى برخوردار است که بزرگان علما در طول تاريخ آن با پاى پياده يا سواره براى توسل به حضرت ونماز گزاردن در آن، از راه هاى دور ونزديک، مشرّف شده اند.

پرسش : آيا چهل بار رفتن به جمکران براى قضاى حاجت مدرکى دارد؟

پاسخ : در مورد سؤال فوق دليل خاصى وجود ندارد بلکه از سه طريق مى توان مشروعيّت آن را به اثبات رسانيد:

1 - سيره متشرّعه از علما وصلحا واتقيا بر مداومت رفتن چهل بار به مسجد جمکران است همان گونه که اين عمل در مسجد سهله نيز انجام مى شود.

2 - در روايات بسيارى به اين مطلب اشاره شده که هرکس چهل روز خود را براى خدا خالص کند چشمه هاى حکمت از قلبش بر زبانش جارى مى گردد.( کافى، ج 2، ص 16 ؛ عيون اخبار الرضا (ع)، ص 258)

3 - از مجموعه روايات استفاده مى شود که عدد چهل در شکوفايى قابليّت هاى مادّى ومعنوى تأثير بسزايى دارد، از آن جمله:

- تأثير عدد چهل در رشد فرزند در رحم.

- تأثير شراب خوردن در عدم قبولى نماز تا چهل روز.

- قبولى توبه بهلول نبّاش بعد از چهل روز.

- کناره گيرى پيامبر (ص) از خديجه به جهت انعقاد نطفه حضرت زهرا (س) به مدّت چهل روز.

- چهل روز دعاى عهد را خواندن باعث مى شود که انسان از ياران امام زمان (ع) باشد.

- امام زمان (ع) هم چهل روز تحت تربيت ملائکه بود.

- طينت حضرت آدم (ع) در چهل روز خمير شد.

- حضرت موسى (ع) تا چهل روز با خداوند در کوه طور ملاقات داشت.

- پيامبر اکرم (ص) بعد از چهل سالگى به نبوّت مبعوث شد.

- عقل انسان تا چهل سال قابل رشد است.

- شهادت چهل مؤمن بر ميّت موجب مغفرت او از جانب خداوند مى شود.

- حفظ چهل حديث انسان را در قيامت، فقيه محشور مى کند.

- حدّ همسايه تا چهل خانه است.

- حريم مسجد تا چهل خانه است.

وساير موارد.

از اين احاديث وموارد ديگر استفاده مى شود که عدد چهل در قابليت بخشيدن ورساندن انسان به کمالات وشکوفا شدن او تأثير بسزايى دارد، ولذا مى توانيم از اين موارد الغاى خصوصيّت کرده، عدد چهل وچلّه گيرى را در تمام موارد کارهاى خير تعميم دهيم.

سيّد بحرالعلوم مى گويد: «ما بالعيان مشاهده کرده ايم وبه بيان دانسته ايم که براى اين رقم از عدد «چهل» خاصيّت وتأثير مخصوصى در ظهور استعدادها وتکميل ملکات انسانى در طىّ منازل وپيمودن مراحل است».( رساله سير وسلوک، ص 23)

پرسش : آيا شب چهارشنبه به مسجد جمکران رفتن مدرکى دارد؟

پاسخ : مطابق روايت حسن بن مثله جمکرانى، که خدمت حضرت مشرّف شد، ملاقات در شب سه شنبه بوده است. حضرت به او دستور مى دهد که در ميان گله جعفر کاشانى بزى است، بر تو است که آن را خريده ودر اين موضع ببرى وآن را در شب آينده «شب چهارشنبه» ذبح کنى وگوشت آن را در روز چهارشنبه توزيع نمايى... .( بحارالأنوار، ج 53، ص 232)

از تعبير ودستور امام (ع) که فرمود: شب چهارشنبه بز را ذبح کن استفاده شده که اين شب از ارزش خاصّى برخوردار است، ولذا مخلصين حضرت در اين شب مبارک دور هم جمع مى شوند وبا استمداد از خداوند متعال وتوسل به آن حضرت درصدد ذبح نفس اماره خويش برآمده وحاجات خود را از آن حضرت طلب مى کنند.

پرسش : آيا اگر کسى چهل شب چهارشنبه به جمکران مشرّف شود به زيارت آقا نايل مى گردد؟

پاسخ : در مورد مسجد جمکران دليل خاصّى نداريم که اگر کسى چهل شب چهارشنبه به مسجد جمکران برود به زيارت حضرت مهدى (ع) مشرّف مى شود. ولى اين مطلب را مى توان از راه ديگرى به اثبات رسانيد، وآن اينکه: مطابق برخى از روايات عدد چهل اثرى تکوينى در بروز استعدادها وبه فعليّت رسيدن آنها دارد. حال اگر کسى به نيّت تشرّف به محضر مبارک حضرت بقية اللَّه الاعظم به اين مکان مقدّس شرفياب شود وجداً از خدا ملاقات را بخواهد. واز طرف ديگر خود را براى ملاقات با آن انسان کامل آماده کند وقابليّت ملاقات را نيز با اعمال صالحه تحصيل نمايد، اميد است که به ملاقات آن حضرت شرفياب گردد، همان گونه که افراد بسيارى به اين نتيجه رسيده اند.

