ریاضت طاقت فرسا با لباس مندرس!
زهد چیست؟ زاهد كیست؟ حتماً وقتی واژه زهد به ذهنت می‌آید، ناخودآگاه چند تكه نان خشك، كوزه آب، لباس مندرس و كهنه، پیرمردی كه از همه كس و همه چیز خسته شده و... در باورت مجسم می‌شود! شاید هم با واژه زهد، سختی طاقت‌فرسا و سستی و كرختی و گوشه‌گیری به یادت می آید، اما با عرض معذرت باید بگویم تصور تو درباره زهد اشتباه است! زهد نه منحصر به چند تكه نان و آب و لباس كهنه بودن است و نه گوشه‌گیری و عزلت و ریاضت طاقت‌فرسا! زهد حقیقتی فراتر از این‌هاست و دست‌كم در نگرش اسلامی معنای دیگری دارد.
زهد در اندیشه اسلام ، نداری نیست بلكه ثروت است. و فرق زهد اسلام با رهبانیت مسیحی در همین است.
پيغمبر اكرم صريحا فرمود:«لا رهبانية فى الاسلام» (1) هنگامى كه به آن حضرت اطلاع دادند كه گروهى از صحابه پشت به زندگى كرده از همه چيز اعراض نمودهاند و به عزلت و عبادت روى آوردهاند، سخت آنها را مورد عتاب قرار داد،فرمود:من كه پيامبر شمايم چنين نيستم.پيغمبر اكرم به اين وسيله فهماند كه اسلام دينى جامعهگرا و زندگىگراست نه زهدگرا.بعلاوه تعليمات جامع و همه جانبه اسلامى در مسائل اجتماعى،اقتصادى،سياسى،اخلاقى بر اساس محترم شمردن زندگى و روى آوردن به آن است نه پشت كردن به آن.
اسلام می گوید زاهد نباید گمان كند كه هیچ ندارد، بلكه باید باور داشته باشد كه همه چیز دارد. چنان‌كه حضرت علی (ع) فرموده است: «الزُّهدُ ثروه؛ زهد ثروت است»(2) اگر خوب دقت کنیم می بینیم که واقعا همینطور است؛ چراكه زهد باعث می‌شود آدمی از گرفتاری‌های دنیا راحت شود و با آرامش فراوان زندگانی كند. آرامشی که هیچ ثروتی نمی تواند آن را تحصیل کند.
و باز خود حضرت امیر (ع) در خطبه 80 مىفرمايد: «ايها الناس!الزهادة قصر الامل و الشكر عند النعم و الورع عند المحارم» اى مردم!زهد عبارت است از كوتاهى آرزو و سپاسگزارى هنگام نعمت و پارسايى نسبت به نبايستني ها»(3)
پس زاهد يعنى كسى كه توجهش از ماديات دنيا به عنوان كمال مطلوب و بالاترين خواسته عبور كرده، متوجه چيز ديگر از نوع چيزهايى كه گفتيم معطوف شده است.بىرغبتى زاهد بىرغبتى در ناحيه انديشه و آمال و ايده و آرزو است نه بىرغبتى در ناحيه طبيعت.
در خاتمه بحث توجه شما را به حکایتی در مورد حقیقت زهد و پارسایی جلب می کنم:
نقل می کنند که مرحوم ملا احمد نراقی کاشانی نویسنده کتاب اخلاقی«معراج السعاده» در کاشان بود. درویشی که کتاب معراج السعاده و بخش زهد و پارسایی آن کتاب را خوانده بود، نزد ملا احمد نراقی آمد و دید ملا احمد زندگی و دستگاه مرتبی دارد(چون ایشان مرجع بود و مردم به خانه ایشان رفت و آمد می کردند) درویش، وقتی آن همه بیا و برو و شهرت و دستگاه محقق نراقی را دید، تعجب کرد که این استاد اخلاق ، چرا خودش زاهد و پارسا نیست! (با اینکه در کتاب معراج السعاده آن همه راجع به زهد سخن گفته است) بعد از دو-سه روز که می خواست مرخص شود، مرحوم نراقی فهمیده بود که برای آن درویش، معمایی پیش آمده است. به او گفت: کجا می خواهی بروی؟ او عرض کرد: می خواهم به کربلا بروم. محقق نراقی فرمود: من هم می آیم. او گفت: من باید چند روز صبر کنم تا مهیا شوی. مرحوم نراقی فرمود: همین الان حاضرم. به راه افتادند تا به قم رسیدند. در قم، محقق نراقی دید رنگ صورت درویش تغییر کرد. از علت پرسید. او گفت: کشکولم را در کاشان جا گذاشته ام.محقق نراقی فرمود: کشکول در جای خودش هست. فعلا برویم و بعد برمی گردیم و کشکول شما را می دهم. درویش گفت: من بدون کشکول نمی توانم زندگی کنم و علاقه به آن دارم. بباید برگردیم وآن را بردارم.مرحوم نراقی همانجا فرصت را به دست آورد. به او فهماند که زهد اسلام یعنی چه؟ زاهد آن نیست که در جامعه نباشد؛ شهرت نداشته باشد؛ یا ریاست نداشته باشد. زاهد کسی است که دلبستگی به چیزی یا به کسی جز خدا نداشته باشد و دلبستگی ولو به کشکول باشد،زاهد نیست(4)
پی نوشت ها:
1- بحار الانوار،ج 15،جزء اخلاق،باب 14(باب النهى عن الرهبانية و السياحة
2. نهچ البلاغه، حكمت 4
3. نهج البلاغه ، خطبه 80
4. کتاب سجاده پرواز- یحیی نوری ص 96-95
نوشته شده توسط: سیدکریم قاسم زاده- حوزه علمیه تبیان
