مرقد ابراهيم مُجاب - عتبات عالیات عراق نسخه متنی

مرقد ابراهيم مُجاب

ابراهيم مجاب فرزند امام موسى كاظم(عليه السلام) و به روايتى فرزند محمد العابدبن موسى بن جعفر(عليه السلام) است. پدرش، محمد العابد، برادر تنى امام رضا(عليه السلام)بود.او در 247 ق به زيارت امام حسين(عليه السلام) شتافت و نخستين علوى بود كه در كربلساكن شد.

او كه از بينايى محروم بود كنار ضريح سيد الشهداء(عليه السلام) آمد و با صداى بلند بر ابا عبدالله چنين سلام كرد: «السلام عليك يا جدّاه». گفته مى شود از درون ضريح صدايى شنيد كه پاسخ او را مى داد:«و عليك السلام يا ولدى». چون پاسخ سلام خود را از امام حسين(عليه السلام)شنيده بود به ابراهيم مجاب معروف شد.

امروزه بر مزار آن بزرگوار صندوقى از چوب ساج و ضريحى از برنز با ابعاد 2? متر و به ارتفاع دو متر قرار دارد.⁽³⁶⁴⁾

2 ـ 4 ـ رواق شرقى (رواق فقيهان)

رواق شرقى يا رواق فقيهان به طول 45 و عرض پنج متر با سنگ هاى مرمر در ديواره ها و كف، محل نماز و عبادت زائران است و هم چون ديگر رواق ها، با آينه هايى زيبا تزيين شده است. از اين رواق درى به سوى صحن و دو در به سوى حرم باز مى شود. در دوره اى، به سبب دفن آقا باقر وحيد بهبهانى، از فقهاى اصولى در اين جا، به نام رواق «آقاباقر» معروف بود⁽³⁶⁵⁾ از آن جا كه فقيهان و دانشمندان در اين رواق دفن اند آن را رواق فقيهان ناميده اند.

اين رواق به وسيله دودر به صحن متصل است; يكى از آن ها كنار كفش دارى آل طعمه و روبه روى مسجد سيد كاظم رشتى است و ديگرى كنار كفش دارى آل وهاب قرار دارد كه در آن شاعرى به نام سيد عبد الوهاب (ف 1322 ق) دفن است و در مقابل اش باب على اكبر واقع شده كه رواق را به حرم وصل مى كند. معروف ترين فقيهانى كه در آن مكان دفن شده اند; شيخ محمد باقر اصولى، سيد على طباطبايى، صاحب رياض العلماء، شيخ يوسف آل عصفور، سيد كاظم رشتى، سيد احمد بن كاظم رشتى، آل كمونه و كليد دار هستند.

3 ـ 4 ـ رواق جنوبى (رواق حبيب بن مظاهر)

اين رواق به سبب وجود مرقد حبيب بن مظاهر، يار با وفاى امام حسين(عليه السلام) در كربلا، به اين نام مشهور شده است. پايين ديوارها و كف آن با سنگ هاى مرمر سنگ فرش و بالاى ديوارها از نيمه تا سقف و نيز تمامى سقف آن آينه كارى است و چهل چراغى بزرگ از سقف آن آويزان است. اين رواق روبه روى روضه، سمت جنوب غربى ضريح، واقع شده و باب القبله حرم به اين سمت باز مى شود. اين در نقره اى حاصل كار حاجى حسين خان صدر اصفهانى است.⁽³⁶⁶⁾ ميرزا تقى خان امير كبير در اين رواق دفن شده اند.

