نتيجه و جمع بندي
مطالب فوق بيانگر آن است كه قم در قرون دوم و سوم، و به خصوص در قرن چهارم داراي حوزه علميه بود، و اين حوزه از نظر علمي در پرتو وجود علماي بزرگ و فقهاي عالي مقام، در جايگاه رفيعي قرار داشته است.و مطابق بعضي از متون، تنها در قرن چهارم هجري قمري صد نفر از علماي بزرگ و محدثان از قم برخاسته اند.(113)