لطفا منتظر باشید ...
سوره نور آيه هاى 34 - 32
32. وَ أَنْكِحُوا الْأَيَامى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَآءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ. 33. وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لاَيَجِدُونَ نِكَاحاً حتّى يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَالَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتَابَ مِمَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ فَكَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِيْهِمْ خَيْراً وَ ءاَتُوهُمْ مِنْ مَالِ اللَّهِ الَّذِى ءاتيكُمْ وَلا تُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَى الْبِغآَءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَياَةِ الدُّنْيَا وَمَنْ يُكْرِهُهُنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِكْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَّحِيمٌ. 34. وَ لَقَدْ أَنْزَلْنَا اِلَيْكُمْ ءايَاتِ مُبَيِّنَاتٍ وَ مَثَلاً مِنَ الَّذِيْنَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِيْنَ.ترجمه
32 - بى همسران [جامعه ] خود و غلامان و كنيزان شايسته كردارتان را همسر دهيد؛ اگر آنان تهيدست باشند خداوند آنان را از فزونبخشى خود [بهره ور و ]بى نياز خواهد كرد؛ و خدا گشايشگر داناست.33 - و آن كسانى كه وسيله زناشويى [و تشكيل خانواده ] نمى يابند، بايد [پاكى و ]عفّت ورزند تا خدا آنان را از بخشايش خويش [بهره ور و از ديگران ]بى نياز سازد. و از ميان بردگانتان، كسانى كه در انديشه اند تا با قرارداد مكاتبه اى [كه راهى براى آزادى بردگان است ] خويشتن را آزاد سازند، اگر در آنان [رشد فكرى و توان زندگى مستقلّ و ]خيرى مى يابيد قرار بازخريد آنان را بنويسيد و از آن ثروتى كه خدا به شما ارزانى داشته است [بخشى را] به آنان بدهيد [تا زندگى مستقلّ خود را آغاز كنند]؛ و كنيزان خود را - اگر برآنند كه با پاكدامنى زندگى كنند - براى اينكه كالاى زندگى اين جهان را بجوييد، به بى عفّتى [و خودفروشى ]وادار نسازيد؛ و هر كس آنان را به زور بر اين كار [زشت ]وادار سازد [و پس از آگاهى به زشتى كار، پشيمان گردد ]بى گمان خدا پس از وادار ساختن آنان [به اين كار ناروا، نسبت به توبه كاران ]آمرزنده و مهربان است.34 - و به يقين ما به سوى شما آياتى [روشن و] روشنگر و سرگذشتى از كسانى كه پيش از شما [زندگى را سپرى كردند و] گذشتند فرود آورديم؛ و [نيز ]اندرزى [انسانساز ]براى پرواپيشگان [فروفرستاديم ].نگرشى بر واژه ها
«ايّم»: اين واژه در اصل به مفهوم زن بى شوهر آمده و آنگاه به تناسب، به هر بى همسرى از زن گرفته تا مرد گفته مى شود و جمع آن «ايامى » مى باشد.«انكحوا»: آنان را همسر دهيد.«إِماء»: كنيزان.تفسير :
فرمان تشكيل خانواده و تشويق به ازدواج
در اين آيات، آفريدگار هستى براى پاكى و پاكدامنى مردان و زنان با ايمان و مبارزه با هر نوع زشتكارى و گناه، از سويى فرمان تشكيل خانواده و ازدواج سهل و آسان مى دهد و از دگر سو پدران و مادران و بزرگان جامعه را موظّف مى دارد كه وسايل و امكانات تشكيل خانواده را براى نسل جوان فراهم آورند.در نخستين آيه مورد بحث مى فرمايد:وَ أَنْكِحُوا الْأَيَامى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ هان اى مردم با ايمان! مردان و زنان بى همسر خويش را همسر دهيد؛ و نيز بردگان شايسته كردار و پاكدامن خويش را در راه ازدواج با يكديگر يارى كنيد و وسيله ازدواج آنان را فراهم آوريد.