آشنایی با تاریخچه هواپیمای بدون سرنشین

هواپیماهای بدون سرنشین از بازوان پرتوان هر ارتش و یا یگان‌های اطلاعاتی هستند كه وجودشان بسیار حائز اهمیت است. چندی پیش نیز خبری داشتیم مبنی بر راه‌اندازی مركز پرنده‌های بدون سرنشین كشور در دانشگاه امیر كبیر.

بر آن شدیم تا مختصری از تاریخچه این موجودات باهوش مصنوعی را معرفی كنیم. كشور عزیزمان ایران به‌دلیل موقعیت راهبردی و هم مرزی با چندین كشور مختلف و همچنین دخالت‌های بی‌جای كشورهایی چون آمریكا در منطقه می‌تواند بهترین استفاده‌ها را از این هواپیماها بكند. باشد كه این همت بلند اساتید هوافضای كشور به ثمر نشسته و ایران به پیشرفته‌ترین هواپیماهای بدون سرنشین دست پیدا كند.

سابقه به وجود آمدن هواپیماهای بدون سرنشین به جنگ جهانی اول بر می‌گردد و حتی برخی از مورخین بحث آن رابه كمی پس از ساخت نخستین هواپیمای دنیا توسط برادران رایت مربوط می‌دانند ولی از لحاظ عملی و به فرم كنونی، نخستین هواپیمای بدون سرنشین كه از نوع هدف پرنده بود، در سال 1948 به نام XQ2 توسط شركت رایان آئروناتیكال (آمریكا) ساخته شد.

پس از آن تمامی كشورهای دنیا به ضرورت ساخت و پیشرفت در این فناوری پر سود پی بردند و با صرف بودجه‌های كلان شروع به تحقیقات و ساخت انواع گوناگون هواپیماهای بدون سرنشین كردند.

هواپیماهای بدون سرنشین یا همان یو-ای-وی‌ها (مخفف كلمه Unmanned Air Vehicle) مزایای بسیاری نسبت به هواپیماهای عملیاتی با سرنشین دارند، به‌دلیل ابعاد كوچك‌تر نسبت به هواپیماهای معمولی طبیعتاً هزینه ساخت آنها بسیار پایین است، امكان مداومت پروازی طولانی تری دارند، رادارهای دشمن نمی‌توانند آنها را ردیابی كنند و حتی درصورت ردیابی، انهدام آنها كار بسیار مشكلی است.

یكی از نكات بسیار مهم، امنیت اطلاعاتی آنها در مقابل هواپیماهای معمولی است. به‌عنوان مثال اگر در جنگی هواپیمایی را بزنند، علاوه بر ضررهای مالی، احتمال اسارت خلبان نیز می‌رود و در این صورت مسئله امنیت اطلاعات نیز بحرانی می‌شود.

اساساً یكی از اهداف ساخت این پرنده‌های كوچك و تیز پرواز، كاهش میزان تلفات انسانی است. مزایای بسیار دیگری نیز مانند قابلیت مانور بیشتر، نبودن فشارهای فیزیولوژیكی بر اثر ارتفاع یا شتاب G به خلبان و...  از موارد قابل ذكر است.

باید توجه داشت آنچه امروز UAV نامیده می‌شود نوع تكامل یافته هواپیماهای بدون سرنشین است كه به‌عنوان هدف پرنده در تمرینات تیراندازی زمین به هوا و یا هوا به هوا استفاده می‌شد و غالباً هم این اهداف پرنده  با نام درون (Drone) شناخته می‌شدند.

پس از ساخت اولین هدف پرنده تقریباً نگاه ویژه‌ای به انواع دیگر پرنده‌های بدون سرنشین نشد تا سال 1962 كه روابط آمریكا و كوبا دچار بحران شد.

ایالات متحده آمریكا برای حمله، احتیاج به عكسبرداری دقیق از مناطق راهبردی دشمن داشت و حتی هواپیمای معروف جاسوسی آمریكا U-2 (ملقب به اژدها خانم یا Dragon  Lady) نیز توسط آتشبارهای ضدهوایی كوبا منهدم شد و تشنج سیاسی دامنه داری را به وجود آورد.

این موضوع آمریكا را بر آن داشت تا به فكر استفاده از هواپیماهای بدون سرنشینی بیفتد كه قادر باشند وظایف هواپیماهای جاسوسی آمریكایی را به‌عهده بگیرند؛ یعنی عكسبرداری، فیلمبرداری و در كل گردآوری اطلاعات لازم از مواضع حیاتی دشمن.

