لطفا منتظر باشید ...
پيوند با خويشان
دكتر علي خورسنديان لمثل هذا فليعمل العاملون بايد اينگونه عمل كنند! (قرآن كريم) رسيدگي به خويشان و پرس و جو از احوال نزديكان و بستگان را اصطلاحاً صله رحم گويند. صله رحم از آداب و سنت‌هايي است كه هم در قرآن كريم و هم در اخبار و روايات به آن توصيه اكيد شده و براي اين عمل افزون بر پاداش اخروي آثار نيك دنيوي نيز ذكر شده است. از سوي ديگر كساني كه نسبت به اين مهم كوتاهي نمايند و پرسش از حال خويشان خود را به بوته اهمال گذارند مذمّت شدهاند. چنانچه اين توصيه ارزشمند قرآني در جامعه ديني ما لباس عمل بپوشد، اي بسا بسياري از نيازمندان آبرومند كه در اداره زندگاني خويش درمانده‌اند، تمكّني نسبي يابند و اين البته به نحوه كردار توانگران خاندان بستگي دارد كه در پرتو اين دستور چه سان و به چه ميزان به خويشان خود رسيدگي نمايند. در جامعه ما تعداد افرادي كه به امور خير اقدام مي‌كنند و هزينه‌هايي را تقبّل مي‌نمايند كم نيست، اما در بين همين افراد خيّر و نيكوكار بعضاً كساني هستند كه فارغ از احوال خويشان دور و نزديك خود و اينكه آنان چگونه زندگاني خود را مي‌گذرانند، اقدام به بذل مال در ساير امور مي‌نمايند. اين در حالي است كه اين عزيزان از اين نكته غافلند كه صله رحم به معناي عام آن در عرض ساير امور خير و بسا بالاتر از آن است و در مقام انفاق مال در راه خدا اقوام نيازمند به اين امر سزاوارترند. در قرآن كريم آياتي در خصوص صله رحم وجود دارد كه از اهميت و حساسيت اين موضوع حكايت دارد و از آن جمله اين آيه شريفه است كه مي‌فرمايد: «الذينَ ينقضون عهدَ الله مِن بعد ميثاقه و يَقطعون ما امر اللهُ به ان يوصل و يُفسِدون في الارض اولئك هم الخاسرون»[1] «كساني كه پيمان خداوند را پس از انعقاد آن مي‌شكنند و آنچه را خداوند به پيوستن آن فرمان داده مي‌گسلند و در زمين تباهي مي‌نمايند، اينان زيانكارانند.» ملاحظه مي‌شود كه اهميت اين كردار آن اندازه است كه ترك آن در رديف پيمان شكني نسبت به خدا و فساد در زمين شمرده شده است. امام صادق(ع) در توضيح نسبت به اين آيه مي‌فرمايد: پدرم از ـ پدرش ـ علي بن الحسين(ع) نقل كرده است كه آن گرامي فرمود: «اي فرزندان! از همنشيني با افرادي كه پيوند با خويشان را مي‌بُرند ـ و صله رحم را به جا نمي‌آورند ـ بپرهيزيد كه همانا من در سه موضع در كتاب خداي عزّوجّل ايشان را نفرين شده يافتم.»[2] به هر حال روز و روزگار، ميدان آزمون و آزمايش است و آن كس در اين ميدان رستگارتر است كه از درجه عبوديت و بندگي والاتري برخوردار باشد و از لوازم بندگي آن است كه «عبد» بر آن اساس سلوك نمايد كه خداوند و صاحب شريعت او بر آن امر فرموده است. وانهادن صله رحم با وجود تأكيد متين قرآني و پرداختن به اموري كه از درجه اولويت كمتري برخوردار است، خود به منزله دوري از مسير عبوديت و بندگي خداي تعالي است. در آيه‌اي ديگر از قرآن كريم افرادي كه صله رحم به جاي آورند از زمره كساني شمرده شدهاند كه وفاي به عهد خداوند نموده، پيمان او را نشكسته، نسبت به پروردگار خويش خشيت داشته و از بدي حساب مي‌هراسند: «الذين يوفون بعهدالله و لا يَنقُضون الميثاقَ و الذين يَصِلون ما امَر اللهُ به أن يوصَل و يَخشَون ربَّهم و يَخافون سوءَ الحساب»[3] «همان كساني كه به عهد الهي وفا مي‌كنند و پيمان او را نمي‌شكنند و كساني كه آنچه را خداوند به پيوند آن فرمان داده مي‌پيوندند و از پروردگارشان مي‌ترسند و از حساب سخت و سنگين مي‌هراسند.» از آنچه ذيل اين آيه شريفه از زبان معصوم(ع) نقل شده استفاده مي‌شود كه بايد به خويشان و بستگان رسيدگي نمود، صرف نظر از اينكه مواضع اعتقادي و نحوه عمل آنان چگونه باشد؛ چنان كه امام صادق(ع) در لحظات پاياني عمر شريف خويش در ضمن وصايايي فرمودند: «به فلان كس مقداري معين از اموال را بدهيد.» ياران حضرت پرسيدند: به مردي عطا مي‌كنيد كه قصد جان شما را داشت؟ حضرت فرمود: واي بر شما! آيا قرآن نخوانده‌ايد كه خداوند مي‌فرمايد: «الذين يوفون بعهدالله و لاينقضون الميثاق و الذين يصلون ما امرالله به ان يوصل و يخشون ربهم و يخافون سوء الحساب»[4] آنگاه امام(ع) افزود: آيا مي‌خواهيد من از آناني نباشم كه مشمول آيه فوق مي‌گردند؟ آري خداوند بهشت را آفريد و رايحه آن را نيز نكو داشت، به گونهاي كه آن بوي خوش از دو هزار سال راه به مشام مي‌رسد و كسي كه عاقّ والدين و قاطع رحم باشد، بوي آن را استشمام نمي‌كند.»[5] در راستاي اين فرمان نوراني قرآن، ائمه دين(ع) توصيه‌هاي بسياري دارند، از جمله حضرت ابوالحسن الرضا(ع) به نقل از جد بزرگوارش حضرت صادق(ع) مي‌فرمايد: «صله رحم را بجاي آور! گرچه به جرعه‌اي آب باشد، و برترين مصداق صله رحم خودداري از آزار خويشان است. صله رحم مرگ را به تأخير مي‌اندازد، بر ثروت آدمي مي‌افزايد و دوستي و محبت را استقرار مي‌بخشد.»[6] همچنين از پيامبر(ص) نقل شده كه فرمود: «كسي كه قصد صله رحم و رسيدگي به يكي از خويشانش ـ خواه رسيدگي مالي و يا غير مالي ـ كند، خداوند اجر صد شهيد به او عطا مي‌نمايد و در هر گامي كه بردارد، چهل هزار نيكي براي او نگاشته و چهل هزار بدي از او پيراسته و بر درجات‌اش افزوده مي‌شود و چنان است كه صد سال بردبارانه خدا را پرستيده باشد.»[7] آنچه كه از مجموعه آيات و اخبار استفاده مي‌شود اين است كه صله رحم داراي آثار دنيوي و اخروي و قطع رحم آثاري بس سوء دارد. صله رحم را موجب طولاني شدن عمر، آباداني بلاد، وسعت رزق و روزي، تحكيم مودت و دوستي و ورود به بهشت برين الهي دانسته‌اند. صله رحم حتي در شرايطي كه برخي نزديكان و خويشان از انسان بريده‌اند نيز توصيه شده است. امام موسي بن جعفر(ع) به نقل از اميرالمؤمنين(ع) مي‌فرمايد: «صلوا ارحامكم و ان قطعوكم»[8] «با بستگان خود پيوند كنيد هر چند آنان از شما بريده باشند.» از آثار سوء قطع رحم، كوتاهي عمر، زوال مال به دست اشرار و جلب غضب الهي است. يادآوري مي‌شود كه در ماه مبارك رمضان كه خداوند مهربان درهاي رحمت خود را گشوده تا فضل خود را شامل بندگانش نمايد، از سوي پيشوايان دين به صله رحم تأكيد و توصيه فزونتري شده است. پيامبر اكرم(ص) در قسمتي از خطبه خود در خصوص ماه مبارك مي‌فرمايد: «... و پيران خود را بزرگ بداريد و به كودكان خود مهر ورزيد و خويشان خود را (با احسان و نيكي) بنوازيد...» و در بخش ديگر كلام خود مي‌فرمايد: «... هر كه در اين ماه يتيمي را گرامي دارد خداوند او را در قيامت گرامي دارد و هر كه در اين ماه به خويشان خود صله و احسان كند، (خداوند) در رستاخيز او را به رحمت خود بپيوندد و هر كه در اين ماه احسان خود را از خويشان قطع نمايد، خداوند در قيامت او را از احسان خود دور كند...» بسيار مناسب است كه در پايان اين گفتار به ديگر تأكيدات در تفاسير آيات ياد شده اشاره نماييم و آن اينكه يكي از مصاديق بارز «رحم» در آيات شريفه مذكور، وجود مقدس پيامبر و خاندان آن بزرگوار صلوات الله عليهم مي‌باشد. چنانچه فردي حقوق اين بزرگواران را رعايت نكند بسان نقض عهد و شكستن ميثاقي است كه خداوند با بندگانش بسته است. چنين كسي به معناي واقعي كلمه قطع رحم نموده و سزاوار توبيخ پروردگار است. رعايت حقوق ائمه (ع) در پذيرش ولايت و سرپرستي آن بزرگواران خلاصه مي‌شود به گونهاي كه اهل ايمان بايد تسليم ايشان باشند و از راهي كه آن حجج الهي (ع) معين نموده طي طريق عبوديت و بندگي كنند. اين انقياد و اطاعت در روزگار حاضر به تمامي نسبت به وجود پر بركت خاتم الاوصياء حضرت بقيه الله ـ عجل الله تعالي فرجه الشريف ـ جلوه مي‌كند. اميد كه در ماه صيام در پناه آن بزرگوار مؤدّي حقوق الهي باشيم و به اداي وظائف خويش نسبت به آن پيشواي رحمت و نور و نيز در قبال بستگان و نزديكان توفيق يابيم.[1] . بقره 2/27. [2] . تفسير نور الثقلين 1/45، ج 66. [3] . رعد 13/20 و 21. [4] . رعد 13/20 و 21. [5] . كنزالدقائق 6/436. [6] . بحار 711/88، ج1. [7] . همان/89، ج6 به نقل از امالي صدوق [8] . همان/92، ج19.