اين دستورى كه در آيه شريفه آمده است يك دستور پسنديده و تشويق و ترغيب به كارى شايسته است امّا يك دستور واجب و بايسته نيست.از پيامبر گرامى آورده اند كه فرمود:من احبّ فطرتى فليستنّ بسنّتى و من سنّتى النكاح(180)هر كس راه و رسم طبيعى و هماهنگ با فطرت انسانى مرا دوست بدارد، به سنّت و روش من مى گرايد و ازدواج و تشكيل خانواده از راه و رسم من است.و نيز فرمود:يامعشرالشباب من استطاع منكم الباه فليتزوج فانّه اغضى للبصر و احسن للفرج و من لم يستطع فعليه بالصوم(181)هان اى جوانان! هر كدام از شما از شرايط لازم براى ازدواج بهره ور است، تشكيل خانواده دهد؛ چراكه ازدواج براى پاكى چشم و دامان بهتر است؛ و هر كس توانايى و امكانات مالى اين كار را ندارد و در فشار غريزه جنسى است براى چيره شدن بر آن، روزه بدارد؛ چراكه روزه، شكننده نيروى جنسى و آرام بخش آن است.از «سعيد بن جبير» آورده اند كه در سفر حج به «ابن عباس» برخورد نمودم و ضمن گفتگو از من پرسيد ازدواج كرده اى؟پاسخ دادم: نه؛
گفت: برو ازدواج كن.
سال بعد دگرباره به او برخورد كردم و از من جويا شد آيا تشكيل خانواده داده ام؟پاسخ دادم: نه؛
گفت: «سعيد»! برو ازدواج كن چراكه بهترين و والاترين انسانهاى عصرها و نسلها پيامبر گرامى است كه ازدواج كرد.«ابوهريره» مى گويد: اگر يك روز از عمر دنيا مانده باشد، بايد خدا را به همراه همسر و با داشتن همسر ديدار كنم.چراكه از پيامبر گرامى شنيدم كه مى فرمود: بدترين شما بى همسران شما هستند:شراركم عذّابكم (182)
و نيز فرمود:
من ادرك له ولد و عنده ما يزوجه فلم يزوجه فاحدث فالاثم بينهما(183)كسى كه فرزند جوانى دارد و مى تواند براى او وسيله ازدواج فراهم آورد و چنين نكند، و براى جوان او رويداد تلخى روى دهد، در گناه او سهيم است.و نيز فرمود:
اربع لعنهم اللّه من فوق عرشه وامنت عليه ملائكته،الّذى يحصر نفسه فلايتزوج و لايتسرى لئلا يولد له و الرجل يتشبّه بالنساء و قد خلقه اللّه ذكراً. و مضلّ الناس.(184)چهار گروه هستند كه خدا آنان را از رحمت خود دور ساخته است و لعنت مى كند و فرشتگانش آمين مى گويند:1 - كسى كه براى ترس از فرزنددار شدن، سنّت ازدواج را واگذارد.2 - مردى كه خود را بسان زنان جلوه دهد و در گفتار و كردار ژست آنان را بگيرد.3 - و زنى كه در رفتار و كردار و گفتارش ژست مردان را بگيرد و در زندگى، خود را بسان آنان جلوه دهد.4 - و كسى كه به گونه اى، مردم را گمراه سازد و به باد تمسخر بگيرد، براى نمونه، به نيازمندى بگويد: بيا تا به تو كمك كنم و آنگاه كه او آمد، بگويد چيزى ندارم! و يا به نابينا به دروغ بگويد: سر راهت حيوان يا مانعى قرار دارد و بدين وسيله او را اذيّت كند؛ و يا به كسى كه راه خانه اى را مى جويد، نشانى دروغين بدهد و او را سرگردان سازد.و در ادامه آيه شريفه مى افزايد:و الصالحين من عبادكم وامائكم و نيز به بردگان شايسته كردار و پاكدامن خويش همسر دهيد.به باور پاره اى، منظور، غلامان و كنيزان با ايمان است كه بايد وسيله ازدواج آنان را فراهم آورند.آنگاه در مورد انسانهاى آزاد مى فرمايد:إِنْ يَكُونُوا فُقَرَآءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ اگر اين جوانانى كه تشكيل خانواده مى دهند مردمى تنگدست و بينوا باشند، خداى بخشاينده از فزونبخشى خويش آنان را بى نياز خواهد ساخت.وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ.و خدا گشايشگر و داناست.
