تابوت خدا

آیه 39 سوره مبارکه طه/20، به صندوقى اشاره دارد كه مادر موسى وى را براى نجات از كشته شدن به دست فرعونیان درون آن گذاشت و به رود نیل سپرد و در آیه 248 سوره مبارکه بقره/2 از صندوقى سخن رفته است كه هم نشانه‌اى الهى و مایه آرامش بنى اسرائیل بوده و هم میراث برجاى مانده از موسى و هارون در آن جاى داشت. این صندوق در میان بنى اسرائیل به تابوت عهد موسوم بود. دو تابوت یاد شده در میان بنى اسرائیل از اهمیت بالایى برخوردار بوده و نقش نجات بخش آن دو از نقاط عطف تاریخ آنان به شمار مى‌رود.[1]

كتاب مقدس درباره ویژگیها، تاریخ، مكان و محتواى تابوت عهد بسیار سخن گفته است. تورات آن را صندوقى به طول 125 و عرض و ارتفاع 75 سانتیمتر دانسته كه به دست موسى(علیه السلام)و به فرمان خداوند ساخته شد.[2] برخى متون عهد قدیم سازنده آن را بصلیئل زیر نظر موسى(علیه السلام)دانسته‌اند.[3]

جنس این صندوق به اختلاف از چوب درخت شطیم[4]، اقاقیا[5] و سنط[6] گزارش شده است. روكش طلایى از درون و بیرون، 4 حلقه زرین بر 4 گوشه آن، درپوشى از طلاى خالص[7] و حمل آن به وسیله دو چوب بلند و طلایى كه درون حلقه‌ها قرار مى‌گرفت[8]، از دیگر اوصاف گزارش شده براى این تابوت است.

مطابق گزارش كتاب مقدس حضرت‌موسى(علیه السلام)مجسمه طلایى دو فرشته را به گونه‌اى بر روى درپوش آن قرار داد كه روبه‌روى یكدیگر و بالهاى خود را بر روى صندوق گسترده بودند و سرهاشان به طرف صندوق خم شده بود؛ گویا صندوق را نظاره مى‌كنند.[9]كتاب مقدس محتواى صندوق را دو لوح لوح سنگىِ 10 فرمان، ظرفى از «مَنّ» و عصاى هارون[10] گفته و محل استقرار آن را قدس الأقداس در خیمه مقدس دانسته است.[11]

این تابوت داراى آثار خاص بود؛ از جمله اینكه خداوند از میان دو بال فرشته‌ها بر موسى تجلّى كرده، سخن مى‌گفت[12] و هنگام عبور بنى‌اسرائیل از رود اردن با رسیدن پاى حاملان تابوت به آب، راهى براى عبور بنى‌اسرائیل باز شد.[13] بعدها این آثار مستقلا از تابوت دانسته شد و كم‌كم آن را به صورت بتى در میان بنى اسرائیل درآورد.[14] آوردن تابوت به میان لشكر پس از شكست اول از فلسطینیان و تجمع بر اطراف آن و ابراز شادى به جهت حضور خداوند در بینشان را كه از پیروزى آنان حكایت مى‌كرد[15] مى‌توان از شواهد این امر دانست.

البته برخلاف انتظار آنان بار دوم نیز از فلسطینیان شكست خوردند و تابوت به تصرف فلسطینیان درآمد.[16] این تابوت فلسطینیان را نیز سودى نبخشید و بلاها و بیماریهایى چون طاعون را در میان آنان در پى داشت، به گونه‌اى كه به ناچار تابوت را به بنى‌اسرائیل بازگرداندند.[17] گفته شده كه این بازگشت مقارن نبوت سموئیل بود.[18] این تابوت داراى حرمت بود و كسى حق دست زدن به آن را نداشت[19]، به همین سبب گفته شده: حتى عزه كه براى جلوگیرى از افتادن تابوت به آن دست زد مورد غضب خداوند واقع شد و نزد تابوت جان باخت.[20]

به جهت اهمیت این تابوت، داود نبى(علیه السلام)خیمه‌اى در اورشلیم مانند خیمه مقدس براى آن ساخت. او تنها به یشبط لاوى مسئولیت حمل آن به اورشلیم را داد و خود در لباس كاهنان با شادى تابوت را همراهى مى‌كرد.[21] سلیمان نیز هیكل اول را به شكل خیمه مقدس ساخت و قدس الاقداس را براى استقرار تابوت مهیا ساخت.[22] برخى احتمال داده‌اند كه تابوت براى مدتى از هیكل خارج شده بود تا صورت تراشیده‌اى بر آن نصب گردد؛ لیكن پس از آن یوشیا آن را به محل خود بازگرداند.[23] از سرنوشت تابوت در هیكل دوم خبرى نیست[24]، گرچه یهودیان هنوز منتظر بازگشت تابوت هستند.[25]

براى این تابوت نامهاى متفاوتى گفته شده است كه عمده آنها به این قرار‌است:

1. تابوت خدا:

این نام 43 بار در كتاب مقدس به كار رفته است[26] و سبب نامیدن آن را به این نام دستور خداوند براى ساخت آن[27]، تجلى خدا از بالاى آن بر موسى[28] و نماد حضور خدا در میان بنى‌اسرائیل[29] دانسته‌اند.

2. تابوت عهد:

این نام نیز 27 بار در كتاب مقدس به كار رفته است.[30] قرار گرفتن الواح[31] یا كتاب عهد در آن[32] از جمله سببهاى این نامگذارى گفته شده است.

