روان شناسی فضانوردان(2)
در قسمت قبل درباره اهمیت و ویژگی‌های روانشناسی فضایی صحبت شد و در اینجا به ادامه بحث در مورد روانشناسی فضایی می پردازیم.
مولفه‌های موثر در روان فضانوردان
به طور كلی، دو عامل اصلی در شكل‌دهی شرایط روحی كوتاه‌مدت و بلندمدت انسان موثر است. این دو عامل عبارتند از:
* ژنتیك فرد
* شرایط محیطی
همان‌طور كه پیشتر نیز اشاره شد، فضانوردان در بدو انتخاب برای فضانوردی با مشكلات روحی و روانی درگیر نبوده و از قابلیت‌های شخصیتی و روحی بالایی برخوردارند. در واقع، عوامل روانی ذیل به صورت ذاتی در فضانورد وجود دارند:
1. اعتماد به نفس و شجاعت
2. هوش بالا
3. روحیه كار گروهی
4. قدرت تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی
موارد فوق طی آموزش‌ها و مراحلی كه فضانوردان پیش از سفر فضایی می‌گذرانند، تقویت می‌شود. مراكز تربیت فضانوردی، عوامل روانی فضانورد را به طور مرتب كنترل كرده و سعی می‌كنند تا فضانورد را حتی‌الامكان در شرایط مشابه قرار دهند.
از طرف دیگر، طراحی و شرایط داخلی وسایل فضایی سرنشین‌دار و همچنین شرایط محیطی ایجاد شده برای فضانورد نیز در ارتقا و تثبیت سطح روانی بسیار حائز اهمیت است. امروزه ثابت شده است كه ایجاد امكان ارتباط راه دور با خانواده و یا بستگان، نقش به‌سزایی در كاهش اثرات منفی حضور در فضا بر سلامت روانی به دنبال دارد.
تجاربی كه از روانشناسی فضانوردان در دو ایستگاه فضایی میر و ایستگاه فضایی بین‌المللی به‌دست آمده است، تا حد زیادی به دانش پزشكی فضایی در این زمینه كمك كرده است (تصاویر 2 و 3).
تجارب به‌دست آمده از دو ایستگاه فضایی میر و آی‌اس‌اس
ایستگاه فضایی میر در سال 1986 توسط شوروی سابق در مدار زمین قرار گرفت. در مجموع، فضانوردان طی سیزده سال، حدود 90،000 نفر- ساعت در این ایستگاه حضور داشتند. در سال 1995، والری پولیاكوف (تصویر 4)، فضانورد معروف روس، ركورد 439 روزه اقامت مداوم در فضا را در این ایستگاه به ثبت رساند .
دوره ماموریت فضانوردان در میر به طور معمول، شش‌‌ماهه بود. در تحلیل‌هایی كه از شرایط روحی و روانی فضانوردان به عمل می‌آمد، این دوره به سه بازه دوماهه تقسیم می‌شد:
- دو ماه اول:
فضانوردان خیلی زود با محیط تطبیق پیدا كرده و به‌خوبی فعالیت می‌كردند.
- دو ماه دوم:
فضانوردان به فعالیت خود ادامه می‌دادند، اما آثار اولیه خستگی و ناراحتی‌های روحی در آنها پدید می‌آمد.
- دو ماه سوم:
علایم ناراحتی‌های روحی و روانی و به‌ویژه بیماری آستنیا، در فضانوردان كاملاً آشكار می‌شد.
تجربه میر اطلاعات بسیار ارزشمند و مفیدی را در حوزه روانشناسی فضانوردی برای بشریت به ارمغان آورد. روس‌ها این اطلاعات را در اختیار برنامه ایستگاه فضایی بین‌المللی قرار دادند. این ایستگاه فضایی نیز توانست به خوبی از تجربیات ایستگاه فضایی میر استفاده كند.
یكی از مهم‌ترین نتایج تجربیات میر در حوزه روانشناسی فضانوردان، كاهش مدت زمان ماموریت فضایی در ایستگاه فضایی بین‌المللی از شش ماه به سه ماه بود. فضای داخلی میر به نسبت آی‌اس‌اس بسیار كوچك‌تر بود و سر و صدای زیادی نیز به همراه داشت كه به لحاظ روانی، تاثیرات نامطلوبی روی فضانوردان می‌گذاشت. این مشكلات، در زندگی داخل ایستگاه فضایی بین‌المللی به طرز چشمگیری مرتفع شدند. آی‌اس‌اس فضای داخلی بزرگ‌تری دارد و پنجره‌های بیشتری نیز برای مشاهده زمین و محیط فضا در آن تعبیه شده‌اند (تصویر 5).
در طول برنامه ایستگاه فضایی بین‌المللی ثابت شد كه ارتباط مستقیم رادیویی یا تلویزیونی فضانوردان با زمین باعث شادی و طراوت روانی ایشان می‌شود (تصاویر 6 و 7). در حال حاضر، ایستگاه فضایی بین‌المللی مهم‌ترین بستر برای انجام آزمایش‌ها و تحقیقات روانشناسی فضایی برای سفرهای فضایی بلندمدت است.
آینده روانشناسی فضایی
همان‌گونه كه ذكر شد، مقوله روانشناسی فضایی در آینده بسیار پررنگ‌تر خواهد بود. با جدی‌تر شدن مقولاتی مانند گردشگری فضایی، هتل‌های فضایی، سفرهای فضایی گروهی و سفر به كرات دوردست (مانند مریخ)، لزوم توجه به مسائل روحی و روانی یك سفر فضایی بیشتر خودنمایی می‌كند. به ناچار، گروه فضانوردان در طول مدت طولانی سفر به مریخ با مسائل روانی پیچیده‌ای درگیر خواهند بود.
به عنوان نمونه، در سفر به مریخ امكان ارتباط مستقیم نیز به دلیل بُعد مسافت وجود نخواهد داشت. همچنین در این حالت، هرگونه عملیات سریع امدادی نیز امكان‌پذیر نخواهد بود. همه این مشكلات، مسائل روحی و روانی فضانوردان را پیچیده‌تر می‌كند. با توجه به مطالب مطرح شده، روانشناسی جزء اجتناب‌ناپذیر تمام سفرهای بلندمدت فضایی سرنشین‌دار آتی بشر خواهد بود كه همچنان، نیاز به توسعه و مطالعه بیشتر و دقیق‌تر در این عرصه ضروری به نظر می‌رسد.
تهیه کننده: محسن مرادی
منبع:ISA.ir
