مصاحبهاي كوتاه با دكتر ميرزا ملا احمد مترجم قرآن به زبان تاجيكي
تاجيكها، حاملان اصلي فرهنگ و ادب فارسي آسياي مركزي هستند. گذشته تاريخ آنان اين نكته را به خوبي روشن ميسازد.رسم الخط مردم تاجيك تا سال 1930 م (1309 ش) عربي بود و از آن پس رسم الخط لاتيني جانشين آن شد. در سال 1940 م (1319 ش) نيز خط كريلي به جاي خط لاتيني مورد استفاده قرار گرفت. در طول سالهاي پس از 1940 م تمام مطبوعات تاجيكستان در حالي كه داراي زبان تاجيكي (فارسي) بودند به رسم الخط كريلي چاپ ميشدند. اين واقعيت ناگوار موجب گرديد كه عموم مردم با آن كه به زبان تاجيكي گفت و گو ميكردند، قادر به خواندن و نوشتن الفبا و خط فارسي نباشند.خوشبختانه در سال گذشته براي اولين بار ترجمه فارسي قرآن، با حروف كريلي در تيراژ پنج هزار نسخه، از سوي انتشارات سروش براي مسلمانان كشور تاجيكستان به چاپ رسيد كه مورد استقبال آنان قرار گرفت. برگردان حروف فارسي اين ترجمه به حروف كريلي توسط آقاي ميرزا ملا احمد، اديب و ايرانشناس كه از اساتيد دانشگاه در كشور اسلامي تاجيكستان است انجام گرفته است.رايزن محترم فرهنگي جمهوري اسلامي ايران، جناب آقاي جعفري، گفت و گويي را با ايشان ترتيب داده و براي مجله ارسال داشتهاند كه براي اطلاع خوانندگان عزيز درج ميشود.لطفا مختصري از شرح حال و تحصيلات خود را بيان كنيد.اين جانب ميرزا ملا احمد در تاريخ 20/2/1948م در روستاي دَردَر، ناحيه كوهستاني فلغر كه در ساحل رودخانه زرافشان تاجيكستان واقع شده و تقريبا صد و بيست كيلومتر با زادگاه آدم الشعراء رودكي فاصله دارد، به دنيا آمدم. پدر و مادرم به كشاورزي اشتغال داشتند. من سال 1969م دوره دانشكده زبان و ادبيات دانشگاه ملي تاجيكستان را به پايان رساندم و وارد آكادمي علوم تاجيكستان شدم و تا امروز در اين جا كار ميكنم. فعاليت علمي را در پژوهشگاه شرقشناسي آكادمي مذكور شروع نمودم و سالها سرپرست شعبه ادبيات ايران و افغانستان بودم. سپس سرپرستي شعبه ايرانشناسي و هندشناسي و معاونت علمي رياست پژوهشگاه مزبور را به عهده گرفتم. از سال 1993 كه به علل نامعلومي پژوهشگاه مذكور منحل شد، در پژوهشگاه زبان و ادبيات رودكي آكادمي علوم تاجيكستان انجام وظيفه نمودم و در حال حاضر مدير شعبه تاريخ و ادبيات هستم و بيش از پانزده سال است كه به عنوان استاد دانشگاه تاريخ ادبيات فارسي و تاجيك و ادبيات شرق به تدريس نيز اشتغال دارم.از دوران دانشجويي به تاريخ ادبيات ايران علاقه فراواني داشتم و پاياننامه دانشگاهي خود را درباره مقطعات شاعر معروف و خلاق المعاني، كمال الدين اسماعيل اصفهاني نوشتم. رساله دكتري (به اصطلاح ما نامزد علم) را در موضوع «آثار فرخي سيستاني» دفاع نمودم. رساله فوق دكتري (پروفسوري) من به موضوع «نهضت عصر قاجار براي بازگشت ادبيات به ايران» اختصاص داشت. در رابطه با مسائل مختلف ادبيات و فرهنگ ايران و تاجيكستان پنج رساله علمي، 15 كتاب و مجموعه و بيش از 250 مقاله تأليف كردهام كه در نشريات و مجلهها و