تاریخچه نفت و گاز (3)

تئوری پیدایش نفت

تئوریهای مختلفی نسبت به پیدایش نفت و گاز طبیعی وجود دارد و بطور دقیق نمیتوان گفت منشا موادی که نفت رابوجودآورده چه بوده است امادو نظریه ای که بیشترازهمه عمومیت داردعبارتنداز :

1) پیدایش نفت معدنی یا غیر عالی: پیدایش نفت به طریق معدنی ترکیب هیدروژن و کربن تحت فشار و درجه حرارت موجود در اعماق زمین است.

2) پیدایش نفت به طریق آلی: در اثر به وجود آمدن هیدروژن و کربن حاصل از گیاهان و حیوانات در دریاها بخصوص حیوانات ریز ذره بینی بنام پلانکتون و پس از یکسری فعل و انفعالات شیمیایی نفت تشکیل شده است. تئوری آلی بیشتر مورد قبول دانشمندان است زیرا دلایل و شواهد نشان میدهد که در جاییکه مخازن نفتی وجود دارد بیشتر زمینهایی هستند که زمانی دریا بوده اند. نفت از جهتی خالص و از جهتی مرکب است. بدان جهت خالص است که ترکیبی از هیدروکربونهای گوناگون است و ساختمان ملکولها به واسطه کم و زیاد شدن تعداد اتمها یکی از دو عنصر مذکور با هم متفاوت است و این بر حسب ترکیب ملکولهای اتمهای کربن است.

ترکیبات عمده موجود در نفت خام و گازهای طبیعی

ترکیبات عمده موجود در نفت خام عبارتند از:هیدروکربنهای سیر شده زنجیری به فرمول کلی CnH2n+2، هیدروکربنهای سیر شده حلقوی به فرمول عمومی CnH2n که اصطلاحا آنرا نفتن گویند و هیدروکربنهای سیرنشده زنجیری اتیلن و استیلن. هرچه درصد تشکیل دهنده‌های نفت در دماهای پایین بیشتر باشد، مرغوبیت آن بیشتر است.

گازهای طبیعی ، بخش گازی شکل مواد نفتی است که همراه با نفت خام در مخازن زیرزمینی وجود دارد و یا از تقطیر نفت خام در پایین‌تر از 200C بدست می‌آید. گازهای طبیعی ، مخلوطی طبیعی از گازهای متان ( قسمت عمده بیش از 80 درصد ) پروپان ، بوتان ، منو اکسید کربن و هیدروژن همراه با مقداری دوده است.

مصرف عمده گاز در کشورهای غیر صنعتی به عنوان یک ماده سوختی است. ولی در کشورهای صنعتی از آن در تهیه بسیاری از فرآورده‌های شیمیایی و صنعتی بسیار مفید و ضروری استفاده می‌کنند.

تاریخچه گاز طبیعی

در طول بخش اعظم قرن نوزدهم گاز طبیعی منحصراً به عنوان منبع روشنایی به كار میرفت. در آنزمان مكانیزمی موجود نبود كه گاز طبیعی را به منازل برای گرمایش یا كاربردهای دیگر ببرد. بنابراین گاز طبیعی برای روشنایی خیابانهای شهر بكار میرفت.بعد از دهه 1980 برق جای گاز را گرفت و در نتیجه كاربریهای جدیدی برای گاز طبیعی مورد نیاز واقع شد.

برای یك دوره كوتاه شركتهای گاز رسانی سعی كردند كه برای وسایل كوچك گاز سوز بازار مناسبی پیدا كنند. نظیر ابزار فر دادن مو ؛اتو ونظایر آن كه اینها هم به سرعت از رده خارج شدند.اختراع رابرت باتسن در سال 1885 تحت نام مشعل باتسن كه هوا را با گاز طبیعی مخلوط می نمود با ظهور كنترل ترمواستاتیكی به مشتریان اجازه داد كه از خواص حرارتی گاز طبیعی استفاده كنند.

