رمزی برای گناه نکردن
یکى از عوامل باز دارنده گناه این است که انسان شخصیت خود را بشناسد و به آن توجه داشته باشد چرا که بخشى از گناهان بر اثر آن است که انسان به ارزش خود پى نبرده است .
به عنوان مثال : اگر بچه در خانه استکانى را بشکند به او تندى مى کنى که چرا استکان را شکستى ، ولى همین بچه اگر در کنار مهمان ها، دیس قیمتى غذا را بشکند، با کمال خونسردى مى گویى مهم نیست جانت بسلامت ! در اینجا به شخصیت خود نزد مهمان ها توجه کردى و همین باعث گردید که خود را کنترل نمودى .
شخصیت انسان از دیدگاه قرآن
انسان از دیدگاه قرآن ، خلیفه ى خدا و مسجود فرشتگان مى باشد. خداوند همه چیز را براى او آفریده و تحت تسخیر او قرار داده است ؛
«و سَخّر لَکم ما فِى السّموات و ما فِى الا رض جَمیعاً منه»1 ؛ و خداوند آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است همه را از سوى خودش مسخر شما ساخته است .
«و لَقد کرَّمنا بنى آدم و حَمَلناهم فِى البَرّ و البَحر و رزقناهم من الطّیّباتِ و فَضّلناهم على کثیرٍ ممّن خَلقنا تَفضیلا»2؛ و هر آینه فرزندان آدم را گرامى داشتیم و در خشکى و دریا(بر مرکب ها و کشتى ) برنشاندیم و از چیزهاى پاکیزه روزیشان دادیم و آنان را بر بسیارى از آفریدگان برترى کامل بخشیدیم.
این تعبیرات بیانگر شخصیت ارزشمند و والاى بشر، و مواهب مادى و معنوى الهى نسبت به اوست که گل سرسبد موجودات است .
خداوند در سوره توبه خطاب به مؤمنین مى فرماید:
«أ رَضیتم بِالحَیوة الدّنیا » 3 آیا شما به زندگى دنیا راضى شده اید؟
یعنى تو انسان هستى ، شخصیت تو بسیار بالاتر از دنیا است خود را به دنیا نفروش. اگر شما ماشین نو و گران قیمتى داشته باشید آن را به جاده خاکى نمى برید مى گویید حیف است با این ماشین به این جاده بروم . خداوند تو را خلیفه و برترین موجود خود خوانده ، آیا حیف نیست آن را در کژراهه هاى پلیدى و گناه نابود سازى ؟
به راستى اگر ما خود را بشناسیم و به شخصیت خود توجه کنیم ، همین توجه ما را از گناه باز مى دارد ولى وقتى که خود را پست و خوار و پوچ تصور کنیم به پستى تن مى دهیم ؛
در سوره ى زخرف مى خوانیم :
«فَاسْتَخفّ قومَه فَاَطاعُوه» 4؛ فرعون قومش را تحقیر و تحمیق کرد پس آنان از او اطاعت کردند.
یعنى : برنامه هاى استعمارى و استثمارى فرعون ، مردم را بى شخصیت و تهى از خود کرد، وقتى آنها خود را پست و کوچک تصور کردند به دنبال فرعون راه افتادند ولى اگر شخصیت خود را مى شناختند و به آن توجه داشتند هرگز زندگى خود را فداى زندگى آلوده فرعون نمى نمودند ولى به عکس همین احساس حقارت آنها را به بندگى غیر خدا واداشت .
خود شناسى از دیدگاه روایات
1 - امیرمؤمنان على علیه السلام فرمودند:
انّه لیس لاَنفُسکم ثَمنٌ الاّ الجّنة فلاتَبیعوها الاّ بها 5 بدانید که جان شما هیچ بهایى جز بهشت ندارد پس آن را به کمتر از بهشت نفروشید.
2 - نیز آن حضرت فرمودند:
قبیح بذى العقل اءن یکون بهیمة وقد امکنة اءن یکون انسانا ً6؛ براى خردمند زشت است که همچون حیوان باشد، با اینکه براى او ممکن است انسان باشد.
3 - و از سخنان آن حضرت علیه السلام است : ما تکبّر الاّ وضیع 7 ؛ تکبر نمى ورزد مگر انسان بى شخصیت .
4 - امام صادق علیه السلام مى فرماید:
القَلب حَرَم اللّه فَلا تَسکنوا حَرَم اللّه غَیر اللّه ؛ قلب حرم خداست ، غیر خدا را در حرم خدا جاى ندهید.
به راستى انسان که قلبش مى تواند حرم خدا باشد، چرا بر اثر گناه و نافرمانى از خدا، خود را به چاه سقوط مى افکند؟
5 - امیرمؤمنان على علیه السلام فرمودند:
عجبت لمن ینشد ضالته ، و قد اضل نفسه فلا یطلبها 8 ؛ در شگفتم از کسى که در جستجوى گمشده اش برمى آید و حال آن که (شخصیت ) خود را گم کرده است و در جستجوى آن برنمى آید!!
6- نیز فرمودند:
قلوب العباد الطاهرة مواضع نظر اللّه 9 ؛ دل هاى پاک بندگان ، جایگاه هاى نظر خدا است .
7 - و در جاى دیگر مى فرماید:
العارف مَن عَرف نَفسَه فَاعتَقها و نَزهّها عن کلّ ما یبعدها و یوبقها 10 ؛ عارف کسى است که روح خود را بشناسد و آن را آزاد کند و از هر چیزى که موجب دورى (از کمال) و باعث هلاکت مى گردد، پاک سازد.
از مجموع این آیات و روایات ، چنین نتیجه مى گیریم که : انسان داراى کرامت ذاتى و اکتسابى است ، باید کرامت خود را بازیابد تا توجه به شخصیت خود، او را از بخشى از گناهان باز دارد. وقتی که انسانی مرتکب گناهی میشود به طور ناخودآگاه عزت نفس خود را از دست میدهد و اگر هنوز روحش تیره نشده باشد خود حتی اگر کسی از گناه او اطلاعی نداشته باشد مدتها احساس شرمساری میکند و بر عکس هر جا جلوی خود را میگیرد و گناه نمیکند احساس بزرگی و اعتماد به نفس دارد بیایید با تمرین و با در نظر گرفتن مقام والایمان حلاوت زهد و ترک گناه را به بزرگی روحمان بچشانیم تا با یاد آن از سرزنش و ملامت ناشی از گناه در امان بمانیم. به امید یاری حق تعالی .
منبع: گناه شناسى محسن قرائتى،بکوشش،محمدى اشتهاردى
رهنما - گروه دین و اندیشه تبیان
1- سوره جاثیه آیه 13.
2- اسراء آیه 70.
3- توبه آیه 38.
4- زخرف آیه 54.
5- نهج البلاغه ، حکمت 456.
6- اخلاق حجة الاسلام فلسفى ، ج 2 ص 12.
7- فهرست غرر، (کبر).
8- غرر و درر آمدى ، ج 4 ص 340.
9- غررالحکم ، میزان الحکمه ، ج 8 ص 229.
10- غررالحکم .
