اخلاق، همتای بصیرت
مرحوم ملاحسینقلی همدانی، در راه رسیدن به مقصود خود، از هیچ کوششی فروگذار نکرد و یأس و ناامیدی را به آستانه زندگی خود راه نداد. او کوشش فراوانی نمود تا در مسیر سیر و سلوک به مقصود خود برسد. خود ایشان می فرماید: در کنار مرقد شریف امام علی علیه السلام ، در گوشه ای نشسته بودم. کبوتری بر زمین نشست و تکه نانی بسیار خشکیده را به منقار گرفت و هر چه به آن نوک زد، خرد نشد. کبوتر به پرواز درآمد و رفت. پس از مدتی، بازگشت و به سراغ نان رفت و چند نوک به آن زد، ولی شکسته نشد. باز پرواز کرد و بعد از مدتی برگشت، بعد از چند مرتبه، رفت و برگشت تا سرانجام آن نان را با منقارش خرد کرد و خورد.
همین استقامت و همت کبوتر، برای من درس مهمی شد و گویی به من الهام گردید که در راه رسیدن به هدف، باید همت کرد. با اراده و همت، دنبال سیر و سلوک را گرفتم و به مقصود و مراد خود رسیدم.
او که عارفی فرهیخته بود در مناجاتش با حضرت حق چنین می فرماید:
خداوندا، تو می دانی چه گناهانی کرده ام و چقدر بر نفس خود بی اعتدالی روا داشته ام. خدایا، بر من خشم مگیر که طاقت خشمت را ندارم و از من در رنجش مباش که تحمل رنجیدگی تو را ندارم. خدایا، آیا مادرم برای آتش دوزخ، مرا پرورش داد؟ پس ای کاش مرا نمی پرورید. یا برای بدبختی مرا زایید؟ پس ای کاش مرا نزاییده بود.
خدایا نمی دانم حال ما در پیشگاه تو چگونه است و چه مناسبتی بین گوشت و استخوان با آن آتش است؟ و کیست که طاقت آن زنجیرها و غل ها و عقرب ها و مارهایی که مانند کوه اند را داشته باشد و کدام جسم برای نوشیدن زقّوم تلخ، سرپا می ایستد؟ و کیست که در این گرفتاری ها و محنت ها به فریاد ما برسد؟».
این اسطوره عرفانی، اخلاق را با سیاست در هم آمیخته و بر خلاف گروهی که کنج عزلت گزیده و بینش سیاسی ندارند،او فوق العاده دقیق و زیرک است.
روشن بینی و تحرک اجتماعی
از فرمایشات آخوند همدانی که به عنوان دستورالعمل به یادگار مانده، به خوبی فهمیده می شود که ایشان، شخصیتی دردآشنا بوده و از مسایل اجتماعی و سیاسی جامعه آگاهی داشته است. آخوند در یکی از مواعظ خود می فرماید: «شب و روز، عِرض و مال و عصمت مسلمانان را پاره می کنند. لباس خداییان کنده و جامه فرنگیان را پوشیده، اطعمه و اشربه اسلام را بدل به زهر و زقّوم نصارا و دهریان نموده اند. بازار کفر و شرک در بلادشان معمور و آباد و سوق (بازار) اسلامشان مخروب و بر باد است». علاوه بر فرمایشات آخوند، از خط مشی و شیوه رفتاری برخی شاگردان آخوند، همانند سید جمال الدین اسدآبادی و سیدعبدالحسین لاری و حضور فعالی آنها در صحنه سیاسی، می توان نقش برجسته استاد بزرگ آن ها را تشخیص داد.
منبع: پایگاه حوزه.
تهیه و فرآوری: محمد حسین امین - گروه حوزه علمیه تبیان
