آیا به کمپین «خودرو نخرید...» می پیوندید؟
مدتی است کمپین «خودرو نخرید تا ارزان شود» در فضای مجازی به راه افتاده است و همزمان هم شاهد کاهش قیمت خودرو در بازار هستیم. چنین کمپینی برای برهم زدن مدل "عرضه و تقاضا" در اقتصاد است و قصد دارد با کاهش عرضه، قیمت را تحت تاثیر قرار دهد و نرخ‌ها را پایین بیاورد. با این وجود آیا همین مدل ساده اقتصادی موجب کاهش قیمت خودرو در بازار آزاد شده است؟ آیا کمپین "خودرو نخرید" موجب ارزان شدن خودرو شده؟ اصلا آیا خرید خودرو در چند ماه اخیر کاهش پیدا کرده است؟ آیا راه اندازی چنین کمپین هایی می تواند به کاهش قیمت کالاهای دیگر منجر شود؟ در این مورد ذکر چند نکته ضروری است:
1. مدل عرضه و تقاضا در واقع برای بازار رقابتی تنظیم شده‌است که در آن هیچ یک از خریداران و فروشندگان نمی‌توانند اثر زیادی بر روی قیمت بگذارند و قیمت به صورت یک داده‌است. یعنی مثلا کالایی مثل خودرو که مردم نیاز دارند حتما باید خریداری شود (تقاضا) و تولیدکننده برای کسب سود آن را تولید می کند (عرضه) و در این راه شرکتهای مختلف برای به دست آوردن اعتماد مردم و سود بیشتر با هم رقابت می کنند. مقدار تولید محصول توسط تولیدکننده و مقدار تقاضا توسط مصرف‌کننده، وابسته به قیمت محصول در بازار است. قانون عرضه می‌گوید که در ثابت بودن سایر شرایط بازار، مقدار عرضه وابسته به قیمت است؛ یعنی قیمت بالاتر برود عرضه بیشتر می شود و در قیمت پایینتر عرضه کمتر خواهد بود. این بدان معناست که اگر خودرو گران شود تولیدکنندگان، بیشتر خودرو تولید می کنند. همچنین قانون تقاضا نیز می‌گوید با ثابت بودن سایر عوامل در قیمتهای بالا تقاضا کمتر و در قیمتهای پایین تقاضا بیشتر خواهد بود. یعنی اگر خودرو گران شود عده کمتری می توانند خودرو بخرند و تقاضا کاهش پیدا می کند.
2. علم اقتصاد می گوید که اگر تقاضا کاهش پیدا کند می تواند روی قیمت تاثیر بگذارد و نرخ ها کم شود. این در شرایطی است که باید بازار شرایط را تعیین کند نه عوامل تاثیرگذاری مانند دولت. آیا در ایران چنین شرایطی وجود دارد؟ قطعا پاسخ منفی است. خودرو در ایران انحصاری و در دستان دولت است. حتی مدیران خودروسازی نیز توسط دولت انتخاب می شوند. حتی شورای رقابت قیمت ها – که اعضای آن را هم رئیس جمهور تعیین می کند- قیمت خودرو را تعیین می کند. به همین علت است که در ایران برای یک مدل خودرو دو نوع قیمت کارخانه و آزاد وجود دارد. خودرو مانند هر کالای دیگری (از ماست گرفته تا حبوبات) در ایران قیمتگذاری می شود و این نمی تواند شرایط علم عرضه و تقاضایی باشد که مد نظر ماست. علم اقتصاد می گوید که اگر شرایط یکسان باشد با تقاضای کم قیمت ها هم می تواند کاهش یابد اما در ایران چون قیمت را هم دولت تعیین می کند شرایط عادی اقتصادی وجود ندارد. به همین علت است که نرخ کارخانه ارزان نمی شود و فقط بالا می رود. حتی خودروسازان برای جلوگیری از کاهش قیمت در مصاحبه های خود از گران شدن خودرو خبر می دهند.