قبر و ضريح حبيب بن مظاهر

حبيب بن مظاهر از صحابه و ياران با وفاى امام على(عليه السلام) است. او در دوران حكومت آن حضرت عضو شرطة الخميس (نيروهاى انتظامى) و در جنگ هاى جمل، صفين و نهروان نيز حاضر بود و در رأس قبيله بنى اسد، از قبيله هاى حامى اهل بيت و خاندان پيامبر(صلى الله عليه وآله)، قرار داشت. حبيب بن مظاهر از كسانى است كه براى حمايت از امام حسين(عليه السلام)و قيام او در كوفه تلاش كرد و خود نيز به سپاه امام در كربلا پيوست. در حالى كه حدود 75 سال سن داشت و موها و ريش هايش سفيد بود

فرماندهى جناح چپ سپاه را بر عهده گرفت و در يك جنگى نابرابر شهيد شد. قبيله بنى اسد هنگام دفن شهيدان كربلا حبيب را، كه از بزرگان آنان بود، در ده مترى قبر امام حسين(عليه السلام) به طور مستقل و جداگانه به خاك سپردند.

بعدها، اين مرقد در داخل روضه امام حسين(عليه السلام) و در رواق شرقى قرار گرفت. در وسط رواق محاذى مسجد بالا سر بر فراز قبر او ضريحى از نقره، كه محمد باقر كلكته چى تبريزى در 1362 ق ساخته بود، به جاى ضريح برنجى اهدايى مادر آقا خان محلاتى نصب شده است.⁽³⁶⁷⁾ اديب الملك مقام جايگاه دفن او را چنين مى ستايد: «سعادت آن پيرمرد شهيد آن قدر بوده است كه ضريح وى در بقعه قرار يافته و زائران به هنگام ورود به حرم و خروج از آن،پيرمرد با سعادت را زيارت مى كنند».⁽³⁶⁸⁾

4 ـ 4 ـ رواق شمالى (رواق پادشاهان)

ايوانى نيز بيرون آن ساخت كه به «صافى صفا» معروف شد. قبر مظفرالدين شاه، محمد على شاه، احمد شاه و محمد حسن ميرزا، از پادشاهان ايران، در اين رواق قرار دارد كه البته مكان آن دقيقاًمشخص نيست.⁽³⁷⁰⁾ همه اين رواق ها به وسيله هفت در به داخل صحن باز مى شوند. اين درها عبارت است از:

1ـ باب حبيب بن مظاهر

2 ـ باب القبله

3 ـ باب صاحب الزمان

4 ـ باب على اكبر

5 ـ باب الكرامه

6 ـ باب ابراهيم مجاب

7 ـ باب رأس الحسين.

مرقد امير كبير، صدر اعظم عصر ناصر الدين شاه و عماد الدوله، نوه فتحعلى شاه روبه روى باب الكرامه است.

5 ـ خزانه و گنجينه حرم

در سمت شمال روضه مطهر خزانه حرم واقع شده كه انبوهى از اشياى اهدايى پادشاهان و بزرگان ايران و هند و... را در خود دارد. در اين خزانه انواع جواهر، آثار و ادوات، قنديل هاى طلايى، ظرف هاى طلا و نقره، پارچه هاى زربافت و ابريشمى، ترمه هاى زيبا، عتيقه جات و كاشى هاى گران قيمت و قديمى نگه دارى مى شود.

در غرب خزانه نيز كتاب خانه حرم قرار دارد كه ميراث گران بهاى فرهنگ و تمدن اسلامى را در خود جاى داده است و قرآن هاى خطى نفيس و كهن در آن نگه دارى مى شود.⁽³⁷¹⁾ قرآنى به خط امام سجاد(عليه السلام) و دست خطى از على(عليه السلام) در آن جا بود كه روى قبر گذاشته بودند و ناصرالدين شاه شخصاً آن ها را در داخل ضريح ديده است.

6 ـ گنبد مطهر

برفراز قبر و ضريح حضرت امام حسين(عليه السلام) گنبد زيبا و مرتفعى وجود دارد كه از دور جلوه اى خاص به كربلا بخشيده است و عظمت هنرى و معنوى آن چشم هر بيننده اى را خيره مى كند و دل ها را مجذوب خويش مى سازد. نخستين گنبدى كه بر فراز مرقد امامساخته شد در زمان منتصر عباسى بود. او پدرش متوكل را به قتل رساند و به ساختن بقعه و بناى حرم پرداخت. اين گنبد، كه تا 273 ق پا برجاى بود، رو به ويرانى نهاد و در آن سال محمد بن زيد علوى، از علويان طبرستان، به صورت باشكوهى آن را بازسازى كرد.

