آیت الله مجتهدی و ساواک

آیت‌الله حاج شیخ احمد مجتهدی به روایت اسناد ساواك

مجموعه فعالیتهای آیت‌الله مجتهدی در طی سالیان طولانی اگر چه بیشتر رنگ و بوی فرهنگی ـ‌ آموزشی داشت تاصبغه ی سیاسی، ولی این امر باعث نشد تا ساواك اقدامات وی را نادیده پندارد. اولین سند در پرونده انفرادی وی مربوط به سفری است كه به صورت غیر مجاز به عراق داشت. ساواك تهران طی گزارشی در تاریخ 1/12/45 به اداره كل سوم ساواك كه عهده‌دار به اصطلاح امنیت داخلی كشور بود می‌نویسد:

«یكی از طلاب مدرسه و مسجد حمام قبله واقع در پشت بوذرجمهری نو اظهار داشته است آقای شیخ احمد مجتهدی چهار هفته قبل از راه آبادان با پرداخت چهارصد تومان به طور غیر مجاز به عراق مسافرت نموده است...»¹

این همان سفری است كه طی آن آیت‌الله مجتهدی به اتفاق شهید غلامحسین حقانی به عراق می‌روند. شهید حقانی در پاسخ به بازجویی كمیته مشترك ضد خرابكاری ماجرای این مسافرت را چنین تشریح می‌كند:

«... در حدود 8 یا 9 سال قبل پیش از محرم دو نفر از آقایان تهران به نام آقای حاج شیخ احمد مجتهدی تهرانی و حاج میرزا علی‌ آقا سعیدیان از قم آمدند منزل آقای سجادی تهرانی و گفتند ما عازم عراق هستیم و من هم خیلی شوق داشتم و كارهای خود را انجام دادم و رفتم ایستگاه راه‌آهن و همراه آقایان به آبادان رفتیم. توسط آقای قائمی امام جماعت آبادان شخصی به نام شیخ رجب قاچاق ‌بر پیدا شد و نفری چهارصد تومان از هر كدام ‌گرفت و با زحمت فراوان بعد از چند شبانه‌روز وارد نجف اشرف شدیم...» ²

آیت‌الله مجتهدی به همراه دوستانش موفق به دیدار امام خمینی (ره) در این سفر گردید. بازجوی ساواك نیز طی مراحل مخلتف بازجویی از شهید حقانی به دنبال كشف همین مطلب است كه آیا آنها به دیدار امام نیز رفته‌اند و اگر رفته‌اند‌ چه موضوعاتی بین آنها رد و بدل شده است. شهید حقانی نیز با زیركی پس از بیان دیدارهای متعددشان با سایر علما و مراجع نجف، جریان ملاقات با امام (ره) را چنین بیان می‌كند: «.... و نیز چند شب برای نماز جماعت حاج‌آقا روح‌الله خمینی به مدرسه آیت‌الله بروجردی رفتیم و در درس ایشان نیز رفتیم و همچنین یك شب در منزل ایشان رفتیم كه چند مسئله فقهی و اصولی هم آقایان مجتهدی و سعیدیان و اینجانب نزد ایشان مطرح نمودیم و پاسخ شنیدیم...» ³

مهمترین و پرثمرترین فعالیت ‌آیت‌الله مجتهدی تعلیم و تربیت نوجوانان و جوانانی بود كه در حوزه علمیه ایشان حضور یافته و با فراگیری علوم اسلامی و تهذیب نفس غالباً افراد مفیدی شدند. بسیاری از آنان به فیض عظیم شهادت نائل شده و تعدادی نیز هم اكنون با تصدی پستهای مختلف سیاسی ـ فرهنگی در حال خدمت بوده و غالب آنها نیز در گوشه و كنار ایران اسلامی و بعضاً در خارج از كشور به تبلیغ دین و معارف اسلامی اشتغال دارند.

از جمله معروفترین شاگردان ایشان می‌توان به بزرگانی همچون شهید حجت‌ الاسلام غلامحسین حقانی، شهید دكتر مصطفی چمران، شهید دكتر محمد‌علی فیاض‌بخش، شهید دكتر محمود قندی،‌سردار شهید محمد بروجردی و شهید مهندس محمد‌جواد تندگویان اشاره نمود.

مسلماً این بخش از اقدامات و كوششهای آیت‌الله مجتهدی نیز از چشمان مأموران امنیتی رژیم شاه مخفی نماند. ساواك تهران درتاریخ 17/10/46 طی گزارشی به اداره كل سوم چنین اعلام نمود:

«... در اثر تبلیغ نامبرده عده‌ای از جوانان به لباس روحانیت درآمده‌اند و در تاریخ 13/10/46 اظهار داشت تصمیم دارد مجلسی برگزار و چند نفر از طلاب را عمامه بگذارد و اظهار نمود در این موقع كه دولت می‌خواهد آهسته آهسته عمامه را بردارد من مشغول هستم یك عده جوان تازه‌ نفس را آماده نموده و به سرشان عمامه بگذارم تا ببینم من غالب می‌شوم یا دانشگاه ضد روحانیت.