پرسش : اگر امام زمان عليه السلام به همه جا احاطه دارد، پس چرا به جمکران مى رويم؟

پاسخ : آرى ما معتقديم که امام زمان (ع) احاطه علمى دارد وهر کجا که مصلحت ببيند مى رود، ولى مسجد جمکران از ويژگى خاصّى برخوردار است:

اولاً: مطابق روايت حسن بن مثله جمکرانى، اين مکان مقدس به امر مبارک امام زمان (ع) ساخته شده وحضرت از مردم خواسته اند تا در اين مکان حاضر شده وچهار رکعت نماز با طرز مخصوص آن بخوانند.

ثانياً: اين مکان مقدس در طول قرن ها محلّ اجتماع عشّاق ودلسوختگان حضرت است که از اطراف وبلاد مختلف به آن مکان مى آيند، ولذا ما نيز مى توانيم از برکات آن مکان مقدس بهره مند شده واز نفوس ديگران نيز استفاده نماييم. ولذا گفته اند که دست خدا با جماعت است.

ثالثاً: نفس حرکت به سوى محبوب از راه دور براى رسيدن به او آثار وبرکات عجيبى دارد. از يک طرف باعث توجّه بيشتر او به انسان شده واز طرف ديگر انسان را در توجّه بيشتر به آن حضرت ترغيب مى نمايد.

پرسش : مسجد سهله چه ارتباطى با حضرت مهدى عليه السلام دارد؟

پاسخ : مطابق برخى از روايات اين مسجد اقامتگاه شخصى حضرت بقية اللَّه -ارواحنا فداه- در دوران ظهور خواهد بود.

1 - روزى نزد امام صادق (ع) سخن از مسجد سهله به ميان آمد، حضرت فرمود: «اما انّه منزل صاحبنا اذا قام بأهله»؛ «آگاه باشيد! همانا آن مکان اقامتگاه صاحب ما است، هنگامى که با اهلش قيام کند.»( کافى، جلد 3، ص 495)

2 - و نيز از حضرت (ع) نقل شده که خطاب به ابوبصير فرمود: «يا ابامحمّد! کأنّى ارى نزول القائم (ع) فى مسجد السهلة بأهله وعياله»؛ «اى ابامحمّد! گويا فرود آمدن قائم (ع) را با اهل و عيالش در مسجد سهله با چشم خود مى بينم.»( بحارالأنوار، ج 100، ص 436)

پرسش : در مورد حضور در مسجد سهله چه سفارشى شده است؟

پاسخ : مطابق برخى از روايات، حضور در اين مسجد و نماز به جاى آوردن در آن سفارش بسيار شده است:

1 - امام صادق (ع) خطاب به علاء بن رزين فرمود: «در نزديکى شما مسجدى هست که شما آن را «مسجد سهله» ناميده و ما آن را «مسجد شرى» مى ناميم. آيا در آن مسجد نماز به جا مى آورى؟ علاء گفت: آرى، جانم به فدايت، من در آن جا نماز مى خوانم. آن گاه حضرت فرمود: «ائته، فانّه لم يأته مکروب الاّ فرّج اللَّه کربته - او قال: قضى اللَّه حاجته...»؛ «آن جا برو؛ زيرا هرگز اندوهناکى به آن جا نمى رود جز اين که خداوند اندوهش را مى زدايد. -يا فرمود: حاجتش را برآورده مى کند-...».( بحارالأنوار، ج 100، ص 437)

2 - و نيز از حضرت صادق (ع) نقل شده که فرمود: «ما من مکروب يأتى مسجد السهلة فيصلّى فيه رکعتين بين العشائين و يدعو اللَّه تعالى الاّ فرّج اللَّه کربه»؛ «هيچ غم زده اى نيست که به مسجد سهله برود و در آن دو رکعت نماز بين مغرب و عشاء به جاى آورد و خدا را بخواند، جز آن که خداوند غم هايش را زايل مى گرداند.»( وسائل الشيعه، ج 5، ص 266)

3 - و نيز فرمود: «اذا دخلت الکوفه، فأت مسجد السهلة، فصلّ فيه و اسأل اللَّه حاجتک لدينک و ديناک»؛ «هر گاه وارد کوفه شدى به مسجد سهله برو و در آن جا نماز بگذار، آن گاه حاجت هاى مادّى و معنوى خود را از خداوند طلب کن.»( بحارالأنوار، ج 100، ص 434)

پرسش : آيا در مورد حضور در مسجد سهله در شب چهارشنبه مدرکى وجود دارد؟

پاسخ : در مورد حضور در مسجد سهله در شب چهارشنبه، مدرکى از ناحيه اهل بيت (ع) به دست ما نرسيده است، جز اين که سيد بن طاووس فرموده: «اگر خواستى به مسجد سهله بروى، آن را در ميان مغرب و عشاى شب چهارشنبه قرار بده که اين وقت از ديگر وقت ها برتر است».( مصباح الزائر، ص 105)

محدّث نورى در اين مورد مى گويد: «امّا مستند چهل شب همان عمومات است».( النجم الثاقب، ص 845)

مقصود ايشان از عمومات، رواياتى است که بر عدد چهل و عمل چله گيرى آثار مترتّب کرده است.