در آن زمان آمریكا از مدل هواپیماهای بدون سرنشین BQM-34A استفاده كرد و تمامی آنها را به دوربین فیلمبرداری و سایر لوازم ضروری دیگر مجهز ساخت. گرچه فكر استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین برای مقاصد جاسوسی در بحران كوبا شكل گرفت ولی به سبب آنكه این بحران ظرف مدت اندكی پایان پذیرفت، UAVهای آمریكایی هرگز بر فراز كوبا به پرواز در نیامدند.

البته تنها چند سال بعد آمریكایی‌ها رسوایی بزرگی به بار آوردند. برای نخستین بار در سال 1965 در پكن، سه فروند از هواپیماهای UAV اكتشافی را جمهوری خلق چین به نمایش گذاشت كه به گفته كارشناسان متعلق به آمریكا بود و برای جاسوسی وارد قلمروی هوایی چین شده بودند و از این زمان به بعد تمامی كشورهای دنیا پی به مسئولیت اصلی هواپیماهای بدون سرنشین بردند.

هم اكنون نیز كه بسیاری از كشورها مانند آمریكا، روسیه، رژیم اشغالگر قدس، فرانسه، انگلستان و... به این فناوری دست یافته‌اند، با توجه به نرخ پیشرفت فناوری هوافضا می‌توانید در ذهن خود فرض كنید كه شاید در هر لحظه چندین پرنده در آسمان كشورمان و یا كشورهای دیگر در حال گشت زنی و جاسوسی هستند.

حتی چند سال پیش نیز یكی از هواپیماهای بدون سرنشین رژیم اشغالگر قدس در خاك ایران و در استان سمنان سقوط كرد تا چهره اصلی این رژیم غاصب بیش از پیش نمایان شود. با این توصیفات بهتر است به معرفی برخی از انواع هواپیماهای بدون سرنشین بپردازیم.

هواپیماهای بدون سرنشین جاسوسی-عكسبرداری

همانگونه كه اشاره شد این هواپیماها از قدیمی‌ترین نوع UAVها محسوب می‌شوند كه طرح ساخت آنها از سال 1962 آغاز شد. UAVهای ویژه شناسایی و عكسبرداری همانگونه كه از نامشان پیداست، به قلمروی هوایی دشمن نفوذ می‌كنند و از مواضع مورد نظر عكسبرداری می‌كنند.فیلم‌هایی كه از این هواپیماها به دست می‌آید در لحظه به مراكز فرماندهی زمینی، ماهواره‌ها و یا هواپیماهای مادر مخابره می‌شوند و در بیشتر اوقات هیچ اطلاعاتی در خود هواپیما نگهداری نمی‌شود تا درصورت انهدام توسط دشمن، اطلاعاتی از نحوه عملیات و هدف عملیات در دست نباشد.

در بیشتر نمونه‌های هواپیماهای بدون سرنشین دوربین‌هایی تعبیه شده تا خلبانان و افرادی كه مسئولیت هدایت این پرنده را دارند به نحو احسن راه را تشخیص دهند. UAVهای كنونی به قدری پیشرفته شده‌اند كه در هر شرایط آب و هوایی، روز یا شب به انجام عملیات می‌پردازند و همچنین با بهره گیری از فناوری رادارگریزی (Stealth) در انواع مختلف كاهش سطح مقطع راداری، مواد جاذب امواج رادار و.... برای رادارهای دشمن یك كابوس هستند.

هم اكنون پیشرفته‌ترین هواپیمای بدون سرنشین جاسوسی دنیا متعلق به آمریكاست. این هواپیما كه لقب شاهین جهان (Global Hawk) را دارد، می‌تواند در بازه‌های زمانی بسیار بالایی پرواز كند و به انجام مأموریت‌های مختلف بپردازد.

هواپیماهای بدون سرنشین تحقیق و اكتشاف

باور كردن استفاده‌های غیرنظامی از این پرندگان سخت است، ولی برای اولین بار ناسا چنین طرحی را عملی كرد. مركز تحقیقات درایدن (یكی از مراكز ناسا كه مطالعات مربوط به هواپیمایی و هوانوردی در آنجا انجام می‌شود) در سال 1975 پس از پایان طرح‌های مقدماتی شروع به ساختن UAVای به نام مینی اسنیفر كرد.