1ـ عمل شیخ مزبور از جهت تعلیم دادن جوانان به درس دینی اشكالی ندارد اشكال كار از این جهت است كه نامبرده فوق العاده در جوانان نفوذ دارد. چنانچه بخواهد جوانان را علیه دولت تحریك نماید جلوگیری از آن خیلی مشكل است.

2ـ‌ تبلیغات سوئی كه شخص مزبور از جهت دشمنی با دولت در مغز جوانان وارد می‌نماید بسیار مضر است.

3ـ نامبرده جوانانی را ضد دولت و ضد برنامه دولت تربیت می‌نماید مثلاً اقوام چند نفر از این جوانان از نظر مادی و معنوی بسیار قوی هستند ولی این جوانان با وضع بسیار بدی در حیاط مسجد زندگی نموده و در اثر تبلیغات شیخ مزبور فعالیت در این جامعه را حرام و كمك به دولت و اجرا كردن برنامه‌های دولت را برخلاف دین خود می‌دانند.» ⁴

در پاسخ به این گزارش ناصر مقدم مدیر كل اداره كل سوم ساواك طی نامه‌ای به ساواك تهران دستور می‌دهد:

«... ضمن نفوذ در جلسات متشكله این مسجد با استفاده از منابع مربوطه اعمال و رفتار و تماسهای این شخص را تحت نظر قرارداده و به محض مشاهده فعالیت مضره و مشكوكی از او مراتب را با تعیین مشخصات كامل و ارسال یك قطعه عكس وی اعلام دارند.»⁵

گزارشهای بعدی ساواك تهران حاكی از تشدید فعالیتهای آیت‌الله مجتهدی است. ساواك مزبور در گزارش مورخ 25/4/47 خود به مركز این گونه اعلام داشته:

«نامبرده بالا كه یكی از روحانیون مخالف بوده و عده‌ای طلاب را مطابق عقیده و روش خود پرورش و تعلیم می‌دهد اخیراً تعداد شاگردان خویش را افزایش داده است. این محصلین جدید دانش‌آموزانی می‌باشند كه مشارالیه اولیاء آنها را تبلیغ نموده مبنی بر اینكه در مدارس دولتی علاوه بر اینكه به امور دینی توجه نمی‌شود بین فرزندان مسلمانان تبلیغات ضددینی می‌نمایند بنابراین اولیاء دانش‌آموزان وظیفه دارند كه از فرزندانشان نسبت به امور دینی مراقبت بیشتری بنمایند. در نتیجه عده‌ای از اولیاء دانش‌‌آموزان فرزندان خود را مجبوركرده‌اند كه با استفاده از تعطیلات تابستان در جلسات مجتهدی حاضر شوند.» ⁶

بدنبال این گزارش، ساواك مركز در تاریخ 10/5/47 با ارسال نامه‌ای برای ساواك تهران ضمن تأكید مجدد بر مراقبت كامل از جلسات ایشان و تسریع در ارسال یك نسخه بیوگرافی ملصق به عكس ایشان اطلاعات تكمیلی ذیل را خواستار شد:

«... هدف و انگیزه مجتهدی از تشكیل این قبیل جلسات روشن و هرگونه سوابقی دال بر مخالفت وی موجود است اعلام دارند.»

آیت‌الله مجتهدی از جمله علمایی بود كه از امام خمینی (ره) اجازه نامه اخذ وجوهات شرعیه داشت. علاوه بر این حضرت امام (ره) در نامه‌ای كه در تاریخ 17/11/53 برای حجت‌الاسلام سید‌احمد خمینی (ره) ارسال داشته، پس از ذكر مقدمه‌ای نام ایشان را دركنار علمای دیگر نظیر آیات عظام عبدالكریم حق‌شناس، مجتبی تهرانی، مرتضی تهرانی، سید‌محمد‌حسین لنگرودی، سید‌محمد‌علی لواسانی و ...به عنوان علمایی كه در تهران هستند و عهده‌دار گرفتن وجوهات شرعیه و ارسال آن به نجف هستند، ذكر می‌كند. شناسایی این افراد یعنی كسانی كه واسطه ارسال وجوهات شرعیه برای امام خمینی (ره) بودند یكی از مأموریتهای اصلی دستگاه امنیتی رژیم شاه بود.

1. آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، سند مورخ 1/12/45، شماره 26772 / 20 ه‍ 3

2. شهید غلامحسین حقانی به روایت اسناد ساواك، مركز بررسی اسناد تاریخی، چاپ اول، پائیز 1384، ص 250.

3. همان، ص 260.

4. آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، سند مورخ 17/10/46، شماره 31006 / 20 ه‍ 3.

5. آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، سند مورخ 22/11/46، شماره 77579 / 316.

6. آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، سند مورخ 25/4/47، شماره14886 / 20 ه‍ 3.