چندى بعد، عضدالدوله ديلمى، آن را تزيين كرد. اين گنبد در 407 ق در آتش سوخت و بخشى از آن تخريب و توسط ابن سهلان تعمير شد. در دوران حكومت جلايريان، كه از دست نشانده هاى ايلخانان مغول بودند، اين گنبد را از نو بر روى چهار طاق و در چهار جهت استوار و به صورت بسيار زيبا و شكل هندسى ماهرانه اى ساختند و روح معمارى اسلامى را در آن به نمايش گذاشتند. شاه عباس صفوى آن رااز نماى بيرونى بازسازى كرد و به كاشى كارى و نماى داخلى آن پرداخت و با نقش ها و خط هاى زيبا، به اسامى امامان دوازده گانه شيعه مزين ساخت.

زدگى شد. ساكنان كربلا، با ارسال نامه اى، از فتحعلى شاه مساعدت خواستند. شيخ جعفر كاشف الغطاء به عنوان نماينده آنان، با شاه و سران و مردم نيكوكار شهرهاى ايران ارتباط برقرار كرد. سر آخر، به دستور فتحعلى شاه در 1232ق پوشش گنبد عوض شد و طلاى بهترى در آن به كار رفت.⁽³⁷⁶⁾ ناصرالدين شاه قاجار در 1273 ق دوباره پوشش طلاى گنبد را بازسازى كرد و كتيبه اى در سمت راست آن با اين عبارت نگاشت:

گنبد حدود 37 متر ارتفاع دارد. در بالاى آن ميله اى از طلا نصب شده و بر فراز آن چراغ نورانى قرار دارد. در قسمت ازاره گنبد، دوازده پنجره نور و هوا را به داخل حرم منتقل مى كند. به گفته عبدالصالح آل طعمه، توليت حرم، در اين گنبد 7526 خشت طلا به كار رفته و مجموع سطح طلا كارى شده آن 301 متر مربع است.⁽³⁷⁸⁾ در طرف ديگر گنبد اين كتيبه به چشم مى خورد: «و قد تشرف بتعمير هذه القبة المباركة الشريفة المنوره بعون الله تعالى السلطان الاعظم و الخاقان الاعدل السلطان بن سلطان ناصر الدين شاه قاجارى خلد الله ملكه».

قسمت بيرونى ساقه گنبد با آيه هايى از سوره منافقون به خط ثلث زينت بخش اين معمارى اسلامى است كه به خط شيخ جواد على است و تاريخ 1371 ق را در خود دارد. در رأس قسمت خارجى آن نيز كتيبه اى حاوى سوره فجر ديده مى شود.

7 ـ مناره ها و مأذنه ها

نخستين مناره مرقد امام حسين(عليه السلام) را منتصر عباسى در 247 ق ساخت. او پس از تخريب بارگاه امام حسين(عليه السلام) توسط پدرش، متوكل، به بازسازى بنا پرداخت و مناره اى براى راهنمايى زائران و به عنوان نشانى براى آن مرقد برپا كرد.در 747 ق به هنگام بازسازى و توسعه حرم سلطان احمد جلايرى، از حاكمان جلايريان و دست نشانده هاى ايلخانان مغول، دو مناره براى حرم ساخت كه عبارت اند از:

1 ـ 7 ـ منارة العبد

اين مناره بيست و ارتفاع آن چهل متر بود كه پس از مناره ملويه متوكل در سامراء نخستين مناره در عراق بود. منارة العبد با زيبايى اعجاب آميز خود زينت بخش گنبد حرم بود⁽³⁸¹⁾ كه در زاويه شمال شرقى حرم قرار داشت و در 982 ق توسط شاه طهماسب صفوى بازسازى شد. در 1308 ق در گل دسته آن شكافى ايجاد شد كه دوباره آن را تعمير كردند.اما در 1354 ق اين مناره زيبا و مقاوم به بهانه انحراف و كجى در آن به دستور نخست وزير وقت عراق، ياسين هاشمى، تخريب شد.

