راه اندازی شبكه ارتباطات فضایی
امروز بیش از پنجاه سال از پرتاب نخستین ماهواره بشر به فضا توسط اتحاد جماهیر شوروی سابق می‌گذرد. اسپوتنیک-1 رقابتی بزرگ را برای تصاحب افتخار فتح اولین‌ها در فضا آغاز نمود که تا همین چند سال پیش ادامه داشت. امروز اما همکاری‌های گسترده فضایی در راه ساخت ایستگاه بین‌المللی فضایی و سفر مجدد بشر به ماه چهره فعالیت‌های فضایی را علمی‌تر و دوستانه‌تر نموده است.
تمام مریخ نوردها، فضاپیماها و مدارگردهایی که تا کنون به اقصی نقاط منظومه شمسی فرستاده شده اند در واقع مدل‌های مختلفی از ربات‌ها هستند که در طول زمان پیشرفته و کامل شده اند این موجودات مصنوعی به مناطقی قدم گذاشته اند که به نظر نمی‌رسد با توجه به فناوری‌های که در اختیار انسان امروز قرار دارد موجود زنده ای بتواند به آنجا برسد. فضاپیماهای وویجر که در مرزهای منظمومه شمسی به سر می‌برند نمونه‌ای بی نظیر از این ربات‌ها هستند. برای این که عظمت این فاصله را درک کنید خوب است بدانید که فاصله متوسط پلوتو (یکی از دورترین اجرام منظومه شمسی) تا خورشید در حدود 39 برابر فاصله زمین تا خورشید است.
ماهواره‌هایی كه دور زمین می‌گردند، در هر ساعت حجم زیادی از اطلاعات را به زمین می‌فرستند. فضانوردان ساكن ایستگاه بین‌المللی فضایی هم باید نتایج مطالعات و داده‌های خود را به زمین برسانند. این «ارسال به زمین» وجه مشترك همه ماهواره‌ها و ایستگاه بین‌المللی فضایی است، اما با گسترش حجم داده‌ها و پیچیدگی آنها، نیاز به وجود یك شبكه بین‌ماهواره‌ای احساس می‌شود.
«سایوز» و «پروگرس» روس‌ها، «اُوریون» ناسا و ناو باربری «ای‌تی‌وی» آژانس فضایی اروپا، تنها نمونه‌هایی از فضاپیماهایی هستند که قرار است در اردوکشی انسان به ورای لایه نازک جو زمین مورد استفاده قرار گیرند. برخی از شرکت‌های خصوصی، مخصوصاً آنهایی که قراردادهایی با ناسا دارند، سرگرم طراحی، ساخت و توسعه کپسول‌های فضایی خود برای سفر به سایر نقاط ورای جو زمین هستند.
متخصصان ناسا، اسا و سایر سازمان‌های فضایی مهم جهان، از سال 1982، پیوسته با هم ملاقات‌هایی دارند و طی جلساتی ایجاد شبكه فضایی و ویژگی‌های آن را بررسی می‌كنند. این گروه متخصص كه كمیته مشورتی سیستم‌های فضایی نام گرفتند، پیش‌بینی می‌كنند در آینده، ابتدا ارتباطات بین ماهواره‌ای گسترش پیدا كند و سپس ارتباطات قوی رادیویی به سیاره مریخ هم برسد.
یك نمونه از این دست ارتباطات فضایی در گذشته بین ناسا و اسا برقرار شده است: هنگام فرود مریخ نورد فونیكس، روی سطح این سیاره سرخ، پایگاه داده‌های مریخ در اسا، با استفاده از تجهیزاتش، اطلاعاتی از شرایط جوی مریخ و وضعیت مناسب برای فرود را به ناسا داد تا ناسا هم به كمك آنها بتواند فونیكس را به سلامت فرود آورد.
مریخ‌پیمای فونیكس اواخر خرداد سال 87 پس از سفری چند ماهه در مرزهای شمالگان مریخ فرود آمد تا در یکی از مهمترین نقاط مریخ جستجوی خود برای امکان وجود یخ آب و شرایط شکل گیری حیات را آغاز کند. فونیکس در طول ماموریت موفقیت آمیزش نمونه برداری‌ها و آزمایش‌های گوناگونی را انجام داد. فونیكس با بیلچه‌ی كوچك خود توانست خاك پودر مانند سطح مریخ را كنار زده و تصویری از لایه‌ای سفید زیر خاك مریخ را مخابره کند كه با درصد بالایی از قطعیت شامل بازمانده‌های یخ آب بوده اند. همچنین ایستگاه هواشناسی لیزری این آزمایشگاه توانست با بررسی بازتابهای لیزر سبزی که به جو مریخ می‌تاباند، احتمال بارش برف در ارتفاع بالای جو مریخی را مطرح کند. فونیكس همچنین بیش از 6000 قطعه عكس را به زمین مخابره نمود و آزمایش‌های زیادی را در مورد تركیبات خاك مریخ انجام داد.
البته امسال هم یك پروژه شبیه‌سازی ارتباطات فضایی اجرا خواهد شد. قرار است در ماه مهر، آندره كوئیپرز، فضانورد ساكن ایستگاه بین‌المللی فضایی به طور آزمایشی از ایستگاه یك روبات روی زمین را كنترل كند. این روبات كه كنترل از راه دور آن در دست كوئیپرز است، در مركز تحقیقاتی اسا قرار داده شده است. دانشمندان امیدوارند این شبیه‌سازی، اولین گام برای كنترل مریخنوردها از ایستگاه فضایی باشد.
توسعه شبكه ارتباطات فضایی، هدف نهایی فناوری فضا نیست، ولی به دانشمندان و فضانوردان كمك می‌كند تا بتوانند بهتر به تحقیقات و كاوش‌های خود بپردازند و نتایج آن را منتشر كنند.
فرآوری: م.ح.اربابی فر بخش دانش و زندگی تبیان
جام جم آنلاین / دانش فضایی
