اعتراض های کادوپیچ شده

نگاهی به فیلم سینمایی «بارکد» ساخته مصطفی کیایی که بتازگی وارد باشگاه 10 میلیاردی شده است.

«بارکد» روی نوار باریک ممنوعیت ذهنی خود ساخته مخاطب قدم بر می دارد در کنار اینکه در نقش یک ناجی کوچک برای حرف های نگفته بیننده ظاهر می شود. اندکی خنده و طنز، مقداری عاشقیت و دوستی و محبت، کمی کنایه های اجتماعی و سیاسی و اعتراض های ساده و سرراست در حد انتقادات نه چندان عمیق روزمره و البته میزانی هم به هجو کشیدن برخی عادات و رفتارهای اجتماعی به ارزش تبدیل شده اما بی پایه و اساس، در کنار مقدار زیادی شم سینمایی و شناخت درست از گیشه، ذات سینمای مصطفی کیایی را شکل داده است.
مصطفی کیایی حالا دیگر ثابت کرده است که فرمول خودش برای فیلمسازی را پیدا کرده و بر اساس آن نبض گیشه و مخاطب را یکجا به دست گرفته است. مهمترین ویژگی سینمای کیایی ساده، روان و در عین حال همه فهم بودنش است.

در دل این مسیر اما بعید می دانم کیایی داعیه روشنفکری و سراغ گرفتن از سینمای تجربی را داشته باشد. چه ، جنس و کیفیت آثاری که تا به حال از او دیده ایم موید این رویکرد است که او به دنبال جذب مخاطب حداکثری در دل رعایت حداقل استانداردهای روایت داستان در سینما است.از سوی دیگر باید پذیرفت که کیایی به خوبی تکنیک را در سینما می شناسد و به درستی در مسیر فیلمسازی اش از آن بهره می برد.
اساسا به نظر می رسد که کیایی بیش از آنکه سراغی از سینمای جشنواره ای و یا سینمای مخاطب خاص بگیرد، مجذوب جریان غالب سینمای جهان و روندی که باعث دوام و قوام اقتصاد سینما شده، گشته است. کیایی ترجیح می دهد به جریان سینمای پرفروش هالیوود توجه داشته باشد تا جریان سینمای به اصلاح آوانگارد و مستقل که شاید در جشنواره ونیز و کن بتوان رد پای آن را یافت.

«بارکد» هم از این قاعده مستثنی نیست و همه چیز برای فروش خوب را یکجا دارد. کمدی، عاشقیت، کنایه های اجتماعی، قهرمان سازی، موسیقی پیشرو، بازیگران محبوب و خوشنام و البته تصویربرداری روان، کارگردانی قابل قبول و فیلمنامه ای که هر چند کلیشه ای است اما در تلاش است که قصه بگوید. این همه یعنی این فیلم نمونه ای قابل قبول از سینمای بدنه و گیشه ای در ایران است.
 سینمای که حداقل 10 تا 15 نمونه از آن در سال می بایست ساخته شود تا چرخ سینماها به خوبی بچرخد و رونق در سینما به امری بدیهی تبدیل شود. «بارکد» روی نوار باریک ممنوعیت ذهنی خود ساخته مخاطب قدم بر می دارد در کنار اینکه در نقش یک ناجی کوچک برای حرف های نگفته بیننده ظاهر می شود.

کیایی در «بارکد» از نکات سخن می گوید که مخاطب تصور می کند بیان آن برپرده سینما هنجار شکنی غریبی است! در عین حال بیان هجو آمیز آن باعث می شود نه تنها میل بیان این موضوعات در مخاطب ارضا شود، بلکه اندکی از خشم مخاطب و دلخوری ناخودآگاهی که از وقوع و وجود برخی از این معضلات در اجتماع اطراف دارد، در قالب تحقیر این موقعیت در ذهنش، ارضا و تخلیه شود.
برای نمونه بیننده به وجد می آید وقتی دستگیر شدن مدیر کلاه بردار در فیلم را نظاره می کند و البته بیش از آن به وجد می آید وقتی مدیر می گوید «دو هفته دیگه بیا پیش خودم استخدامت می کنم» با این معنای درونی که من زیاد در زندان نمی مانم و قانون هم نمی تواند جلوی من را بگیرد. این جنس نگاه اعتراضی ظریف به ماجرا باعث تخلیه روانی مخاطب و احتمالا رضایت خاطرش از شیوه بیان این معضل در فیلم می شود و دست کم برای مقطعی کوتاه کیایی تبدیل به قهرمان ذهنی بیننده و شخصیتی آوانگارد و مبارز می شود.

همین مقوله در مودر رفتارهای هنجار شکنانه که از شخصیت های داستان قهرمان می سازد هم صادق است. اصل سمپاتیک بودن شخصیت ها برگ برنده کیایی است. برای نمونه بیننده در سکانس مسابقه اتومبیل ها در خیابان های شهر به وجد می آید چرا که تصویری از نوعی هنجار شکنی که امکان و مجال آن را ندارد روی پرده می بیند. از تماشای کلاه برداری که با لباس مبدل در دانشگاه از حسن نیت دانشجویان سو استفاده می کند و رو شدن دستش و البته تایید مدل نگاهش، به وجد می آید، ازتماشای تصاویر تیتراژ پایانی فیلم که تمام ساختمان های بلند شهر را با بارکد (نماد عضویت در شبکه دزدی و خلافکاری) نشانه گذاری می کند حس ارضا امیال و ذهنیاتش را تجربه می کند و ... .

این همه همانطور که در بالا قید شد باعث می شود که «بارکد» به بیاینه ای اعتراضی بسیار بسیار خفیف به ناصافی های اجتماعی و اقتصادی بدل شود و کیایی به قهرمان پر دل و جرات و شوخ طبعی که بیان این معضلات را شدنی کرده است.
این همه بدان معناست که «بارکد» با شناخت نیازها و ذائقه مخاطب و در مدیوم سینما و در مسیر تلاش برای حفظ استانداردهای تصویری و سینمایی ساخته شده است. فیلم هایی با این ویژگی است که این روزها سینمای ایران به غایت نیازمند آن است و متاسفانه کمتر اثری از آن به خودش می بیند.
شناسنامه بارکد
کارگردان: مصطفی کیایی
نویسنده: مصطفى كیایى، مهیار شاهرخى
بازیگران: بهرام رادان، محسن کیایی، سحر دولتشاهی، بهاره کیان افشار، پژمان بازغی، رضا کیانیان، بابک بهشاد، علی کوچکی، رضا شریفی نژاد، آرش تاج، سحر آربین، مرجان علیزاده، شهرام جمشیدی، سمانه عارف پور
خلاصه داستان فیلم : پشت هر آدمی داستانی هست و پشت هر داستانی یه آدم، بهتره قبل از هر قضاوتی یکم صبر داشته باشیم.