هم بخشايش و كرامت او بسيار است و هم به حال و روز و مصلحت بندگانش آگاه بوده و بر اساس حكمت و مصلحت با آنان رفتار مى كند.ششمين امام نور حضرت صادق عليه السلام در اين مورد فرمود: كسى كه از بيم تنگدستى و نيازمندى تشكيل خانواده ندهد دچار پندار بد و سوء ظنّ است؛ چراكه قرآن مى فرمايد: به بى همسران جامعه خود همسر دهيد؛ اگر آنان تهيدست باشند خدا آنان را از فزونبخشى خود بى نياز خواهد ساخت.در دوّمين آيه مورد بحث مى افزايد:وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لاَيَجِدُونَ نِكَاحاً حتّى يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ و آن كسانى كه از پرداخت مهريّه و تأمين هزينه زندگىِ خانه و خانواده خويش ناتوانند و وسيله و امكاناتى براى ازدواج نمى يابند، بايد پاكدامنى ورزند و خود را به زشتكارى و گناه آلوده نسازند تا خداى فرزانه روزى آنان را توسعه بخشد و بى نيازشان سازد.وَالَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتَابَ مِمَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ فَكَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِيْهِمْ خَيْراًو بردگانى كه براى آزادى خويش از شما تقاضاى قرارداد مكاتبه مى كنند تا با تنظيم قرارداد، وجه مورد توافق را بتدريج بپردازند، اگر در آنان رشد و خردى مى نگريد، با آنان قرارداد ببنديد.به باور پاره اى، منظور اين است كه. اگر در آنان قدرت زندگى مستقلّ و به دست آوردن مال مى نگريد، با آنان قرارداد به امضا برسانيد.منظور از قرارداد مكاتبه كه يكى از راههاى آزادى بردگان و مبارزه با نظام برده دارى مى باشد اين است كه انسان با برده خويش قرارداد ببندد كه هرگاه فلان مبلغ در ظرف مدّت مقرّر به صورت اقساط بپردازد، آزاد گردد.به باور كارشناسان فقه واژه «فكاتبوهم» كه به صورت «امر» بكار رفته، به مفهوم واجب نيست، بلكه براى استحباب است.امّا به باور پاره اى ديگر، اگر برده انسان چنين تقاضايى نمايد و توانايى كار و عمل به قرارداد را داشته باشد، واجب است كه به تقاضاى او پاسخ مثبت داده شود.«حسن» مى گويد: اگر او ثروتى دارد، با او قرارداد ببنديد و اگر ندارد نامه اى به دست وى ندهيد كه پيش مردم برود و با ارائه آن به گدايى بپردازد.در اين مورد آورده اند كه: «سلمان» برده اى داشت كه تقاضاى مكاتبه كرد تا با تنظيم قرارداد آزاد گردد؛ «سلمان» به او گفت: آيا چيزى دارى كه بپردازى؟گفت: نه؛
«سلمان» گفت: پس من چنين نمى كنم، چراكه در آن صورت مال گدايى فراهم مى آورى و به من مى دهى.«قتاده» مى گويد: در صورتى كه برده اى چيزى ندارد در آن صورت كراهت دارد با او قرارداد تنظيم گردد و او از مردم درخواست كمك كند.وَ ءاتُوهُمْ مِنْ مَالِ اللَّهِ الَّذِى ءاتيكُمْ و چيزى از مال خداوند كه به شما داده است به آنان بدهيد.به باور مفسّران، منظور اين است كه: از اقساط وجه مقرّرى كه بايد بپردازد، مقدارى را به آنان پس بدهيد.و به باور برخى ديگر، منظور اين است كه: از آن پولى كه از آنان مى گيريد بخشى را به آنان بازگردانيد.از ديدگاه پاره اى، اين دستور، استحبابى است و نه وجوبى؛ و از ديدگاه برخى دانشمندان، روى سخن با مردم با ايمان است كه بردگان مورد اشاره را براى آزادى بدينسان يارى كنند تا آنان بتوانند مبلغ مقرّر را بپردازند.در اين مورد كه صاحب برده چه اندازه از قيمت مقرّر را بايد باز پس دهد، ديدگاهها يكسان نيست:به باور پاره اى، بايد به اندازه يك چهارم قيمت مقرّر را به او بازگردانند.امّا به باور پاره اى ديگر، براى اين كمك، مبلغ مقرّرى بيان نشده است و اين كار به خود افراد و انتخاب آنان نهاده شده است كه اين ديدگاه بهتر به نظر مى رسد.