رویای فتح فضا

پنجاه سال پیش در چنین روزهایی حدود یک ماه از پرواز تاریخی یوری گاگارین گذشته بود و جامعه آمریکایی سرخورده از شکستی جانانه به دنبال کاری سترگ و عظیم بود تا حس برتری‌جویانه خود را ارضاء نماید. شکست از رفقای روسی به طرز فجیعی دموکرات‌ها را که در آن روزها کنترل دولت را به تازگی در دست گرفته بودند تحت فشار قرار داده بود.

همین موضوع باعث شد تا جان اف کندی رزیدنت وقت ایالات متحده آمریکا در 25 می 1961 راهی کنگره این کشور شود تا نمایندگان ملت آمریکا را برای گشاده‌دستی و ولخرجی در پروژه‌ای آنقدر بزرگ که دیگر کسی را میل رقابت با آن نباشد ترغیب کند.

سخنرانی تاریخی پرزیدنت کندی در کنگره آمریکا که نیازهای ملی فوری نامیده شد دریچه جدیدی به روی بشریت گشود که میوه آن در کمتر از 10 سال بعد رسیده و خوش عطر و بو شده بود  وقتی برای نخستین بار بشری از سیاره زمین رد پای خود را برای همیشه بر سطح ماه باقی گذاشت.

اجازه دهید قدری زمان را به عقب برگردانیم به چهارم اکتبر 1957 زمانی که رقیب اصلی ایالات متحده آمریکا در بازی کودکانه‌ای که جنگ سرد نامیده می‌شد برگ برنده‌ای رو کرد که بازی را به نفع او برمی‌گرداند. بیپ‌های منظم و قطع‌نشدنی اسپوتنیک 1  اولین ماهواره دنیا جهان را وارد عرصه جدیدی نمود و خواب از چشمان ابرقدرت غربی ربود. آمریکایی‌ها که به نوعی خود را برادر بزرگتر دنیای غرب می‌دانستند با این قدم بزرگ شوروی‌ها به شدت تحقیر شده بودند. اما هنوز چشم از ضربه نخست باز نکرده بودند که روس‌ها ضربات بعدی را محکمتر وارد کردند. اولین موجود زنده زمینی در فضا که سگی به نام لایکا بود و بعداْ اولین انسان را نیز روس‌ها به فضا فرستادند. افتخار ارسال اولین بانوی فضانورد دنیا را نیز آنها کسب کردند. اولین کشف علمی در فضا  اولین سفر بین سیاره‌ای اولین کاوشگر فضایی به مقصد ماه و مریخ و زهره اولین تصویر از سمت به اصطلاح تاریک ماه و اولین و تنها تصویر ارسالی از سطح سیاره ناهید (زهره) و ... همچنان لیست افتخارات رفقا در کاخ کرملین پر تعدادتر و فشارهای سیاسی و اجتماعی بر کابوهای کلبه عموسام فزونی می‌یافت. آمریکاییها باید کاری می کردند تا این تحقیر روزافزون جایی متوقف می‌شد.

اما داستان اصلی ما از روزهای پایانی سال 1960 زمانی که جان اف کندی به عنوان سی و پنجمین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا قسم یاد کرد آغاز می‌شود. کندی که با شعار برتری موشکی و فضایی نسبت به رقیب اصلی جنگ سرد قدم به رقابت‌های انتخاباتی گذاشته بود تنها پس از چند ماه از تحویل گرفتن اتاق خود در کاخ سفید با خبر ویران کننده پرواز مداری یوری گاگارین نخستین فضانورد دنیا روبرو شد. کندی یادداشتی برای معاون خود لیندون بی جانسون نوشت و در آن از وی خواست که وضعیت ایالات متحده آمریکا را در زمینه تکنولوژی فضایی بررسی نماید و طرحی برای برتری این کشور در دسترسی به فضا ارائه کند. یک هفته‌ای طول کشید تا جانسون پاسخ خود را به پرزیدنت ایالات متحده آمریکا بنویسد. پاسخی که سرنوشت فعالیت‌های فضایی بشر را به شدت دگرگون کرد. در آن نامه جانسون قید کرده است: سفر سرنشین‌دار به ماه آنقدر بزرگ و دست‌نیافتنی است که بتواند سالها آمریکا را در حاشیه امنیت برتری در صنعت فضایی دنیا قرار دهد.

کمی بعد و پس از مذاکرات و مشورت‌های مفصل با کارشناسان و خبرگان و تنها کمی بیش از یک ماه پس از سفر تاریخی یوری گاگارین به فضا، رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا حمایت قاطع خود را از پروژه‌ای آنقدر عظیم و مشکل که از نظر او برتری آمریکا را در سفر به فضا اثبات نماید اعلام نمود و از نمایندگان کنگره درخواست کرد تا با طرح او برای سفر سرنشین‌دار به ماه موافقت نمایند.

