هفده رباعی تازه از خیام نیشابوری

محمد افشین وفایی تصحیح نسخه خطی «سفینه رباعیات کهن» را در دست دارد. در این مجموعه که منبعی موثر برای رباعی‌پژوهی و خیام‌پژوهی به شمار می‌رود، برای نخستین‌بار 17 رباعی به نام خیام آمده است که تاکنون در میان رباعیات او دیده نشده بود.

وفایی در گفت‌و‌گو با ایبنا درباره تصحیح این مجموعه رباعیات گفت: این تصحیح براساس یکی از نسخه های خطی  کتابخانه آیت‌الله مرعشی صورت می گیرد. این مجموعه 1259 رباعی دارد که 9 رباعی آن تکراری است.

"خیام"، "محمد شرف شفروه" و "نجیب عمرگنجه" از جمله شاعرانی هستند که رباعیات آن‌ها در این مجموعه آمده است.

وی به نامشخص بودن تاریخ نگارش این نسخه اشاره و تصریح کرد: این نسخه تاریخ ندارد اما از نوع خط و کاغذ آن می‌توان حدس زد این نسخه در اواخر قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم کتابت شده است.

رباعیات این مجموعه به دو شیوه موضوعی و براساس نام شاعران طبقه‌بندی شده‌اند. در صفت بهار، پروانه و شمع، در دعای پادشاه و در قدوم ماه رمضان عنوان برخی از طبقه‌بندی‌های موضوعی این رباعیات هستند.

این مصحح در ادامه توضیح داد: از 1250 رباعی این کتاب 874 رباعی با نام سراینده و بقیه آن‌ها بدون نام هستند. 44 رباعی از خیام، 27 رباعی از مبارک‌شاه، 23 رباعی از جلال هرمی، 22 رباعی از محرمی، 24 رباعی از نجیب عمرگنجه، 13 رباعی از مجد بغدادی و 4 رباعی از عین‌القضات از جمله رباعیات گنجانده شده در این مجموعه هستند.

وی به نام دیگر شاعران این کتاب اشاره کرد و اظهار داشت: در این مجموعه حدود 10 رباعی به نام اجنبی آمده است که هنوز مشخص نیست این عنوان، نام شاعر و یا تخلص اوست. همچنین یک رباعی از فردی به نام احمد سیاه و رباعیاتی از ارشد بلخی نیز در کتاب وجود دارد که هر دو ناشناخته هستند.

وفایی درباره روش تصحیح «سفینه رباعیات کهن» گفت: نسخه موجود، نسخه منحصر به فردی است. براساس منابع دیگر این رباعیات ماخذیابی و تصحیح شده‌اند. همچنین علاوه بر تصحیح رباعیات تعلیقاتی به آن‌ها افزوده شده است.

وی در ادامه تاکید کرد: 44 رباعی به نام خیام به ترتیب در این مجموعه آمده است. اما رباعیات دیگری نیز که متعلق به خیام هستند بدون نام آمده‌اند. البته نکته جالب توجه  وجود 17 رباعی است که برای نخستین‌بار به نام خیام معرفی شده‌اند.

این پژوهش‌گر افزود: این اثر به عنوان یک منبع برجسته در زمینه رباعی‌پژوهی و خیام‌پژوهی می‌تواند به‌کار گرفته شود.

«سفینه رباعیات کهن» در مجموعه «سفینه‌های کهن فارسی» انتشارات سخن تا پایان امسال منتشر و راهی بازار نشر می‌شود.

تهیه و تنظیم: گروه کتاب تبیان - محمد بیگدلی