به گفته آل طعمه كه خود و خاندانش از متوليان حرم مطهر بوده اند: «هدف وى از اين كار دست يافتن به درآمدى بود كه از محل موقوفات مرجان امين الدين و از رهگذر اجاره دادن ابنيه و اراضى وقفى به دست مى آمد. در جريان اين تخريب، به سكه هاى مسى مربوط به دوران جلايرى و صفوى دست يافتند كه آن ها را به «دار الآثار القديمه» بغداد سپردند...».

2 ـ 7 ـ مناره جنوبى

در فاصله ده مترى جنوب گنبد، در ديوار قبله و برابر منارة العبد، مناره ديگرى در 786 ق توسط سلطان احمد جلايرى ساخته شد. ارتفاع آن به 25 متر و قطر آن به 4 متر مى رسد. وى گل دسته را با كاشى هاى زرد كاشانى آراست. در 1237 ق نصف بالاى آن را همسر محمد شاه، دختر مصطفى خان (عموى ناصر الدين شاه) به طلا آراست⁽³⁸³⁾ و در 1373 ق اين گل دسته به هنر نمايى محمود هادى طلا كارى شد.

3 ـ 7 ـ مناره غربى

اين مناره سمت قبله و در زاويه غربى ديوار آن ساخته شده است. در 1356ق اندكى كج شد و سلطان سيف الدين طاهر بودجه اى براى تخريب و بازسازى آن اختصاص داد. اما چون شالوده و اساس آن محكم بود آن را از اساس و پايه تخريب نساخت و به مرمت بخشى از آن بسنده كرد.تعداد خشت هاى طلايى دو گل دسته اى كه سلطان احمد جلايرى ساخته بود به 8024 مى رسد.⁽³⁸⁴⁾ اكنون، تنها اين دو مناره طلايى زينت بخش حرم است.

8 ـ ايوان هاى حرم مطهر

از زمانى كه توسعه صحن حرم در دوره قاجار آغاز شد، ايوان هايى در چهار ضلع صحن تعبيه گرديد كه راه هاى ورودى به داخل روضه مقدس را تشكيل مى دهند.علاوه بر ايوان هاى اصلى و بزرگ، در اطراف صحن نيز حدود 65 ايوان وجود دارد و داخل آن ها حجره هايى براى اسكان طلبه ها يا دفن پادشاهان، حاكمان، عالمان و بزرگان ساخته شده است.

ايوان هاى بزرگ و اصلى عبارت است از:

1 ـ 8 ـ ايوان طلا (جنوبى)

يكى از همسران فتحعلى شاه قاجار در 1232 ق با طلاى خالص زر اندود شد⁽³⁸⁸⁾ و كاشى هاى بسيار زيبا به قسمت هاى فوقانى آن ها افزوده گشت. سقف ايوان نيز با آيه هايى از قرآن كريم به خط سيد صادق آل طعمه مزين است. در زمان هاى قبل شمعدان بزرگى به سقف اين ايوان آويزان بود.

2 ـ 8 ـ ايوان ناصرى (غربى)

اين ايوان در ضلع غربى حرم واقع است و چون ناصر الدين شاه قاجار آن را ساخته بود به نام او معروف شد. اندكى بعد، سلطان عبد الحميد ثانى، پادشاه عثمانى، آن را بازسازى كرد و نام آن به «ايوان حميدى» تغيير يافت. ارتفاع آن پانزده، طول پايه آن هشت و عرض آن پنج متر است. اين ايوان در 1275 ق بنا شده است و سقف ايوان كاشى كارى شده و با شعرهايى مزين است. بر پيشانى آن عبارت «عمل استاد احمد شيرازى 1296 ق» ديده مى شود.