3. با وجود شرایطی که در بالا گفته شد پس چرا نرخ خودرو کاهش یافته است. اولا نرخ کارخانه ای ( دولتی) خودرو کاهش نیافته است. نرخ خودرو در بازار آزاد ارزان شده و این به علت رکود و کسادی بازار خودرو است. رکود خودرو نه یکی دو ماه بلکه یک سال است که به وجود آمده است و این رکود گریبانگیر کل اقتصاد ایران شده است. سال گذشته ناگهان مراکز تعویض پلاک خلوت شد چراکه تقاضا در بازار آزاد خودرو به شدت کاهش یافته بود و این کاهش تقاضا دلایل گوناگونی داشت. مذاکرات هسته ای و امیدواری به بهبود شرایط و همچنین کم شدن پول سرگردان در کشور از مهمترین علل کاهش تقاضا بود. اقتصاد از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم به رکود شدیدی رفته و این رکود موجب تثبیت قیمتها شده است. البته در نگاه اول شاید رکود خوب به نظر برسد اما در درازمدت موجب کاهش رفاه در جامعه می شود و اقتصاد را با چالش تازه - که همان رشد منفی اقتصادی است - مواجه می کند.
4. ایجاد کمپینهای اینچنینی بیشتر جنبه روانی موضوع را ارضا می کند و اگر همه گیر نشود نمی تواند حتی در بازار عرضه تاثیر بگذارد. خودرو هم اکنون در بازار آزاد ارزان تر از نرخ دولتی است و این پدیده کم سابقه است. استقبال از چنین کمپین هایی نشان می دهد که مردم از کیفیت خودروی داخلی رضایت ندارند چرا که معتقدند کیفیت و قیمت خودرو به علت انحصاری بودن بسیار بیشتر از نرخ واقعی آن است و این حق مردم است که خودروی با کیفیت و نرخ بهتری تهیه کنند. قیمت خودرو در سالهای 90 تا 91 ناگهان به شدت بالا رفت و خودروسازان گران شدن دلار و افزایش هزینه تولید را عامل این افزایش قیمت اعلام کردند. اما با تثبیت نرخ دلار باز هم خودروسازان سخن از گرانی خودرو به میان آوردند و این نمی تواند عادلانه باشد. واقعیت این است که کیفیت خودروهای داخلی با استاندارد جهانی فاصله زیادی دارد و میزان رضایت مردم از این خودروها بسیار کم است.
خودرو در ایران انحصاری است و مثلا اکثر مردم به علت گرانی بیش از حد خودرو فقط قادر به خرید خودرویی مثل پراید هستند. به علت همین انحصاری بودن، تولیدکننده پراید، این محصول را با هر کیفیتی که بخواهد تولید می کند. این حقیقت تلخ در سایر خودروها هم وجود دارد و به همین علت است که مثلا مشاهده می شود خودروی صفر در ایران هم مشکل دارد و حتی برخی از قطعات را ندارد! باید قبول کرد که تقاضا در ایران کاهش پیدا کرده که این به علت ایجاد کمپین "خودرو نخرید ..." نیست بلکه به علت رکود موجود است. خیلی ها امیدوار هستند با رفت و آمد فعالان اقتصادی اروپایی و خودروسازان معتبر جهانی به ایران، کیفیت خودروها در ایران افزایش یابد و حتی ارزان تر شود. این انتظار بعد از انتشار اخبار مثبت مذاکرات هسته ای بیشتر شد و خیلی ها منتظر روزهای خوش اقتصادی هستند و اگر دولت کاری نکند این رکود عمیق تر می شود.
البته اقداماتی مثل کمپین ها خودرو نخرید می تواند در صورت فراگیر شدن به کاهش تقاضا و تحت تاثیر قراردادن قیمتهای بازار آزاد کمک کند اما قطعا خودروسازان برای فروش محصولات خود نرخ ها را نمی شکنند چراکه تولید خودرو انحصاری است و خریدار حالا حالاها چاره ای جز خرید خودروی داخلی ندارد و برای تهیه خودروی جدید و با کیفیت باید زمان زیادی را منتظر باشد چون خودروسازی، صنعت زودبازدهی نیست و به بار نشستن پروژه های جدید خودروسازی در ایران با کندی صورت می پذیرد. با این اوصاف باید این سوال را پرسید که چند درصد افرادی که خودرو نیاز داشتند پول تهیه کرده بودند و قصد داشتند خودرو تهیه کنند، به کمپین "خودرو نخرید..." پیوسته اند؟ آیا می توان قبول کرد که درصد زیادی از کسانی که در شبکه های اجتماعی از این کمپین حمایت کرده اند، اصلا قصد خرید و پول خرید خودرو را داشته اند؟ آیا شما اگر قصد و پول خرید و خودرو را داشتید در این شرایط به این کمپین می پیوستید؟
محسن جندقی
بخش اقتصاد تبیان
مطالب مرتبط:
خودرو زیاد شد، ارزان می شود؟
از کدام بانک ها و با چه شرایطی وام خودرو بگیریم؟
جزئیات وام خرید خودرو و کالا
