تربت حسینی کلید عرش الهی

چرا در متون دینى ما بر اهمیت و فضیلت سجده بر تربت امام حسین علیه‏السلام تأكید زیادى شده است؟

نماز، یكى از مهم‏ترین اعمال عبادى و پایه‏اى محكم براى خیمه شریعت اسلام به شمار مى‏آید. این عمل، بر اركانى استوار مى‏باشد كه یكى از آنها «سجده» است. سجده در هر نماز واجب و مستحب، باید گزارده شود؛ اما این كه سجده كردن بر چه چیزهایى درست است، باید گفت كه همه مذاهب اسلامى سجده كردن بر زمین و خاك را صحیح مى‏دانند؛ بلكه طبق روایات رسیده از پیامبر صلى‏الله‏علیه‏وآله سجده بر خاك فضیلت بیشترى دارد.

در روایات اسلامى برگذاشتن پیشانى - به هنگامى نماز - بر خاك امر شده است و این امر، اگر واجب بودن این عمل را ثبات نكند، بى‏شك بر فضیلت و مطلوب بودن آن دلالت دارد. از شخصى به نام «ابوصالح» چنین نقل شده است: «روزى نزد «ام سلمه» رفتم؛ پس، یكى از برادرزاده‏هایش وارد شد و شروع به خواندن نماز كرد؛ چون خواست به سجده رود، خاك را فوت كرد. ام سلمه گفت: اى فرزند برادر! خاك را فوت نكن؛ من شنیدم رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏وآله به غلامش «یسار» كه او نیز هنگام سجده كردن چنین كرد، فرمود: براى خدا، پیشانى‏ات را بر خاك گذار».¹

این تربت مقدس و ممتاز

حال كه سجده كردن بر خاك برترى دارد، مى‏پردازیم به مسئله سجده بر تربت امام حسین علیه‏السلام. سرزمین كربلا همچون سرزمین مكه و مدینه، از تقدس و عظمت بالایى برخوردار است. در این باره، در كتاب‏هاى اهل سنت، روایات فراوانى نقل شده است؛ مثلاً این حدیث كه مى‏گوید: روزى امیرمؤمنان علیه‏السلام از سرزمین كربلا عبور كرد و مقدارى از خاك آن را برداشت؛ بویید و گریست و فرمود: «هفتاد هزار نفر از این مكان محشور مى‏شوند و بدون حسابرسى وارد بهشت مى‏گردند»² یا این روایات كه از ام سلمه نقل شده است؛ «یك شب پیامبر صلى‏الله‏علیه‏وآله در حالى كه مضطرب بود، به بستر رفت و خوابید. آن گاه با اضطراب و نگرانى بیدار شد و دردستش خاك خون آلود بود كه آن را مى‏بوسید.

گفتم: این خاك چیست، اى رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏وآله؟ فرمود: جبرئیل به من خبر داد كه این ـ و به حسین علیه‏السلام اشاره كرد ـ در سرزمین عراق كشته مى‏شود. من به او گفتم: خاك آن زمین را كه قتلگاه اوست، به من نشان بده و این همان خاك است».³

آرى، این سخنان در تقدیس خاك سرزمینى است كه نواده معصوم پیامبر صلى‏الله‏علیه‏وآله و گُل خوشبوى او، یعنى امام حسین علیه‏السلام، در آن به شهادت رسیده است.

حال اگر كسى این خاك مطهر را مُهر نماز خود قرار دهد و بر آن سجده كند، آیا جاى آن هست كه او را سرزنش كنیم و بر او عیب بگیریم و سجده و نمازش را نادرست بدانیم؟

این همه اصرار براى چیست؟

راستى چرا در متون دینى ما این همه بر اهمیت و ارزش تربت امام حسین علیه‏السلام و فضیلت سجده كردن بر آن تأكید شده است؟ تفاوت این خاك با خاك‏هاى دیگر در چیست و چه رازى در این خاك نهفته ا ست كه سجده كردن بر آن

حجاب‏هاى هفتگانه میان بنده و پروردگارش را مى‏درد ⁴ و شفاى دردهاى جسم و جان انسان است و آن را «دواى بزرگ‏تر»⁵ گفته‏اند؟ براى روشن شدن مطلب و پى‏بردن به سرّ این سفارش مهم دینى، توجه به دو نكته زیر ضرورى است:

1. هر انسان نمازگزارى مى‏تواند براى مطمئن بودن از طهارت سجده‏گاه خود، مقدارى خاك را كه از پاكى آن مطمئن است، با خود بردارد و هنگام نماز از آن استفاده نماید. این كار، در میان مسلمانان آغاز اسلام نیز انجام مى‏شده و منعى نداشته است. مى‏گویند «مسروق بن اجدع»، از راویان بزرگ اهل سنت، پاره‏اى خشت به همراه بر مى‏داشت و در سفرهایش، به هنگام نماز بر آن سجده مى‏كرد.