این هواپیما باید تا ارتفاع 100 هزار پایی اوج گیری می‌كرد و در آنجا وظائف گوناگونی چون نظارت و مراقبت (غیر نظامی)، نمونه برداری از مواد آلاینده جوی، سنجش مقدار مواد شیمیایی طبیعی و مصنوعی موجود در لایه‌های فوقانی اتمسفر و تحقیقات گوناگون هواشناسی را انجام می‌داد و چنانچه این امر محقق می‌شد دیگر نیازی به هواپیماهای پردردسر فوق العاده گرانی مانند یو-2 و یا اس آر-71 نبود. مینی اسنیفر اولین هواپیمای بدون سرنشینی بود كه موتور راكتی داشت و از سوخت هایدرازین (N2H4) استفاده می‌كرد.

اصولاً این سوخت در راكت‌های فضایی، موتورهای قراردهنده ماهواره در مدار و یا زیردریایی‌های شناوری كه در اعماق بسیار زیاد برای مقاصد تحقیقاتی استفاده می‌شود،به‌كار می‌رود. مشكل اصلی مهندسان طراح، وزن بالای تجهیزاتی بود كه روی مینی اسنیفر تعبیه می‌شدند.

در هر حال این هواپیمای بدون سرنشین نظامی ساخته شد. حال خدا می‌داند كه استفاده‌های نظامی هم از آن شده است یا خیر.

هواپیماهای بدون سرنشین مزاحم‌شونده و منهدم‌كننده رادار

یكی از آرزوهای دیرین برنامه ریزان امور دفاعی كشورها، این بوده است كه سامانه‌ای را طراحی كنند تا در عین حال كه بیشترین ضایعه را برای تأسیسات راداری، به ویژه  رادارهای پدافند هوایی دشمن فراهم می‌كنند، عوامل و امكانات دشمن قادر به شناسایی آن نبوده و به هیچ وجه نتوانند آن را از بین ببرند.این UAVها با وجود ظاهر ساده و وزن پایینشان در جنگ‌ها نقش بسیار مهمی را ایفا می‌كنند و راه فراری برای دشمن باقی نمی‌گذارند.

ابتدایی‌ترین تحقیقات در این زمینه در سال 1975 شروع شد. به این هواپیماهای بدون سرنشین مزاحم‌شونده (Harassment) می‌گفتند. نحوه عمل این هواپیماها در گذشته به این صورت بود كه همزمان با نزدیكی آن به محق راداری دشمن، راكت‌ها و موشك‌های منهدم‌كننده نیز پرتاب می‌شدند.

در حالی كه روی صفحه رادار دشمن جز یك سری نقطه كه مرتباً تغییر مسیر می‌دهند و یك سری صدای«وز وز» چیز دیگری دیده یا شنیده نمی‌شود. آنگاه وقتی UAV به ارتفاع حدود 500 پایی رادار رسید دشمن خطر را حس می‌كند.

ولی این ارتفاع برای عكس العمل بسیار كم است و در كمترین زمان UAV خود را به رادار رسانده و آن را منهدم می‌كند. البته هواپیماهای مزاحم‌شونده قدیمی تنها زمانی كه رادار روشن بود می‌توانستند امواج را ردیابی و هدف گیری كنند در حالی كه UAVهای مدرن با استفاده از سامانه‌های موقعیت یاب دیگر روشن یا خاموش بودن رادار برایشان مهم نیست.

هواپیماهای بدون سرنشین ضربتی

اینكه روزی بشود به منطقه تحت نفوذ دشمن راه یافت و بدون كوچكترین تلفات جانی اهداف را منهدم ساخت مسلماً برای هر ارتشی لذت بخش است. به همین خاطر نمونه‌های گوناگونی از UAVها ساخته شد كه نتها در آنها تسلیحات انفجاری و سیستم‌های هدایت‌كننده بود.

این هواپیماها تقریباً مانند موشك‌های هدایت‌شونده از هواپیمای مادر جدا می‌شدند و یا از سكوهای پرتاب، پرواز می‌كردند و مانند یك راكت یا موشك خود را به اهداف می‌زدند. نمونه چنین UAVهایی دردهه 70 ساخته شدند؛ مانند موشك‌های ماوریك، هوبوس و یا شرایك.

منبع:همشهری آنلاین