3 ـ 8 ـ ايوان شمالى

درسمت شمال حرم ايوان بزرگى قراردارد كه آن راشاه صفى ساخته است و به همين دليل در ابتدا نام «صافى صفا» داشت. اين ايوان در گذشته هاى دور به «ايوان ليلو» معروف بود. زيرادرويشان درآن جا تكيه داشتند ومراسم عزادارى امام حسين(عليه السلام) را برپا مى كردند. در اين ايوان بانى آن و چند تن از عالمان و انديشمندان به خاك سپرده شده اند.

9 ـ صحن حرم

با سنگ هاى سياه معدنى فرش شده است.⁽³⁹⁴⁾ در گذشته تكيه اى با نام «تكيه بكتاشيه» در داخل صحن، سمت راست باب القبله، قرار داشت كه عبد المؤمن دده ساخته بود و صوفيان ترك در عصر عثمانى در آن گرد هم مى آمدند. اين تكيه در توسعه هاى جديد از بين رفت.

1 ـ 9 ـ صحن صغير (كوچك)

در جوار صحن اصلى و سمت شرقى آن صحن كوچكى قرار داشت كه به وسيله راهرويى به هم وصل مى شد. اين صحن را صحن صغير مى ناميدند. مساحت آن 48 متر مربع و داخل آن با كاشى هاى زيبا تزيين شده بود. تاريخ بناى آن به دوران عضدالدوله ديلمى (قرن چهارم هجرى) مى رسيد و چند تن از پادشاهان آل بويه در آن به خاك سپرده شدند.⁽³⁹⁵⁾ اما اين صحن در تعميرات بعدى از ميان رفت و به صحن اصلى پيوست.

10 ـ درهاى صحن

صحن شريف حسينى اكنون داراى ده در است كه زائران به وسيله آن ها به داخل صحن و مرقد مطهر راه مى يابند. اين صحن تا عصر قاجار تنها شش در داشت.

1 ـ 10 ـ باب القبله

حدود پانزده و كف آن هشت متر است و درى از چوب مرغوب ساج به ارتفاع شش و عرض چهار متر بر آن قرار دارد.ساعت بزرگى بر بالاى آن نصب است و پايين آن، اين عبارت ديده مى شود: «السلام عليك يا ابا عبد الله». سوره «والشمس» بر قسمت فوقانى دروازه به خط محمد مكارى زينت بخش آن است.⁽³⁹⁸⁾ اين در را باب الذهب نيز ناميده اند و در دو طرف آن چهارده حجره تحتانى و فوقانى قرار دارد.

2 ـ 10 ـ باب قاضى الحاجات

باب قاضى الحاجات در برابر سوق العرب است و به ياد حضرت مهدى(عج) آن را چنين ناميده اند. ارتفاع آن پنج و عرض آن 5/3 متر است. درى به ارتفاع چهار و عرض سه متر بر آن تعبيه شده كه آن را در 1286 ق ساخته اند.⁽⁴⁰⁰⁾ اين در با آيه هايى از قرآن مزين است.

3 ـ 10 ـ باب الشهداء

در ميانه ضلع شرقى و راه مرقد حضرت ابوالفضل واقع است و آن را به ياد شهيدان كربلا «باب الشهداء» ناميده اند. ارتفاع آن به چهار و عرض آن به سه متر مى رسد.آيه هايى از قرآن با خط زيبا بر اين در نقش بسته است. در گذشته، دو درِ صحن صغير و باب الصافى جاى آن قرار داشت.

4 ـ 10 ـ باب الكرامه

باب الكرامه در دورترين نقطه ضلع شمال شرقى صحن و كنار باب الشهدا است و به سبب كرامت امام حسين(عليه السلام) باب الكرامه ناميده شده است. چهار متر ارتفاع و سه متر عرض دارد و با آيه هايى از قرآن تزيين شده است.

