/ سوره قصص / آيه هاى 70 - 67 - ترجمه تفسیر مجمع البیان جلد 20

/ سوره قصص / آيه هاى 70 - 67

67 . فَأَمَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَعَسى أَنْ يَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِينَ.

68 . وَ رَبُّكَ يَخْلُقُ ما يَشاءُ وَ يَخْتارُ ما كانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ سُبْحانَ اللَّهِ وَ تَعالى عَمَّا يُشْرِكُونَ.

69 . وَ رَبُّكَ يَعْلَمُ ما تُكِنُّ صُدُورُهُمْ وَ ما يُعْلِنُونَ.

70 . وَ هُوَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ لَهُ الْحَمْدُ فِي الْأُولى وَ الْ آخِرَةِ وَ لَهُ الْحُكْمُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ.

ترجمه

67 - و امّا كسى كه توبه نموده و [به راستى ] ايمان آورده و كار شايسته اى انجام داده است، اميد كه از رستگاران باشد.

68 - و پروردگارت هرچه را بخواهد مى آفريند و [هر كه را بخواهد] بر مى گزيند، [و] مردم [در برابر ذات پاك و بى همتاى او] حق گزينش ندارند؛ [پاك و] منزّه است خداوند [يكتا] و [او] از آنچه [شرك گرايان با پرستش آن به آن آفريدگار و تدبيرگر بى همتا و يگانه ] شرك مى ورزند برتر [و بالاتر] است.

69 - و پروردگارت آنچه را سينه هاى آنان پوشيده مى دارد، و آنچه را كه [خود] آشكار مى سازند، [همه را] مى داند.

70 - و اوست خداوند [يكتا] كه هيچ خدايى جز او نيست؛ در اين جهان و آن جهان ستايش تنها ويژه او، و فرمانروايى فقط از آن اوست و تنها به سوى او بازگردانده خواهيد شد.

تفسير -

سه شرط رستگارى و نجات

در اين آيات آفريدگار هستى درهاى اميد و نويد را بر روى گناهكاران مى گشايد و روشنگرى مى كند كه رستگارى و نجات آنان، در گرو سه اصل اساسى و دگرگونسازِ: توبه و بازگشت واقعى به سوى حق، ايمان آگاهانه و راستين، و ديگر انجام كارهاى شايسته و بايسته است، آرى، تنها در اين صورت است كه هر فرد و جامعه اى مى تواند به نجات خويش اميد ببندد.

و درست از همين زاويه است كه پس از هشدار به گناهكاران و ظالمان در آيات پيش، اينك در نخستين آيه مورد بحث در تشويق و ترغيب آنان به شاهراه نجات و رستگارى مى فرمايد:

فَأَمَّا مَنْ تابَ

و امّا آن كسى كه از كفرگرايى و بيداد، و شرك و گناه به راستى پشيمان گردد و با همه وجود توبه كند،

وَ آمَنَ

و آگاهانه و عاشقانه به خدا ايمان آورد،

وَ عَمِلَ صالِحاً

و كار شايسته اى انجام دهد كه نافرمانى هاى گذشته را جبران كند،

فَعَسى أَنْ يَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِينَ.

چنين كسى اميد است كه از رستگاران گردد.

قرآن در مورد چنين كسى با اين كه بدون ترديد رستگار خواهد بود، بدان دليل واژه «عسى» را به كار مى برد كه او بر اين اميد است كه راه جديدى را كه برگزيده است، در آن پايدارى و شكيبايى پيشه سازد و به برنامه خويش ادامه دهد، تا در پرتو آن به نجات و رستگارى نايل آيد، چرا كه اگر در توبه خويش پايدار نباشد و در ايمان و عمل خويش اخلاص و تلاش نداشته باشد و جبران اشتباهات نكند، به نجات و رستگارى نخواهد رسيد.

افزون بر اين نكته، به باور گروهى واژه «عسى» در هر آيه از قرآن از سوى خدا به كار رفته است، به مفهوم قطع و حتم است و نه اميد و نويد.

آفرينش، تدبير و گزينش

از آنجايى كه نجات و رستگارى انسان ها به دست خداست پس از ترسيم شرايط اساسى نجات و رستگارى اينك به روشنگرى اين حقيقت مى پردازد كه آفرينش و تدبير تنها به دست تواناى اوست، چرا كه تنها اوست كه بر اين كار بزرگ دانا و تواناست. در اين مورد مى فرمايد:

وَ رَبُّكَ يَخْلُقُ ما يَشاءُ وَ يَخْتارُ

و پروردگار تو هر چه را بخواهد مى آفريند و هر چه بخواهد برمى گزيند.