روزنامههاي تاجيكستان و ايران و كشورهاي ديگر چاپ شدهاند. نيز درباره فرخي سيستاني، نشاط، مجمر اصفهاني، اديب الممالك اميري فراهاني، فروغي بسطامي و قاآني شيرازي يك سلسله تحقيقات علمي را به چاپ رساندهام و رباعيات عمر خيام، قابوسنامه عنصر المعالي كيكاوس، برگزيده آثار شهريار، داستانهاي كوتاه نويسندگان معاصر ايران، غزليات فروغي بسطامي، روزنامه سفر اسكندر كول و در نهايت، سال گذشته قرآن مجيد را با حروف كريلي انتشار دادهام.پيش از آن كه در باره برگردان قرآن مجيد گفت و گو كنيم راجع به خط كريلي تاجيكي توضيحي بدهيد.ما مردم تاجيكستان با ايرانيان در طول هزار سال داراي تاريخ، ادبيات، فرهنگ، زبان و خط مشترك بوديم. با تسلط اعراب و گسترش اسلام، خط مردم ما نيز بر اساس خط عربي شكل گرفت و اين خط تا سال 1930م يعني سال تأسيس جمهوري تاجيكستان باقي بود، سپس به خط لاتيني تبديل شد و از سال 1940م به خط روسي يا كريلي تغيير يافت.حقيقت اين است كه هيچ خط و الفبايي نميتواند تمام ويژگيهاي صوتي زبان تاجيكي را منعكس كند. الفباي روسي نيز براي انعكاس خصوصيات زبان فارسي تاجيكي ناتوان است؛ به همين جهت حرفهاي qõ(ج)، Wõ(ق) Û(غ)، mõ(ح)، mõ(ه)، iô(او)، Sô(ي) به آن اضافه شد و تعداد حروف به 39 حرف رسيد. با اين همه الفباي روسي نه تنها نتوانست تمام ويژگيهاي صوتي زبان تاجيكي را منعكس كند بلكه در بعضي موارد مشكلاتي نيز به وجود آورد. به عنوان مثال حروف o، y، u، } را كه در زبان تاجيكي مرادف نداشتند به حكم ضرورت وارد اين زبان كردند. از جمله حرف u چندين سال بعد، يعني در سال 1954 فقط به خاطر نام منشي اول حزب كمونيست شوروي خروشچف به الفباي تاجيكي وارد گرديد. همچنين حرف } كه در خط روسي نشانه نرمي تلفظ حرف پيش از آن است با زبان تاجيكي سازگار نبود، زيرا در زبان تاجيكي تلفظ نرم يا سخت حروف صامت در معناي واژه تأثيري ندارد. حروف مذكور در طول مدتي بيش از پنجاه سال در نوشتههاي تاجيكي مورد استفاده بودند، ولي درست تلفظ نميشدند. به همين جهت در سالهاي اخير مردم از به كار بردن آنها دست كشيدند، ولي هنوز هم آن حرفها به طور رسمي از الفباي تاجيكي حذف نشدهاند. در طرح جديد دستور املاي تاجيكي برخي از اين گونه اشتباهات برطرف شدهاند، ولي هنوز هم اين طرح از كاستيها پيراسته نشده است.علت برگردان قرآن مجيد به خط كنوني تاجيكي چيست؟ آيا امكان ترجمه تاجيكي آن هست؟قرآن كريم براي همه مسلمانان، از جمله مردم مسلمان تاجيك، مقدسترين و والاترين كتاب است كه بر تمامي ابعاد فرهنگ، تمدن، حيات و انديشه آنان تأثيري عميق گذاشته است. البته در اين زمينه ساعتها ميتوان به گفت و گو نشست، اما من در اين جا فقط به ذكر اين نكته اكتفا ميكنم كه درك ادبيات كلاسيك فارسي و تاجيك بدون آگاهي از تعليمات قرآني امكان پذير نيست، و بيجهت نيست كه حافظ، آن شاعر بزرگ، ميگويد:
هر چه كردم همه از دولت قرآن كردم
صبح خيزي و سلامتطلبي چون حافظ
صبح خيزي و سلامتطلبي چون حافظ
صبح خيزي و سلامتطلبي چون حافظ