2. در نگاه ابتدایى، همه مكان‏ها و زمان‏ها مانند هم هستند و میان آنها تفاوتى نیست؛ اما همین مكان‏ها و زمان‏ها، وقتى با مقدسات یا با امور، اشخاص و وقایع مهم تاریخى نسبتى مى‏یابند، داراى ویژگى‏ها و مزایایى مى‏شوند و از دیگر مكان‏ها و اوقات متمایز مى‏گردند. كعبه یك چهار دیوارى، مانند دیگر ساختمان‏هاى دست‏ساز بشرى است؛ با این تفاوت كه با خداوند رابطه و نسبتى یافته و «خانه خدا» نام گرفته است و همین كافى است كه ما آن را داراى شأن و مرتبه‏اى خاص، با احكام و آیین‏هاى ویژه بدانیم كه همه مسلمانان باید آنها را رعایت كنند و به جاى آورند. دیگر مكان‏هاى مقدس و تاریخى و روزهاى مربوط به وقایع و رویدادها نیز چنین هستند و هر یك از جهتى اهمیت و اعتبار مى‏یابند و در ذهن‏ها و زبان‏ها ماندگار مى‏شوند.

پس از این دو نكته، اكنون مى‏پرسیم: چه چیز پیامبر صلى‏الله‏علیه‏وآله را بر آن داشت كه بر فرزندزاده‏اش بگرید و سوگوارى كند و تربت كربلا را ببوید و ببوسد؟ چه چیز باعث شد كه على علیه‏السلام هنگام عبور از كربلا، مشتى از خاك آنجا را ببوید و آن گاه آن قدر بگرید كه زمین از اشك‏هاى چشم آن حضرت خیس شود؟ این جا است كه هر انسان آزاده‏اى با اندكى تأمل به سرّ تربت مقدس كربلا و انتساب آن به خداى تعالى پى مى‏برد و این كه آن خاك از حرمتى بزرگ برخوردار است.

بى‏شك، سجده بر تربتى كه چنین عظمت و تقدسى دارد و از ذره ذره آن نداى تقرب به خداوند به گوش مى‏رسد و راز بزرگى و جلال و جبروت الهى در آن نهفته است و رموز عبودیت و خضوع، به آشكارترین صورت در آن تجلى یافته، سزاوارتر است و مى‏سزد كه هر انسان مسلمانى در هنگام سجده، پیشانى بر خاكى بگذارد كه آمیخته با «خون خدا»ست و مشام عاشقان فضیلت و آزادگى را مى‏نوازد و بوى دل‏انگیز توحید و شهادت در راه آن را در فضاى اعصار و قرون پراكنده مى‏سازد و براى همیشه الهام‏بخش حریت و رادمردى و فداكارى در راه خداست.

فرجام سخن این كه سجده كردن بر تربت امام حسین علیه‏السلام اگرچه مورد توصیه و سفارش فراوان است، اما در نزد شیعه از واجبات به شمار نمى‏آید و میان آن و دیگر خاك‏ها در جواز سجده فرقى نیست و برخلاف آن چه بعضى از جاهلان و بى‏خبرانِ از آرا و اندیشه‏هاى شیعه گمان كرده‏اند، چه بسا شیعیان در سفر و حضر از مُهر نمازهایى غیر از تربت امام حسین علیه‏السلام و از دیگر چیزهایى كه سجده بر آنها درست است، استفاده مى‏كنند؛ ولى با این همه معتقدند كه سجده بر آن تربت پاك و شریف، فضیلت بیشترى دارد و براى خشوع و خضوع بیشتر در برابر پروردگار یكتا، مناسب‏تر است.

پ1. كنزالعمال، ج 7، ص 465؛ مسنَد احمد، ج 6، ص 301.

2. مجمع الزوائد، ج 9، ص 191.

3. مستدرك الحاكم، ج 4، ص 398؛ سیر اعلام النبلاء، ج 3، ص 15.

4. امام صادق علیه‏السلام فرمود: «سجده بر تربت حسین علیه‏السلام، حجاب‏هاى هفتگانه را مى‏دَرد»؛ بحارالانوار، ج 82، ص 153و334.

5. همچنین آن حضرت فرمود: «خاك قبر حسین علیه‏السلام شفاى هر دردى است و آن بزرگ‏ترین شفاست»؛ من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 599.