ما كانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ

و مردم در برابر او اختيارى ندارند.

واژه «خيرة» به مفهوم اختيار و گزينش است، چنانكه گفته مى شود محمد صلى الله عليه وآله «خيره» خداست، منظور اين است كه برگزيده ذات پاك و بى همتاى اوست.

در تفسير آيه شريفه دو نظر آمده است:

1 - به باور گروهى منظور اين است كه: خداى تو اى پيامبر! هر چه بخواهد پديد مى آورد و هر كه را بخواهد مى آفريند و هركس را بخواهد به رسالت و پيامبرى بر مى گزيند و همه كارها به دست اوست. با اين بيان «ما» در «ما كان لهم الخيرة» نافيه است و در «يختار» وقف مى شود.

به نظر مى رسد كه آيه شريفه در حقيقت پاسخ بهانه جويى شرك گرايان و حق ستيزان عصر رسالت را مى دهد كه مى گفتند: چرا اين قرآن به يكى از دو مرد زورمدار مكّه يا طائف - كه «وليد بن مغيره» و «عروة بن مسعود» باشند - فرود نيامده و بر محمد صلى الله عليه وآله فرود آمد است؟ آرى، آيه مورد بحث پاسخ مى دهد كه: آنان نه در آفرينش جهان و انسان و تدبير امور و تنظيم شئون آن نقش و اختيارى دارند و نه در گزينش پيامبران؛ اين پروردگار توست كه هرچه را بخواهد مى آفريند و هر كه را مصلحت بداند به رسالت بر مى گزيند.

2 - امّا به باور گروهى ديگر منظور اين است كه: و پروردگار تو اى محمد صلى الله عليه وآله آنچه را بخواهد مى آفريند، و آنچه را برابر مصلحت و خير آنان باشد بر مى گزيند. با اين بيان «ما» موصوله و مفعول «يختار» مى باشد و مفهوم آيه با روح تفسير نخست هماهنگ است، چرا كه در اين صورت هم روشنگرى مى گردد كه آفرينش و تدبير و گزينش پيامبران به دست خداست و نه هيچ كس ديگر، چرا كه تنها ذات پاك اوست كه بر انجام كارى توانا و بر مصالح واقعى بندگان و خير آنان آگاه است.

سُبْحانَ اللَّهِ وَ تَعالى عَمَّا يُشْرِكُونَ.

و خداى يكتا منزّه است از اينكه در آفرينش و تدبير بر او شرك ورزند و براى او با پرستش خدايان دروغين همتا و نظير پندارند.

در سومين آيه مورد بحث مى فرمايد:

وَ رَبُّكَ يَعْلَمُ ما تُكِنُّ صُدُورُهُمْ وَ ما يُعْلِنُونَ.

و پروردگارت اى پيامبر! آنچه را سينه هاى آنان نهان مى دارد و آنچه را آشكار مى سازد همه را مى داند، بنابراين گزينش با ذات آگاه و توانا و يكتاى اوست.

اين آيه روشنگرى مى كند كه هر كس به آشكار و نهان جهان و جهانيان آگاه نيست، حق فرمانروايى بر جهان و جهانيان ندارد.

و مى افزايد:

وَ هُوَ اللَّهُ

و اوست خداوند يكتا،

لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ

خدايى جز ذات پاك و بى همتاى او نيست و تنها او در خور پرستش و ستايش است.

لَهُ الْحَمْدُ فِي الْأُولى وَ الْآخِرَةِ

در اين جهان و سراى ديگر ستايش تنها از آن اوست، چرا كه اوست كه انواع نعمت ها را به انسان ارزانى داشته است.

وَ لَهُ الْحُكْمُ

و فرمانروايى فقط از آن اوست.

آرى، تنها ذات پاك اوست كه در ميان مردم حكومت و داورى فرموده و حق و باطل، عدل و جور و داد و بيداد را از هم جدا خواهد ساخت.

وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ.

و سرانجام همه شما به سوى او و داورى و پاداش و كيفر او باز گردانده خواهيد شد.

«ابن عباس» مى گويد: اوست كه براى بندگان فرمانبردار و شايسته كردار به بخشايش و آمرزش حكم مى كند و به نافرمانان و گناهكاران و ظالمان به نگونسارى و عذاب دردناك دوزخ.