پرسشهای اساسی جنگ

موضوع كتاب:

تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و حضور نسل جدید، فضای كشور را دگرگون كرده است. گفتمان انتقادی در برخورد با مسائل سیاسی ـ اجتماعی و بنیان های فكری و اعتقادی و ساختارهای سیاسی، به ویژه اقدامات و تصمیم گیری های دوران جنگ، به گفتمانی غالب تبدیل شده است. در این میان، خطر گسست میان نسل ها و فراموشی یا نادیده گرفتن میراث و دستاوردهای دهة انقلاب و جنگ و در نتیجه بی هویتی نسل جدید، نگران كننده است.

رویكرد جدید به جنگ در چارچوب گفتمان انتقادی اگرچه در برخی از زمینه ها دستاوردهای مثبتی داشته است، به دلیل اینكه "اعتماد به نفس حاصل از مقاومت ها، حماسه آفرینی ها و پیروزی های جنگ" را در جامعه مخدوش می كند و قدرت و آمادگی دفاعی كشور را در برابر تهدیدات نظامی و امنیتی كاهش می دهد، مخاطره آمیز است. آسیب پذیری حاصل از این گفتمان در تضعیف توان و قدرت ملّی، ایجاب می كند مرزهای گفتمان انتقادی مشخص شود. هم اكنون نقد بر پایة دو تعریف متفاوت "كالبدشكافی و تمایز" و "شالوده شكنی" انجام می شود. بدیهی ا ست كه تأثیرات دهة انقلاب و جنگ در شكل گیری رفتار و هویّت یك نسل، "نقد" ساختارشكن را برنمی تابد.

دشواری و پیچیدگی های برخورد با پیامدهای جنگ، و تعیین نسبت نسل پس از جنگ با دستاوردها و تجربیات حاصل از آن، بررسی و مطالعات گسترده و عمیقی را می طلبد ولی روشن است كه بدون نقد و بررسی نمی توان از تجربیات و دستاوردهای جنگ بهره گرفت در عین حال نقد شالوده شكنانه تجربیات جنگ را با تمامی هزینه های آن، مخدوش خواهد كرد. حال با این پدیده چگونه باید مواجه شد؟

نویسندة كتاب با توجه به واقعیات جدید و نتایج احتمالی آن و همچنین اهتمام به حفظ و نشر تاریخ دفاع مقدّس، با رویكردی جدید مسائل جنگ را نقد و بررسی كرده است. هدف از این تلاش، تبیین عقلانیت در حوزة تصمیم گیری و رفتارهای سیاسی ـ نظامی در جنگ می باشد.

كتاب پرسش های اساسی جنگ براساس اوضاع و ضرورت های جدید نگارش شده است. بدیهی ا ست كه با توجه به عنوان كتاب این پرسش وجود دارد كه؛ چرا این كتاب نوشته شده است؟ منظور از پرسش های جنگ چیست؟ "نقد و بررسی" بر چه اساسی و با چه ساز و كارهایی انجام پذیرفته است؟ هر فصل كتاب حاوی چه مفاهیمی ا ست؟ و پرسش های دیگر.

در بررسی پرسش های اساسی جنگ فرض بر این است كه طرح پرسش بیان كنندة این معنا است كه جامعه باورهای پیشین را نقد می كند تا نسبت خود را با گذشته تعیین و مجدداً تعریف نماید، در این بررسی، به ماهیّت نقدِ جنگ، توجه شده است.

موضوع فصل اول "جنگ، ماهیّت و آثار" است و بر این فرض استوار است كه جنگ ها به دلیل جوهر و ماهیّتشان تحوّل زا هستند و پیامدهای آن به مراتب عمیق تر و گسترده تر از آثار مستقیم جنگ است. با این توضیح و با منظور كردن ملاحظات نظری، جامعه شناختی و تا اندازه ای فلسفة تاریخ، فصل اول نوشته شده است. در عین حال، تأمّل بر تحولات اجتماعی پس از جنگ و مطالعات تاریخی، به ویژه پیامدهای جنگ های ایران و روس، در شكل گیری چارچوب و مبانی فصل اول تأثیر اساسی داشته است. فرض نویسنده بر این است كه تحولات سیاسی ـ اجتماعی دهة اول انقلاب متأثر از آغاز جنگ و تحولات سیاسی ـ اجتماعی دهة دوم از نحوة پایان جنگ متأثر است.

پرسش های نسبتاً زیادی در فصل اول و در لابه لای سطور كتاب مطرح شده كه بی پاسخ مانده است. هدف از این روش، كالبدشكافی و روشن ساختنِ عمق پدیده های جدید با طرح پرسش های پی درپی بوده است تا مخاطبان را به تأمّل و تفكّر وادار سازد. برای همین می توان تأكید كرد كه فصل اول شروعی اجمالی، برای ورود به عرصه های جدید مسائل و پیامدهای جنگ است.

در فصل دوم، ابعاد و ماهیّت "گفتمان انتقادی" جنگ كه در سال های 1378 ـ 1379 به اوج خود رسید بررسی شده است. نكتة قابل توجه این است كه تعمیق و گسترش دامنة این گفتمان بیش از آنكه در مراسم سالگرد آغاز جنگ یا فتح خرمشهر یا پذیرش قطعنامة 598 انجام شود، بیشتر در رخدادهای سیاسی به ویژه برگزاری انتخابات مجلس ششم اوج گرفت. همین موضوع تا اندازه ای اهداف ناظر بر گفتمان انتقادی و ماهیّت آن را آشكار می سازد.

فصل سوم، "پرسش های جنگ" دو دورة جنگ و پس از آن را بررسی می كند. این بررسی با توجه به وضعیت سیاسی ـ اجتماعی در روندی تاریخی انجام شده است. به همین دلیل، منطق حاكم بر شكل گیری پرسش ها تا اندازه ای آشكار می شود. نظر به اینكه گروه هایی با اهداف و اغراض سیاسی، بیشترین نقش و تأثیر را در طرح و ارائة پرسش ها داشته اند، لذا به مواضع این گروه ها و نیز برخی از شخصیت ها توجه شده است.

در فصل چهارم، پرسش ها تجزیه و تحلیل و دسته بندی و با ترسیم جدول ها مشخص شده است. در پایان این فصل سه پرسش اساسی: علّت آغاز جنگ و "امكان اجتناب پذیری" آن، علت "طولانی شدن جنگ" به ویژه پس از فتح خرمشهر و مهم تر از همه "نحوة پایان یافتن جنگ" با پذیرش قطع نامه 598 بررسی شده است. پاسخ به این پرسش ها در جلدهای بعدی همین مجموعه خواهد آمد.

نظر به اینكه در كتاب حاضر مسائل جنگ با رویكردی جدید بازبینی شده است، لذا اهمیت این موضوع سبب شد كه با شخصیت ها و صاحب نظران و مسئولان گروه های سیاسی مصاحبة اختصاصی انجام شود. علاوه بر این، كلیة منابع موجود دربارة نقد و بررسی مسائل جنگ و طرح پرسش در این زمینه به صورت مقاله یا سخنرانی، از كتاب ها و نشریات به ویژه آنچه در سال های 1378 ـ 1379 منتشر شده است و همچنین از آرشیو گروه های سیاسی جمع آوری شد. به همین دلیل، وجه تمایز این كتاب را با سایر آثار علاوه بر رویكرد جدید به مسائل جنگ، باید در منابع آن و مصاحبه های اختصاصی جست وجو كرد.