فلسفه وجوب روزه - فلسفه وجوب روزه نسخه متنی

فلسفه وجوب روزه

حجة‏الاسلام حسين سوري لكي

مقدمه:

خداوند حكيم انسان را آزاد و مختار آفريده، اختيار انتخاب خير و شر را به او واگذار كرده و راه حق و باطل را به وسيله انبياء براي او تعيين و روشن نموده است .

كساني كه شرايط صحيح زندگي الهام گرفته از فرامين حق تعالي را پذيرفته‏اند، در واقع به نداي فطرت و وجدان خويش پاسخ مثبت داده و از مكتب اصيل انبيا تبعيت نموده‏اند و خود را از آزادي مطلق كه خوي و سرشت بهايم و انعام است، برحذر داشته و مفتخر به شرف و فضيلت تكاليف الهي مي‏گردند و پاي عهدنامه «الم اعهد اليكم يا بني آدم ان لاتعبدوا الشيطان انه لكم عدوّ مبين و ان اعبدوني هذا صراط مستقيم»1 را امضا كرده و به آن وفا دار مي‏باشند.

از آيات و روايات استفاده مي‏شود كه انسانهاي آزاده فقط بندگاني هستند كه خداپرست و مكلف به تكاليف آسماني‏اند، و بقيه از فضيلت و شرافت انسانيت محروم مي‏باشند. يكي از برنامه‏هاي مترقي و متعالي دين مبين اسلام كه ضامن سعادت دنيا و آخرت و تزكيه نفس و اخلاق و بهداشت جسم مي‏باشد، روزه است.

روزه يك موهبت بزرگ الهي است كه خداوند بر بندگان خويش منّت نهاد و روزه را به عنوان يك فريضه بر آن واجب نمود. روزه عامل بازدارنده از گناه و سركوب كننده نفس عصيانگر است. روزه در اصلاح نفس و تربيت آن و كنترل هواهاي نفساني و غرايز حيواني نقش اساسي و تعيين كننده‏اي دارد. با نزديك شدن ماه مبارك رمضان مسلمانان به تكاپو مي‏افتند و خود را براي انجام اين فريضه الهي و اين مهماني خدا آماده مي‏كنند و همه دوست دارند كه نهايت استفاده را از اين ماه پرفيض و بركت ببرند. به جهت آگاهي و توجه بيشتر، با استفاده از آيات و روايات نوراني اهل بيت ـ عليهم السلام ـ فلسفه وجوب روزه از چهار بُعد به شرح ذيل مورد بحث و بررسي قرار داده مي‏شود.

1ـ بُعد معنوي و روحاني:

طبق آنچه از آيات و روايات استفاده مي‏شود، بعد معنوي و روحاني و اخلاقيِ فلسفه وجوب روزه از دو جهت قابل بحث و تحقيق است:

الف) تقوا:

تقوا در اسلام به عنوان ارزش اصيل اخلاقي و هدف تشريع احكام معرفي شده است. هدف تشريع بعضي عبادتها، بلكه اصل عبادت اين بوده كه مردم با انجام آن اعمال باتقوا شوند.

خداوند در قرآن كريم مي‏فرمايد: «يا ايها الذين آمنوا كتب عليكم الصيام كما كتب علي الذين من قبلكم لعلكم تتقون»2 اي كساني كه ايمان آورده‏ايد، روزه بر شما واجب شده، چنانكه بر كساني كه قبل از شما بودند واجب شد، شايد پرهيزگار شويد.

اين آيه شريفه، فلسفه اين عبادت انسان ساز را در يك جمله كوتاه اما بسيار پرمحتوا با «لعلّكم تتقون» بيان مي‏كند.

روزه، عامل مؤثري در پرورش روح تقوا و پرهيزگاري در تمام زمينه‏ها و همه ابعاد زندگي انسان است. روزه ابعاد گوناگوني دارد كه از همه مهمتر، بُعد معنوي و اخلاقي و تربيتي آن است. روزه روح و اراده انسان را قوي و غرايز او را تعديل مي‏كند. روزه دار بايد در حال روزه با وجود گرسنگي و تشنگي از غذا و آب و همچنين لذت جنسي چشم بپوشد، و عملاً ثابت كند كه او همچون حيوان دربند اصطبل و علف نيست، بلكه او مي‏تواند زمام نفس سركش را به دست گيرد، و بر هوسها و شهوات خود مسلّط گردد.

در حقيقت، بزرگترين فلسفه روزه همين اثر معنوي و روحاني آن است. انسانهايي كه انواع غذاها و نوشيدنيها را در اختيار دارند، و هر لحظه تشنه و گرسنه به سراغ آنها مي‏روند. مانند درختاني هستند كه در پناه ديوارهاي باغ بر لب نهرها مي‏رويند، اين درختان نازپرورده، بسيار كم مقاومت و كم دوام اند، اگر چند روزي آب از پاي آنها قطع شود، پژمرده مي‏شوند و مي‏خشكند؛ اما درختاني كه از لابلاي صخره‏ها در دل كوهها و بيابانها مي‏رويندو نوازشگر شاخه هايشان از همان طفوليت طوفانهاي سخت، و آفتاب سوزان، و سرماي زمستان است، و با انواع محروميتها دست به گريبانند، محكم و بادوام و پراستقامت و سخت كوش و سخت جانند! روزه نيز با روح و جان انسان همين عمل را انجام مي‏دهد، و با محدوديتهاي موقت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مي‏بخشد، و چون غرايز سركشي را كنترل مي‏كند، بر قلب انسان نور و صفا مي‏پاشد.3
روزه عبادت بسيار مهم و ارزشمندي است كه اگر با آداب و شرايط مخصوص و با همان كيفيت كه شارع مقدس اسلام خواسته انجام گيرد، در خودسازي و تزكيه و تذهيب نفس تأثير فراواني دارد. روزه در مرحله تخليه نفس از گناهان و اخلاق زشت و آماده ساختن آن براي تكامل و رشد معنوي و انساني نقش اساسي دارد. روزه دار به وسيله ترك گناهان، نفس اماره را مهار و كنترل نموده و در اختيار خويش قرار مي‏دهد. ايام روزه داري يك دوران تمرين ترك گناه و رياضت نفس است؛ دوران جهاد با نفس و تمرين خود نگهداري است.

در اين دوران، انسان علاو بر اينكه نفس را از گناهان و آلودگيها پاك مي‏سازد، از لذائذ مشروع مانند خوردن و آشاميدن نيز چشم پوشي مي‏نمايد و بدين وسيله، به نفس خويش صفا و نورانيت مي‏دهد؛ زيرا گرسنگي موجب صفاي باطن و توجّه به خدا مي‏گردد. انسان در حال گرسنگي غالبا از حال خوشي برخوردار است كه در حال پُر بودن معده آن حال را ندارد.

اسلام پرخوري را مذمت نموده و انسان را به كم خوري توصيه مي‏نمايد، زيرا انسان با شكم پر نوعا حال دعا و مناجات را ندارد و در حال گرسنگي، بهتر مي‏تواند لذت عبادت و مناجات را بچشد.