تولید كنندگان گاز به زودی توجه خود را به خواص حرارتی گاز معطوف كردند و از آن به عنوان سوختی برای گرمایش فضا؛ حرارت دادن آب و پخت و پز استفاده نمودند تا جنگ جهانی دوم بازار صنعت و نیروگاههای برای گاز طبیعی كوچك بود ؛اما بعد از جنگ گاز طبیعی به راحتی در دسترس قرار گرفت.تا قبل از جنگ جهانی سیستم خط لوله بین ایالات استفاده ای نداشت زیرا گاز اگر همراه بود سوزانده می شد و اگر مستقل بود در محل می ماند. یكی از اولین خط لوله های گاز طولانی در سال 1891 ساخته شد ؛طول آن 120 مایل (193 km)بود و گاز را از ایالت ایندیانا به شیكاگو میبرد. این خط از تقویت فشار استفاده نمیكرد؛زیرا خود گاز تحت فشار بود و با فشار حدود 525psi  به طرف مقصد حركت میكرد.

توسعه شبكه های بزرگ انتقال گاز تا سال 1920 به علت كیفیت پایین خطوط لوله و عدم اتصال مطلوب قطعات خطوط لوله به تعویق افتاد.جنگ و ركود عظیم حاصل از آن احداث خطوط انتقال عمده را برای یك دهه به تعویق انداخت.به هر حال در طول سالهای جنگ پبشرفت متالوژی؛ تكنیكهای جوشكاری و خم كردن لوله ها بر موانع حمل و نقل گاز غلبه كرد و این غلبه تا سالهای 1960 ادامه داشت و باعث احداث هزاران مایل خط لوله در سراسر جهان گردید.همینكه سیستم انتقال و توزیع قابل اعتمادی ایجاد شد صنایع شروع به استفاده از گاز در واحدهای ساخت و فرایند خود نمودند.سرویسهای الكتریسیته نیز دریافتند كه گاز سوخت خوبی برای بویلرهایشان میباشد. گاز طبیعی نیز برای گرم كردن منازل استفاده گردید.كاربریهایی چون آبگرمكن؛اجاق و خشك كن لباس هم برای گاز طبیعی فراهم شد. در امریكا صنعت گاز برای اولین بار توسط دولت فدرال و در سال 1938 دارای مقررات گردید.

گاز در ایران

استفاده از گاز طبیعی علیرغم حجم زیاد و اهمیت حیاتی ان بعنوان یك عامل تعیین كننده و موثر در اقتصاد ما تاریخچه كوتاهی دارد.

از سال 1287 كه اولین چاه نفت در منطقه مسجد سلیمان مورد بهره برداری قرار گرفت تا 25 آذر ماه 1350 كه پالایشگاه بید بلند رسما افتتاح گردید مدت 63 سال گازی كه همراه نفت بدست میامد می سوخت واز این رهگذر سالانه مقادیر زیادی از ثروت مملكت ما نابود میشد و تنها مقدار ناچیز 3% آن به مصرف می رسید. مقدار گاز هدر رفته ظرف مدت یاد شده معادل ارزش حرارتی كل محصولات پالایشگاه آبادان در مدت 7 سال میباشد. با توجه به ظرفیت پالایش نفت در آبادان(650-600 هزار بشكه در روز) بعد ضرر و زیان آن احساس میشود.

بر طبق محاسبات انجام شده ذخایر گاز ایران بالغ بر 2500 تا 600 تریلیون فوت مكعب براورد شده و در سطح جهان بعد از روسیه در جای دوم قرار دارد.

گاز در صنعت

مقدار گازی كه برای استحصال انرژی و یا مولد تركیبات شیمیایی و پتروشیمی مصرف میشود بسیار زیاد است. گازهای مولد انرژی مخلوطی از هیدروكربنهای سبك هستند كه ممكن است ناخالصیهایی هم داشته باشند كه قبل از مصرف باید جدا شوند. گاز طبیعی ممكن است بعنوان همراه نفت و یا مستقلا از منابع گاز زیر زمینی مانند كنگان و سرخس بدست آید.

عمده ترین ناخالصیهای موجود هیدروژن سولفور؛انیدریك كربنیك ورطوبت است. مقدار ناخالصیها بستگی به منابع تولید دارد و امكان دارد كه مقدار هیدروژن سولفور آن تا 50%مجموع نیز برسد.

تدوین و گردآوری: حامد امینی