5 ـ 10 ـ باب السلام

اين دروازه در وسط ضلع شمالى واقع است و چون مردم از آن جا به امام حسين(عليه السلام)سلام مى دادند به باب السلام معروف است. چهار متر طول و سه متر عرض دارد و آيه هايى از قرآن بر آن نقش بسته است.

6 ـ 10 ـ باب الرجاء

در ميان باب القبله و باب قاضى الحاجات درى است كه آن را، به اميد برخوردارى از فضل و كرامت الهى، باب الرجاء مى خوانند. كتيبه اى از بيرون با آيه هايى از قرآن آن را جلا بخشيده است. قوس ايوانى كه بر فراز آن است با كاشى هاى زيبا همراه با آيه هاى قرآن به خط ثلث تزيين شده است. ارتفاع دروازه به حدود پنج و عرض آن به 5/3 متر مى رسد.

7 ـ 10 ـ باب السّدرة

اين دروازه به ياد درخت سدرى كه نشانگر قبر بود و هارون الرشيد آن را از بيخ بركند، به «باب السدره» معروف شد. در دورترين نقطه ضلع شمال غربى صحن قرار دارد و ارتفاع آن به چهار و عرض آن به سه متر مى رسد. اين دروازه پيش از آن بر «باب القبله» نصب شده بود و در 1385 ق به اين مكان منتقل شد.⁽⁴⁰⁴⁾ بالاى اين در با آيه هايى از قرآن تزيين شده است.

8 ـ 10 ـ باب السلطانيه

در سمت غرب صحن، دروازه اى به وسيله يكى از پادشاهان عثمانى ساخته شدكه آن را «باب السلطانيه» نام نهادند.⁽⁴⁰⁵⁾ ارتفاع آن چهار و عرض آن سه متر استو آيه هايى از قرآن زينت بخش آن است. مدرسه حسن خان سردار مقابل اين در قرار دارد.

9 ـ 10 ـ باب رأس الحسين

اين دروازه روبه روى سر مقدس (بالاسر) امام حسين(عليه السلام) باز مى شود و آن را باب رأس الحسين(عليه السلام) خوانده اند. محل آن به وسيله كاشى هاى زيبايى تزيين شده است. ارتفاعش به چهار و عرضش به سه متر مى رسد و ساعت زنگ دار بزرگى نيز بر بالاى آن نصب است.⁽⁴⁰⁶⁾ هم چنين در بالاى اين باب آيه هايى از قرآن با تاريخ 1372 ق نگاشته شده است.

10 ـ 10 ـ باب الزينبيه

در جنوب غربى صحن يعنى نزديك تل الزينبيه ساخته شده است و به سبب نزديكى به آن مكان به «باب الزينبيه» معروف است. ارتفاع آن چهار و عرض آن سه متر است و با آيه هايى از قرآن مزين شده است.

شايان ذكر است همه اين ده درب اكنون به فلكه اى باز مى شود كه در 1368ق احداث شده است.

11 ـ تل زينبيه

روز عاشورا، به هنگام نبرد و درگيرى، حضرت زينب بر بالاى تپه اى مشرف بر ميدان نبرد حضور مى يافت و شاهد جان فشانى هاى دلاور مردان و آزادگان و ياران حسين(عليه السلام) بود. اين تل، كه يادآور حضور آن بانوى فداكار است، در سمت جنوب غربى صحن مطهر واقع شده است و به طور تقريبى پنج متر از كف صحن حرم بالاتر است و حدود 35 متر تا مقتل و قتل گاه فاصله دارد. اين مكان را به صورت اتاقى ساخته اند كه با چند پله به آن راه است و گنبدى از كاشى آبى بر آن استوار است. تل زينبيه در سال هاى اخير بازسازى شده است.⁽⁴⁰⁸⁾