3. تابوت شهادت:

این نام نیز 14 بار در عهد قدیم آمده است[33] و چون دو لوح شهادت (كتیبه‌هاى 10 فرمان) را دربرداشته به آن تابوت شهادت گفته‌اند.[34]

4. تابوت سكینه:

این نام در عهدین به كار نرفته و بیشتر در متون اسلامى به كار مى‌رود[35] و از وصف سكینه كه براى تابوت در قرآن به كار رفته انتزاع شده است. (بقره/2،248)

كتاب مقدس از سرنوشت تابوت اظهار بى‌اطلاعى كرده است[36]؛ اما روایات اسلامى در این خصوص متفاوت سخن گفته‌اند؛ بر اساس روایتى از ابن عباس، تابوت عهد و عصاى موسى در دریاچه طبریه واقع‌اند و قبل از روز قیامت[37] یا هنگام نزول عیسى از آنجا خارج خواهند شد[38]؛ اما روایات شیعى این تابوت و عصاى موسى به همراه میراثهایى از دیگر انبیا را نزد دوازدهمین امام معصوم(علیه السلام) مى‌داند كه هنگام ظهور ایشان به عنوان یكى از ادلّه اثبات امامت و حقانیت ایشان پدیدار خواهد شد.[39]

___________________

[1]. كتاب مقدس، خروج 2: 3 - 6، 25: 10 ـ 22؛ تفسیر قمى، ج‌1، ص‌81 ـ 82؛ مقارنة الادیان، ج‌1، ص‌199.

[2]. كتاب مقدس، خروج‌25: 10 - 11، 37: 1 - 2.

[3]. همان، خروج‌37: 1.

[4]. قاموس كتاب مقدس، ص‌237.

[5]. كتاب مقدس، خروج‌25: 10.

[6]. التفسیر التطبیقى، ص‌182؛ دائرة‌المعارف الكتابیه، ج‌2، ص‌326.

[7]. التفسیر التطبیقى، ص‌182؛ دائرة‌المعارف الكتابیه، ج‌2، ص‌326.

[8]. كتاب مقدس، خروج‌25: 14 - 15، 37: 5 ـ 4.

[8]. همان، خروج‌ 37 : 7 ـ 10؛ دائرة المعارف الكتابیه، ج‌2، ص‌326.

[10]. دائرة‌المعارف الكتابیه، ج2، ص‌327؛ قاموس كتاب مقدس، ص‌237.

[11]. كتاب مقدس، خروج 26 : 33 - 35؛ التفسیر التطبیقى، ص‌184 - 185.

[12]. كتاب مقدس، خروج‌25 : 22؛ دائرة‌المعارف الكتابیه، ج‌2، ص‌327؛ قاموس كتاب مقدس، ص‌237.

[13]. كتاب مقدس، یوشع 3: 14 - 17.

[14]. التفسیر التطبیقى، ص‌564، 570.

[15]. كتاب مقدس،اول‌سموئیل4:5-7؛ التفسیرالتطبیقى، ص565.

[16]. كتاب مقدس، اول سموئیل 5: 1 ـ 3.

[17]. همان 5 : 6 ـ 12، 7: 1 ـ 2.

[18]. همان 7 : 3 ـ 17.

[19]. كتاب مقدس،لاویان، 16: 1ـ3؛ تاریخ‌تمدن، ج‌1، ص‌84.

[20]. كتاب مقدس، دوم سموئیل، 6: 6 ـ 9؛ تاریخ تمدن، ج‌1، ص‌366.

[21]. كتاب مقدس، دوم سموئیل 6: 1 - 17.

[22]. المحیط الجامع، ص1352؛ قاموس كتاب مقدس، ص‌933.

[23]. كتاب مقدس، دوم‌تواریخ 35:3 - 4؛ دائرة المعارف الكتابیه، ج‌2، ص‌330، 933.

[24]. دائرة‌المعارف الكتابیه، ج2، ص‌330؛ قاموس كتاب مقدس، ص‌238.

[25]. معجم اللاهوتى، ص‌180.

[26]. دائرة‌المعارف الكتابیه، ج‌2، ص‌325.

[27]. همان؛ كتاب مقدس، خروج‌25: 10.

[28]. كتاب مقدس، خروج: 25: 22؛ معجم اللاهوتى، ص‌179.

[29]. دائرة‌المعارف الكتابیه، ج‌2، ص‌325؛ معجم اللاهوتى، ص‌179.

[30]. همان؛ ر. ك: كتاب مقدس، اعداد 10: 33؛ عبرانین 9: 4.

[31]. همان؛ ر. ك: كتاب مقدس، اعداد 10: 33؛ عبرانین 9: 4.

[32]. المحیط الجامع، ص‌308.

[33]. دائرة‌المعارف الكتابیه، ج‌2، ص‌326؛ فهرس الكتاب المقدس، ص‌332.

[34]. قاموس كتاب مقدس، ص‌209.

[35]. ر. ك: مستدرك سفینة‌البحار، ج‌1، ص‌467؛ ج‌5، ص‌91؛ آنندراج، ج‌2، ص‌994؛ لغت‌نامه، ج‌2، ص‌5335 ـ 5336.

[36]. معجم اللاهوتى، ص‌179؛ قاموس كتاب مقدس، ص‌238؛ دائرة‌المعارف الكتابیه، ج‌2، ص‌330.

[37]. جامع‌البیان، ج‌2، ص‌825‌؛ روض‌الجنان، ج‌3، ص368؛ تفسیر‌ماوردى، ج‌1، ص‌316.

[38]. البحرالمحیط، ج‌2، ص‌585.

[39]. بحارالانوار، ج‌53، ص‌36.

دایره المعارف قرآن، ج6