باید بردار هر کسی باز گناه خویش

در بین عوام مردم این طرز تفکر کم و بیش وجود دارد که مثلا تو این گناه را اگر هم انجام دادی، فردای قیامت من به گردن می گیرم. این طرز تفکر، مختص به این زمان نبوده و مشرکان زمان پیامبر هم اینگونه دیدگاهی داشتند. حقیقت این است که در آن دنیا کسی بار گناه دیگری را بر دوش نخواهد کشید، البته کسی که دیگری را به میدان گناه کشانده، عواقب خودش را دارد ولی اینگونه نیست که کسی که گناه را انجام داده، تبرئه شود.

تاملی در یک باور غلط قدیمی
مشرکان مکه اعتقاد داشتند که کسی می تواند بار گناه دیگری را بر دوش بکشد. «قُلْ أَ غَیْرَ اللَّهِ أَبْغی‏ رَبًّا وَ هُوَ رَبُّ كُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ لا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلاَّ عَلَیْها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ؛[انعام/164] بگو: آیا غیر از خدا را به ربوبیّت گزینم در صورتى كه خدا پرورنده همه موجودات است؟ و هیچ كس چیزى نیندوخت مگر برای خود، و هیچ نفسى بار (گناه) دیگرى را بر دوش نگیرد. سپس بازگشت همه شما به سوى پروردگارتان است»
تفسیر نمونه در ذیل این آیه می نویسد: در این آیه از طریق دیگرى منطق مشركان را مورد انتقاد قرار مى‏ دهد و مى ‏گوید: «به آنها بگو: و از آنها بپرس آیا سزاوار است غیر از خداوند یگانه را پروردگار خود بدانم، در حالى كه او مالك و مربى و پروردگار همه چیز است» و حكم و او در تمام ذرات این جهان جارى است! (قُلْ أَ غَیْرَ اللَّهِ أَبْغِی رَبًّا وَ هُوَ رَبُّ كُلِّ شَیْ‏ءٍ). سپس به جمعى از مشركان كوتاه فكر كه خدمت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله رسیدند و گفتند: «تو از آیین ما پیروى كن، اگر بر خطا باشد، گناه تو به گردن ما» پاسخ مى‏ گوید: «هیچ كسى جز براى خود عملى انجام نمى‏ دهد و هیچ گنهكارى بار گناه دیگرى را به دوش نمى‏ كشد» (وَ لا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَیْها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏) [1]

این باور عامیانه، متأسفانه بیشتر در بین عوام دیده می شود، و شاید گناهانی با همین توجیهات، در جامعه رواج یابد. البته شکی در این نیست که اگر کسی دیگری را به گناهی، به راه خلافی بکشاند؛ گناه کشاندن آن فرد به گناه را باید بر دوش بکشد ولی آن فرد گناهکار هم چون از روی اختیار و عقل (نه از روی جبر) گناه را مرتکب شده؛ باید عواقبش را ببیند، چنانکه در سوره عنکبوت آمده است: «وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقَالهَمْ وَ أَثْقَالًا مَّعَ أَثْقَالهِمْ؛[عنکبوت/13]و آنها علاوه بر بار سنگین گناهان خود، بار گناهان هر كه را گمراه كرده ‏اند نیز به دوش مى‏ گیرند» و در حدیث دیگری پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در همین زمینه می فرماید: «مَنِ سَنَّ سُنَّةً سَیِّئَةً کانَ عَلَیْهِ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِها مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أَوْزارِهِمْ شَیْءٌ[2]کسی که سنت بدی را پایه گذاری نموده باشد (که طبعا باعث گمراهی گروهی می شود) بار گناهان دیگران را بر دوش می کشد بدون از اینکه از گناه آن پیروان گمراه، چیزی کم شود».
به نطر می رسد که بیشتر مردم، یک طرف آیه و حدیث  را گرفته اند و از طرف دیگری غافل شده اند.

از آن روز بترسیم
باید همه ی ما اهل ایمان از روزی بترسیم که هر کس بار گناه خودش را بر دوش خواهد کشید. «وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏ وَ إِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلى‏ حِمْلِها لا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْ‏ءٌ وَ لَوْ كانَ ذا قُرْبى‏؛[فاطر/18]و هیچ كس بار گناه دیگرى را به دوش نگیرد و آن كه بارش سنگین است اگر دیگرى را هر چند خویش (و پدر و فرزند هم) باشد كمك بر سبكبارى خود طلبد ابدا بارى از دوشش برداشته نشود».
این آیه فوق، انسان را به یاد آیات دیگری از قرآن می اندازد که گرفتاری آن روز  ــ که حاکی از مسؤل بودن هر کس در برابر گناه خود است ــ را یادآور می شود. «یُبَصَّرُونَهُمْ یَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ یَفْتَدی‏ مِنْ عَذابِ یَوْمِئِذٍ بِبَنیهِ؛[معارج/11] خویشانشان را به آنها مى‏ نمایند؛ [ولى كارى از آنها ساخته نیست و هر] گناهكار [ى‏] دوست دارد كه فرزندان و همسر و برادر خود را در برابر رهایى از عذاب آن روز فدا كند» و آیه های مشابه این [3]

سخن آخر
مشرکان مکه اعتقاد داشتند که انسان می تواند بار گناه دیگران را بر دوش بکشد. این باور غلط هم در بین مردم کم و بیش وجود دارد. فردای قیامت هر کسی  بار گناه خود را بر دوش می کشد، و البته کسی که دیگران را گمراه نموده باشد؛ گناه گمراه نمودن دیگران را باید بر دوش بکشد ولی این به معنی تبرئه کسی که  گمراه شده، نیست.

پی نوشتها
[1]. برگزیده تفسیر نمونه، ج1 ص670.
[2]. اصول کافی، جلد 5، صفحه 9، دار الکتب الاسلامیة؛ و همچنین کتاب: وسائل الشیعه، جلد 15، صفحه 24
[3]. سوره عبس آیات 33 تا 37