12 ـ قتلگاه

قسمت پايانى سمت چپ رواق جنوب غربى، يعنى در امتداد آرامگاه حبيب بن مظاهر، به وسيله درى به سالن باريكى مرتبط است كه در آن يك اتاق نُه مترى قرار دارد. در ديوار سمت قبله آن يك پنجره نقره اى تعبيه شده است. اين مكان اندكى گود است و ديوارهاى آن آينه كارى و نقاشى شده است. در همين مكان شريف، نواده رسول خدا(صلى الله عليه وآله)شهيد شده است.از اين جا درى است كه به جاى گودترى راه دارد. گويند آن جا محلى است كه حضرت سيد الشهداء از اسب بر زمين افتاد و چون در زمان هاى پيشين خاك زيادى براى تبرك بر مى داشتند بسيار گود شد. بعدها آن مكان را پر كردند و درى روى آن قرار دادند.⁽⁴⁰⁹⁾

13 ـ خيمه گاه

در منطقه نبرد، خيمه ها و چادر هايى براى سكونت خاندان امام حسين(عليه السلام) و يارانش بر پا شده بود. مكان استقرار خيمه ها حدود سيصد متر، يا كمى بيشتر، با ميدان جنگ فاصله داشت. امروزه، در جنوب غربى حرم مطهر و 250 مترى صحن، مكانى را به مساحت دو هزار متر مربع ديوار كشى كرده اند و در وسط آن ساختمانى شبيه خيمه اى

كه خيمه گاه را ديده اند آن را در جايى كه اكنون بيمارستان امام حسين(عليه السلام) است ذكر كرده اند.⁽⁴¹⁴⁾ قبر احمد بن محمد معروف به بن فهد حلى، از فقيهان بزرگ اماميه در (757 ـ 841ق) در بقعه اى جداگانه در جنوب خيمه گاه قرار دارد.⁽⁴¹⁵⁾

و ـ بارگاه و مرقد حضرت ابو الفضل العباس(عليه السلام)

مقام و مرقد حضرت ابوالفضل علم دار كربلا و يار باوفا و برادر فداكار امام حسين(عليه السلام) در سيصد مترى شمال حرم آن حضرت قرار دارد; يعنى جايى كه حضرتش به شهادت رسيد. از ديرباز به موازات توجه و عنايت به ساخت، توسعه و تزيين حرم امام حسين(عليه السلام) همواره به اين مرقد مطهر نيز بذل توجه شده است. اگر چه نخستين بقعه وبنا و گنبد حرم را عضد الدوله، در قرن پنجم هجرى ساخت اما از قرن هاى نخستين اسلامى به اين مرقد توجه ويژه اى شده است.

پس از بناى قبه و بارگاه توسط عضد الدوله، پادشاهان صفوى عنايت خاصى نسبت به اين مكان مقدس داشتند و تحولات چشم گيرى در بنا و سعى وافرى در بازسازى آن به عمل آوردند. شاه طهماسب صفوى در 1032 ق با كاشى هاى زيبا به تزيين گنبد پرداخت و ضريحى روى صندوق خاتم نصب كرد و آن را روى قبر قرار داد. او هم چنين، رواق و صحن را تعمير و بازسازى كرد و براى فرش كردن حرم فرش هاى گران بهايى ارسال كرد.

نادر شاه افشار در 1153 ق، هديه ها و جواهر نفيسى به حرم هديه كرد و به آينه كارى برخى از بناهاى حرم پرداخت. در دوران او صندوق روى قبر نوسازى شد. او چهل چراغى نيز براى قرار دادن شمع ها جهت روشنايى حرم هديه كرد.

در دوران قاجاريه، محمد شاه قاجار ضريح نقره اى بر روى مرقد آن حضرت نصب كرد. اين كار را حاجى محمد حسين خان صدر اصفهانى وزير انجام داد. نوسازى حرم، رواق و صحن نيز از كارهاى اين دوره بود.

حرم حضرت ابوالفضل، از تخريب و غارت وهابيان در 1216 ق در امان نبود و همانند حرم امام حسين(عليه السلام) به غارت رفت. فتحعلى شاه براى بازسازى و جبران خسارت هاى وارده بر اثر تهاجم وهابيان اقدام هاى مهمى انجام داد از جمله حرم را نوسازى و گنبد را كاشى كارى كرد.