از امير مؤمنان عليه السلام روايتى آمده است كه ديدگاه نخست را تأييد مى كند.بعضى از دانشمندان مى گويند: از زكات به آنان پرداخت مى گردد تا بتوانند آزادى خود را بازيابند؛ چراكه يكى از موارد مصرف زكات آزادى بردگان است.و «حسن» مى گويد: بردگان مورد اشاره، تنها با امضاى قرارداد مكاتبه مى توانند از زكات دريافت دارند و به وسيله آن خود را آزاد سازند.از ديدگاه اصحاب ما شيوه مكاتبه اى براى آزادى بردگان بر دو بخش است:1 - مطلق؛2 - مشروط.شيوه مشروط آن است كه به برده گفته مى شود: هرگاه از پرداخت اقساط مبلغ مقرّر واماندى، به بردگى بازمى گردى و بر اين اساس هنگامى كه برده مورد اشاره از پرداخت قيمت خويش ناتوان گرديد به حال نخست برمى گردد.امّا شيوه مطلق اين است كه برده مورد اشاره، به هر اندازه از قيمت مورد توافق را پرداخت، همان اندازه آزاد مى گردد و بقيّه وجودش در قيد بردگى مى ماند و به همين نسبت هم ارث مى برد و هم از او ارث برده مى شود.وَلا تُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَى الْبِغاَءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناًو كنيزان خود را براى به دست آوردن مال دنيا به بى عفّتى و خودفروشى وانداريد اگر آنان خواهان پاكى و پاكدامنى و ازدواج هستند و مى خواهند با شرافت و نجابت زندگى كنند.در آيه شريفه شرط عفّت جويى و عفّت ورزى آنان،بدان جهت آمده است كه اجبار و اكراه در صورتى است كه آنان خواهان زندگى سالم و پاكدامنى و ازدواج باشند، در غير اين صورت زمينه اى براى وادار ساختن آنان به بى عفّتى و گناه نيست و اگر زن در انديشه بى عفّتى باشد به هرحال از پى آن مى رود؛ و به هرحال كشاندن آنان به گناه زشت و ظالمانه است خواه آنان خواهان عفّت باشند يا نباشند.لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَياَةِ الدُّنْيَاآرى! اين كارى زشت و ظالمانه است كه كسى برده خويش را به بى عفّتى مجبور سازد تا از راه زشتكارى او به پول برسد و يا با فروختن برده زاده نامشروع، به سود برسد.در اين مورد آورده اند كه: «عبداللّه بن ابىّ» شمارى كنيز داشت كه آنان را به زشتكارى و بى عفّتى وادار مى ساخت تا از اين راه سرمايه اش را افزون سازد؛ و آنان پس از فرود آيه، نزد پيامبر شرفياب شدند و از دست او شكايت كردند و آنگاه بود كه اين فراز از آيه فرود آمد كه:وَمَنْ يُكَرِههُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِكْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَّحِيمٌ.و هر كس آنان را بر اين كار وادار سازد بايد بداند كه خدا نسبت به آنان آمرزنده و مهربان است و گناه سنگين اين زشتى و بى عفّتى به حساب اجبارسازنده نوشته مى شود.به باور برخى، منظور اين است كه: و هر كس آنان را بر اين كار وادار ساخته و پس از آن از كار نارواى خود پشيمان شود و روى توبه به بارگاه خدا بياورد، بايد بداند كه خدا آمرزنده و مهربان است.در آخرين آيه مورد بحث مى فرمايد:وَ لَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَيْكُمْ أيَاتٍ مُبَيِّنَاتٍ و به يقين، ما بر شما آياتى كه روشنگر حقايق و واقعيّتهاست، فرو فرستاديم.و به باور پاره اى، منظور اين است كه: به يقين، ما آياتى روشن و آشكار را كه به صورت گسترده، همه حقايق در آنها آمده است، براى شما فروفرستاديم.وَ مَثَلاً مِنَ الَّذِيْنَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ و نيز مثالهاى روشنگر و گزارشها و سرگذشتهايى از كسانى كه پيش از شما آمدند و گذشتند.وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِيْنَ.و نيز اندرزى انسانساز را براى پرواپيشگان فروفرستاديم.
