تمدنی که برای مردگان هنرنمایی می کرد

اتروسک (Etruscan) نام قومی غیر هندواروپایی بود که پیش از آمدن رومی تباران هندواروپایی به ایتالیا، در بخش هایی از ایتالیا ساکن بودند. نوع نگاه ایشان به عالم، سبب شد بیشتر آثار باقی مانده از ایشان، که امروزه اثر هنری اتروسک نامیده می شود، پیرامون مسئله مرگ و دنیای مردگان شکل بگیرد.

حدود هزار سال پیش از میلاد ، اتروسک ها ، که مدت ها از منشاء و سابقه آن ها اطلاعی در دست نبود، به ایتالیا هجوم آوردند . این اقوام که مورد حمله یونانی ها قرار گرفته بودند، از آسیای صغیر و از راه دریا به حدود ایتالیا آمدند و در زمین هایی که به نام آن ها معروف گردید، پیاده شدند و سکنه آن نواحی ، یعنی "اومبریائیان" (Umbrian) را به کوهستان ها راندند و جای آن ها را گرفتند.

اتروسک ها از نژاد مدیترانه ای بودند و زبان آن ها به درستی معلوم نیست و حروف الفبای آن ها خوانده نشده است.

آنها به نام "تیرنن ها " (Tyrrhenians) هم معروف بوده اند ؛ دولت متمرکز واحدی نداشتند و اتحادیه ای از دوازده شهر تشکیل داده بودند که بر هر یک از شهرها پادشاهی حکومت می کرد. بعدها ، اشراف این طرز حکومت را از بین بردند و اختیار امور را به دست مأمورین انتخابی و غیر نظامی سپردند . در این نواحی ، اکثریت با دهقانان و کشاورزان بود که با سکنه قدیم در آمیخته بودند و در حال نیمه غلامی به سر می بردند .

مذهب اتروسک ها مبهم ، اسرارآمیز و خشن بود. در تشریفات مذهبی آن ها قربانی های زیاد و خون ریزی معمول بود و بدون تردید انسان نیز قربانی می شد . پیشگویان با مطالعه امعاء و احشاء قربانی ها از آینده خبر می دادند و این اعتقاد و تشریفات ، در مذهب رم تأثیر فراوانی داشت.
اعتقاد به دوزخ مردم پسندترین اصل اساطیر اتروسکی بود. روح مرده ، بدان گونه که در تصاویر گورها نشان داده می شود ، به راهنمایی اجنه به دادگاه جهان زیرزمینی می رفت و در لحظه واپسین داوری ، فرصتی برای دفاع از رفتار خویش در زندگی می یافت.

آنها معمولا مردگان خود را به خاک می سپردند ؛ توانگران در تابوتی لعابی یا سنگی دفن می شدند و رویه دریچه تابوت به نقش انسانی خوابیده ، اندکی شبیه به خود مرده و اندکی شبیه چهره خندان "آپولو" ی یونان باستان مصور بود.
اتروسک ها صدسال یا بیشتر بر رم فرمان راندند و بر زندگی و رسوم رومی نفوذ زیادی داشتند و آن ها احتمالا ، دانش مقدس پیشگویی از روی جگر گوسفند یا پرواز پرندگان را شاید از بابل فراگرفته بودند.

مراسم دینی آن ها با فدیه کردن گوسفند یا گاو یا انسان به اوج می رسید. قربانیان اگر آدمی زاده بودند ، کشته و یا در تشریفات دفن زنده به گور می شدند. آن ها گاهی اوقات نیز اسیران جنگی را برای خشنود کردن خدایان قتل عام می کردند.
رومیان در قرون نخست ، مردگان را می سوزاندند ولی در دوره های بعد آن ها را به خاک می سپردند ، گرچه سنت پرستان سرسخت هنوز سوزاندن را ترجیح می دادند. در هر صورت بقایای جسد مرده را در گورخانه ای می نهادند که به پرستشگاهی مبدل می شد و بازماندگان دین دار هرچند یک بار گل و اندکی خوراکی به آن تقدیم می داشتند.
در روم نیز مانند یونان و خاور دور ، پرستش مردگان و اعتقاد به این که ارواح ایشان زنده و نگران است، ثبات و اصول اخلاقی را تأمین می کرد.

به حکم افسانه های رومی که از یونان باستان مایه گرفته بود ، مردگان اگر نیکوکار و بزرگ منش بودند ، به "کشتزارهای بهشتی " یا " جزیره خجستگان" می رفتند وگرنه همه آن ها به قعر زمین فرو می شدند و در قلمرو تاریک "اورکوس" و "پلوتو" جای می گرفتند.*
به هر ترتیب این نوع از تفکر سبب شد بسیاری از آثار دست ساخته و تزئین شده در تمدن اتروسک پیرامون مسئله مرگ و دنیای مردگان شکل بگیرد ؛ به طوری که امروزه تمدن اتروسک را "تمدن مردگان" لقب داده اند؛

ساخت شهرهایی برای مردگان ، تهیه و تزئین انواع تابوت های گلی پر نقش و نگار با پرداخت به جزئیات فراوان، ساخت تابوت های گلی و سرامیکی و بعضا سنگی با نقاشی بر روی آن و یا سردیس هایی به شکل متوفی، تزئین دیوار مقابر با نقاشی های دیواری و همچنین ساخت مجسمه ها و پیکره هایی از فرد متوفی در قطع و اندازه طبیعی ، مهمترین آثار به جای مانده از تمدن اتروسک است.

پی نوشت:
* دایره المعارف اساطیر و آیین های باستان جهان، غلامرضا معصومی، انتشارات سوره مهر، جلد2