کار عظیم پروژه سفر به ماه اکنون رسما آغاز شده بود و طبق وعده کندی می‌بایستی تا قبل از سال 1970 تحقق می‌یافت.در آن زمان ناسا تنها توانسته بود آلن شپرد را از طریق پرواز زیر مداری به فضا بفرستد و فناوری فضایی آنها برای ارسال فضانوردی به مانند یوری گاگارین که سفر به فضا را از طریق یک پرواز مداری تجربه کرده بود بسیار عقب‌افتاده محسوب می‌شد.

نخست وزیر وقت اتحاد جماهیر شوروی پرواز فضایی آلن شپرد نخستین فضانورد آمریکایی را در مقایسه با پرواز مداری یوری گاگارین به پرش یک کک تشبیه کرده بود. حتی کارمندان و مهندسان ناسا نیز در آن زمان به آرزوی بلندپروازانه رئیس جمهور کشورشان با دیده تردید می‌نگریستند. اما داشتن هدف بزرگ خود همیشه راه‌گشا است.

کنگره آمریکا با بودجه 25 میلیارد دلاری ناسا موافقت کرد و بدینسان جنبش ملی بزرگی به راه افتاد تا آرزوی برتری‌جویانه یک ملت برآورده شود. در اوج این فعالیتها حدود 400 هزار نفر به طور مستقیم و غیر مستقیم در استخدام ناسا بودند و 20 هزار شرکت، دانشگاه، مرکز تحقیقاتی و واحد صنعتی مختلف برای ناسا کار می‌کردند.

در دوازدهم سپتامبر 1962 جان اف کندی در نطقی تاریخی در دانشگاه رایس رسما استراتژی فضایی ایالات متحده آمریکا برای ارسال و بازگرداندن فضانورد به ماه تا پایان دهه 60 را ارائه نمود.

آرزوی جان اف کندی سرانجام در 20 جولای 1969 زمانی که نیل آرمسترانگ از ماه ‌نشین ایگل خود فرود آمد و بر سطح ماه قدم گذاشت به حقیقت پیوست. بی‌شک این قدم کوچک نیل آرمسترانگ و فضانورد همراهش باز آلدرین گامی بزرگ برای بشریت بود که آینده جهان را به شدت تحت تاثیر خود قرار داد.

بسیاری لحظه‌ی تاریخی قدم گذاشتن نیل آرمسترانگ بر سطح ماه را در 20 ام جولای 1969 زمان پایان مسابقه‌ی فضایی می‌دانند که با برتری آمریکا در آخرین و مشکل‌ترین مرحله این مسابقه توأم بود. اما برخی نیز با به رخ کشیدن توانایی‌ها و جلوداری چند ساله‌ی شوروی، این کشور را پیروز سر به زیر و آرام این چشم و هم‌چشمی فضایی می‌دانند.

به نظر می رسد که نوع بشر امروز درحال طراحی آینده فضایی خود است. درخبرها مطالب زیادی درباره شبیه‌سازی زندگی در مریخ بهره‌برداری از فضا ایستگاه‌هایی ساخته شده بر خرده‌سیارک‌ها? نگاه به اقمار مشتری و زحل (سیاره کیوان) و حتی فراتر از آنها کاوش اجرام سماوی واقع در مرز‌های منظومه شمسی و جستجو برای یافتن سیارات فراخورشیدی و در نهایت اسکن دقیق کیهان برای یافتن همدمی دیگر در بی‌کران آسمان‌ها می‌خوانیم و می‌شنویم. هیچ حد و مرزی برای کاوش‌های فضایی امروزه بشر نمی توان قائل شد. از کاوش سطح سیاره زمین توسط ماهواره‌ها تا جستجو برای یافتن موجودات هوشمند فضایی و یا کاوش حیات از نوع ابتدایی آن در سایر سیارات تلاش برای ارسال گیاه به مریخ و مسکونی سازی این سیاره مرده همه و همه نشان از یک عزم جدی و حرکتی برنامه ریزی شده دارد.

شکی نیست که عقب ماندن از این قافله دانایی و توانایی به منزله از دست دادن بسیاری از منافع و تصمیم‌گیری‌ها در آینده دارد. نوع بشر امروزه در لحظه‌ای تاریخی ایستاده است که کوله‌باری از اندوخته‌های علمی و فناوری راه او را هموارتر از پنجاه سال پیش کرده‌اند. حال آرزوها بزرگ‌تر و رؤیاها دست‌نیافتنی‌تر به نظر می‌رسند. شرکت‌های خصوصی امروز آماده هستند تا دستاورد‌های پنجاه ساله بشر را درباره سفر به فضا با مبلغی که حتما روز به روز کاهش خواهد یافت در اختیار همه علاقمندان قرار دهند. خبرهای مربوط به ساخت فضاپیماهای شخصی و فرودگاه‌های فضایی مخصوص توریست‌هاروز به روز افزایش می‌یابند. بلندای آرزوها و تصورات نوع بشر را مرزی محدود نکرده است. شاید پنجاه سال بعد از طرح‌هایی سخن بر زبان آوریم که امروزه فقط در داستان‌های علمی تخیلی غیر قابل باور درباره‌اشان می‌خوانیم و می‌نویسیم.

بخش دانش و زندگی تبیان

شهرام یزدان پناه _ دانش فضایی