پرتوى از آيات
پس از ترجمه و تفسير آيات مورد بحث، نظر شما خواننده عزيز به اين نكات جلب مى گردد: 1 - تشويق به هموار ساختن راه تشكيل آسان خانواده :
به گونه اى كه اشاره رفت سوره نور، سوره پاكدامنى و تدابير و عمل شايسته براى پاسدارى از عفّت عمومى است؛ و يكى از تدابير درست در اين راه، تشويق همگى مردم به هموار ساختن راه تشكيل آسان و ساده خانه و خانواده است.براى نمونه:1 - قرآن در يكى از آيات مورد بحث، همه را مخاطب مى سازد و همه را موظّف مى دارد كه: بى همسران و نسل جوان را در راه ازدواج يارى كنيد و آنان را همسر دهيد. :و أنكحوا الأيامى منكم.(185)2 - پيامبر گرامى در اين مورد فرمود:ثلاثة يستظلّون بظلّ عرش اللّه يوم القيامة يوم لا ظلّ الاّ ظلّه: رجل زوّج اخاه المسلم،او اخدمه، او كتم له سرّاً؛(186)سه كس هستند كه در روز رستاخيز، و آن روز سهمگين كه سايه اى جز سايه اقتدار خدا نيست، در سايه عرش او هستند:نخست كسى كه راه تشكيل خانواده و ازدواج را براى برادر و خواهر دينى اش هموار سازد و او را در اين راه براى خدا يارى كند.ديگر، كسى كه به هنگام نياز مسلمانى به خدمت و پرستارى و يارى، خدمتگزارى براى او بگمارد؛ و ديگر كسى كه اسرار برادر و خواهر دينى اش را حفظ كند.3 - و نيز فرمود:افضل الشّفاعات ان تشفع بين اثنين فى نكاح حتّى يجمع اللّه بينهما(187)برترين ميانجيگرى و همكارى، ميانجيگرى ميان دو انسان است تا ازدواج كنند.4 - و در اين مورد افزود:كان له بكلّ خطوة خطاها او بكلّ كلمة تكلم بها فى ذلك عمل سنة قيام ليلها وصيام نهارها(188)اگر انسانى در راه تشكيل زندگى مشترك دو جوان گام بردارد، براى هر گام و سخنى كه مى گويد و بر مى دارد پاداش يك سال بندگى و عبادت در نامه اش نوشته مى شود كه شبها شب زنده دارى و روزها روزه داشته است.
2 - دستور تشكيل خانواده به نسل جوان :
در گام دوّم، اسلام، خود نسل جوان را تشويق به تشكيل خانواده مى كند و آنان را كه در صورت عدم ازدواج در خطر گناه قرار مى گيرند به اين كار فرمان مى دهد.پيامبر گرامى فرمود:من تزوّج فقد احرز نصف دينه فليتق اللّه فى النّصف الباقى.كسى كه همسر برگزيند در حقيقت نيمى از راه عفّت و پاكدامنى و ديندارى را پاس داشته و بايد مراقب آن نيم دوّم باشد.و هشدار مى دهد كه:
شراركم عزّابكم.(189)
بدترين شما مجرّدهاى شما ممكن است باشند.
