كليد فهم دعا - مروری بر دعای ندبه نسخه متنی

كليد فهم دعا

به نظر چنين مى‏رسد كه شايد بتوان از اين دعاى شريف، ره‏يافت‏هاى جدى و مفيدى را براى پى‏ريزى يك فلسفه‏ى تاريخ بر مبناى معارف اصيل اهل بيت عليهم السلام به دست آورد . اما قبل از ورود به بحث لازم است، اشاره‏اى گذرا به تعريف فلسفه‏ى تاريخ و ديدگاه‏هاى مختلف در رابطه با آن داشته باشيم .

مقصود از فلسفه‏ى تاريخ، تحليل كل تاريخ بشريت است; يعنى در اين علم، جريان و حركت تاريخ از ابتدا تا انتها، نحوه‏ى تكامل تاريخ و عوامل حاكم بر تحول و تكامل آن مورد بررسى قرار مى‏گيرند . بنابراين، از آن‏جا كه تحليل جريان‏ها و تحولات تاريخى و نظر دادن در رابطه با حركت تكاملى آن‏ها، از يك سو به چگونگى نگاه انسان به جهان بستگى دارد و از سوى ديگر، به كيفيت تحليل از وجود انسان وابسته مى‏باشد . دانشمندان مسلمان و موحد كه اساس آفرينش و تكامل آن را بر پايه‏ى خالقيت و ربوبيت‏حضرت حق بنا مى‏نهند، نمى‏توانند نظريات مادى گرايانى كه نظام آفرينش را بر اساس استقلال و استغناء ماده تحليل مى‏كنند، بپذيرند; زيرا نظريه‏پردازان مادى، كمال نهايى در خلقت را بر اساس مطلق گرايى حسى و اصل بودن محسوسات و لذايذ مادى تعريف مى‏كنند و مبتنى بر همين ديدگاه، مرحله‏ى تكامل تاريخ را مرحله‏اى مى‏دانند كه در آن، غرايز انسانى به صورت تام و تمام ارضا شود . اين نظر در تضاد جدى با عقايد و ديدگاه‏هاى پيروان آيين توحيدى اسلام است كه بر پايه‏ى اعتقاد به خالقيت مطلقه‏ى خداى يكتا، تكامل خلقت را به ربوبيت الهى بر مى‏گردانند و مى‏گويند: اين پروردگار يگانه است كه با افاضه و ربوبيت دايمى خود، همه‏ى مخلوقات را در مسير تكامل قرار مى‏دهد . كه در اين صورت، كمال تاريخ نيز هنگامى خواهد بود كه جامعه به سمت پذيرش بيشتر ربوبيت و ولايت الهى و ظهور كامل‏تر آن، پيش رود . رسيدن به اين هدف مهم فقط در كنار اراده‏ى انسان‏ها ممكن خواهد بود; يعنى اين انسان‏ها هستند كه با اختيار و پذيرش ولايت الهى، خود را در تكامل تاريخ، شريك مى‏سازد و راز نزديك شدن جامعه به يك پرستش اجتماعى را باز مى‏كنند . در نتيجه، جريان ولايت و سرپرستى الهى در عالم انسانى، ظهور بيشترى پيدا مى‏كند كه اين، همان كمال نهايى تاريخ است .

در اين ميان، اولياى خاص خدا، نقش مجرا و مسير اجراى ولايت الهى را بر انسان‏ها ايفا مى‏كنند; يعنى اين‏طور نيست كه خداوند متعال براى اجراى ولايت‏خويش بر انسان‏ها، به طور مستقيم با آن‏ها ارتباط برقرار كند، بلكه ولايت‏خويش را با واسطه و از طريق اولياى برگزيده‏ى خويش بر جامعه‏ى انسانى اعمال مى‏كند . و اين اولياى مخصوص خدا هستند كه به خاطر پذيرش تام و تمام ولايت الهى و سربلند بيرون آمدن از ابتلائات و امتحانات، اراده شان مجراى ولايت الهى در عالم هستى شده است و به همين دليل، در نگاه معارف ملكوتى تشيع، كمال جامعه‏ى انسانى و حركت تاريخ به سمت كمال مطلوب، از بستر اولياى الهى گذر مى‏كند و متناسب با ظهور اراده‏ى آن‏ها در عالم انسانى خواهد بود; زيرا ايشان، خليفه و جانشينان حضرت حق بر روى زمين هستند و انسان‏ها وظيفه دارند كه به ولايت آن‏ها گردن نهند:

من اطاعكم فقد اطاع الله و من عصاكم فقد عصى الله .

هر كه از شما پيروى كند، از خدا پيروى كرده و هر كه از شما نافرمانى كند، خدا را نافرمانى كرده است .

به يقين هر كس كه در اين رهگذر، ولايت اولياى خدا را نپذيرد، تحت ولايت و سرپرستى شيطان درآمده است:

و الذين كفروا اوليائهم الطاغوت . . . . ^[18]

سرپرستى كسانى كه كافر شدند به دست طاغوت است .

بنابراين، آن‏چه محور اساسى در پيوند افراد يك جامعه‏ى توحيدى و حركت آن به سوى كمال است، محبت و پذيرش ولايت الهى و تولى تام به ولايت ولى الله است . همان‏طور كه محور پيوند بين افراد جامعه‏ى شيطانى نيز محبت و تولى به شيطان و حركت‏به سوى ارضاى هر چه تمام‏تر غرايز مادى است .

به نظر مى‏رسد اين نوعى نگاه فلسفه‏ى تاريخى به ماجراى ولايت ائمه و اولياى الهى عليهم السلام در عالم انسانى است كه گويا مى‏توان تمام سير عالم و حركت جامعه به سوى خداوند متعال و حتى كيفيت اين سير را از مضامين عالى و نورانى دعاى ندبه استظهار كرد .

شرح فرازها

فراز اول: حمد و صلوات

الحمدلله رب العالمين و صلى الله على سيدنا محمد نبيه و آله و سلم تسليما .

اين فراز از دعاى ندبه با تمام كوتاهى‏اش، بيان كننده‏ى خلاصه‏اى از تمام ماجرايى است كه در عالم هستى و جامعه‏ى انسانى بايد اتفاق بيافتد .

عبارت الحمدلله رب العالمين به ماجراى ربوبيت‏خداوند متعال بر تمام هستى اشاره دارد كه در نتيجه، ولايت الهى را به دنبال خواهد داشت . عبارت و صلى الله على سيدنا محمد نبيه و آله و سلم تسليما به مجرا و محور آن ربوبيت و ولايتى اشاره مى‏كند كه از جانب خدا بر تمام عالم سيطره دارد; زيرا محور ربوبيت الهى بر همه‏ى هستى، از مسير جريان اين ربوبيت نسبت‏به نبى مكرم اسلام و اهل بيت گرامى آن حضرت عليهم السلام مى‏گذارد .

به طور كلى، مى‏توان اين فراز كوتاه را به عنوان براعت استهلالى براى مجموعه‏ى اين دعاى شريف و مطالبى كه در بقيه فرازهاى دعا به آن‏ها پرداخته شده است، دانست .

[18] . بقره، 257 .