کارکرد علم تجربی در تفسیر قرآن
در عبارت «روش تفسیر علمی» سه واژه‌ی «تفسیر» «روش» و «علم» را داریم كه معنای تفسیر را تا حدودی روشن می‌كند.
در این‌جا، مقصود از علم، همان علم تجربی است. بر اساس دیدگاه مشهور، علوم به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
1. علوم شهودی، مثل عرفان؛
2. علوم نقلی، مثل تاریخ؛
3. علوم عقلی، مثل ریاضیات، یا منطق؛
4. علوم تجربی[1] كه به دو شاخه تقسیم می‌شود: الف) علوم طبیعی، مثل پزشكی و شیمی؛ ب) علوم انسانی، مثل جامعه‌شناسی و روان‌شناسی.
آنچه مورد بحث است، این دو شاخه از علوم تجربی است؛ یعنی گاهی در تفسیر قرآن، برای روشن شدن مفاد یك آیه، از علوم تجربی، مثل فیزیك، علوم پزشكی و امثال آن استفاده می‌شود، كه نتایج حاصل از آن را تفسیر علمی قرآن می‌نامند. پس مقصود از علم در این‌جا اصطلاح خاص (علوم تجربی) است، نه معنای منطقی علم كه عبارت از تصورات و تصدیقات ذهنی است.[2]
مراد از علوم تجربی، اعتقاد و یقین مطابق با واقع نیست؛ بلكه آن چیزی است كه از راه حسّ و تجربه به دست می‌آید و گاهی موجب روشن شدن مفاد آیات قرآن می‌گردد؛ مثلاً قرآن می‌فرماید:
وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها[3]؛ و خورشید كه پیوسته به سوی قرارگاهش در جریان است.
معمولاً واژه‌ی «تجری» را به معنای «حركت» به كار می‌برند؛ در حالی كه لازم است در این‌جا به یك نكته‌ی علمی و كیهان‌شناسی توجه شود، تا مفاد این آیه روشن گردد.
آیه‌ی شریفه می‌فرماید: خورشید در جریان است، نه این‌كه خورشید حركت می‌كند؛ «الشمس تحرك». گاهی حركت گلوله را تحرك می‌نامیم؛ گلوله وقتی كه حركت می‌كند دیگر التهاب ندارد؛ اما وقتی آب در جوی حركت می‌كند زیر و زبر می‌شود. عرب به حركت آب در جوی «تجری» می‌گوید؛ یعنی وقتی كه آب در جوی وارد می‌شود زیر و رو می‌شود. امروزه دانشمندان در مباحث كیهان‌شناسی به این نتیجه رسیده‌اند كه خورشید فقط حركت نمی‌كند، بلكه در اثر انفجارات هسته‌ای مرتب مواد مذاب و گازی شكل بالا و پایین و زیر و زبر می‌شود؛ همانند آبی كه در جوی حركت می‌كند و در حال جریان است.[4] این یك نكته‌ی علمی است كه تفسیر آیه را بیش‌تر روشن می‌كند؛ یعنی با توجه به علوم تجربی، فهم آیه برای ما آسان‌تر می‌گردد.[5]
------------------------
[1] . ر.ك: محمدعلی رضایی اصفهانی، همان، ص159.
[2] . العلم هو حصول صورة الشیء عند العقل، (مظفر، المنطق، ص14).
[3] . سوره‌ی یس، آیه‌ی 38.
[4] . حسین نوری، دانش عصر فضا، ص126.
[4] .آشنایی با تفسیر علمی قرآن، دكتر محمد علی رضایی اصفهانی
تنظیم برای تبیان: شکوری_گروه دین و اندیشه تبیان
