چه خبره؟ این قدر مغروری!!

انسان با صفت ناپسند عُجب و غرور، تبدیل به فردی خودپسند و خود محور می شود که دیگر به افکار و نظر دیگران توجهی ندارد و در نتیجه به اشتباه های خود شناخت پیدا نمی کند. او همواره در تاریکی غرور و خودپسندی می ماند. حضرت علی علیه السلام می فرماید:

وَاعْلَمْ أَنّ الأعجابَ ضِدُّ الصّوابِ وآفَةُ الألْبابِ.

بدان که عجب و غرور ضد کارهای درست و صواب و آفت عقل و اندیشه آدمی است.

کسی که دچار عجب و غرور است، خود را برتر از دیگران می شمارد و در نتیجه با بی اعتنایی و بی تفاوتی با مردم برخورد می کند و بازتاب چنین برخوردی، تنها ماندن او و پراکندگی مردم از اطراف اوست؛ به گونه ای که آدمی، خود را تنها و بی کس حس می کند، چنان که حضرت امیر علیه السلام هشدار می دهد:

«ولا وَحْدَةَ أَوْحَشُ مِنَ الْعُجبِ؛ هیچ تنهایی وحشتناک تر از خودبینی و عجب و غرور نیست».

خودپسندی انسان را از درک خویش و آگاهی از عیوبش باز می دارد و راه کمال به سوی او بسته می شود. در این باره هم امیرالمومنین علی علیه السلام می فرماید:

«الْأِعجابُ یَمْنَعُ الاْزدیادَ؛ خودپسندی انسان را از افزایش نعمت و ثواب باز می دارد».

و به گفته حافظ:

زاهد غرور داشت، سلامت نبرد راه رند از ره نیاز به دارالسّلام رفت

خدای مهربان، کسانی را که در برابرش دست به خودخواهی زدند، از اوج عظمت به خاک ذلت نشانید. به ابلیس دستور داد برای آدم سجده کند، ولی او خودخواهی کرد و در نتیجه از بهشت اخراج شد. نمرود علیه پیامبر و دستور خداوند قیام کرد و به وسیله یک پشه کوبیده شد. فرعون با آن همه زر و زور آن گاه که به بیماری خودخواهی گرفتار شد، با یارانش در میان آب غرق گردید.

در جنگ حُنین که تعداد مسلمانان زیاد بود، به خود مغرور شدند و در نتیجه در آستانه شکست قرار گرفتند، خداوند مهربان این ماجرا را در قرآن مجید نقل می کند:

خدا شما را در موارد بسیاری یاری کرد، به ویژه در جنگ حنین؛ زیرا افزونی جمعیت شما را مغرور ساخت، ولی کوچک ترین سودی برایتان نداشت تا جایی که زمین با آن وسعت برای شما تنگ آمد. پس پشت به جنگ کرده گریختند. آن گاه خداوند آرامش قلبی را بر پیامبر خویش و مومنان فرو فرستاد و لشکری به یاری شما گسیل داشت که آنان را ندیدید و کافران را عذاب داد. (توبه: 25 و 26)

همان گونه که گفته شد، بسیاری از اختلافات و پی آمدهای منفی بر اثر غرور و خودخواهی به وجود می آید. قرآن مجید بشر را از خودخواهی بر حذر داشته و می فرماید: «خدا هیچ یک از خودخواهان و فخرفروشان را دوست ندارد». (حدید: 23)

سخن نغز حضرت علی علیه السلام در پرهیز از خودخواهی و توجه به حقیقت آدمی بسیار آموزنده است:

مالابنِ آدمَ وَالْفَخْرِ، أَوَّلُهُ نُطْفَةٌ وَآخِرُهُ جیفَةٌ ولایَرْزُقُ نَفْسَهُ ولا یَدْفَعُ حَتْفَهُ.

بشر را با فخر چه کار؟! اولش نطفه ای است و آخرش مرداری، نه خود را می تواند سیر کند و نه می تواند مرگش را دفع نماید.

امام علی(علیه السلام) می فرماید: از کار شیطان عبرت بگیریم قبل از اینکه ما را با مرگ بیدار کنند. در این خطبه امیرالمومنین می فرماید: حمد می کنم خدایی که لباس بزرگی و عزت برای اوست، خدا این لباس را مخصوص خودش قرار داده است و این را حریم قرار داده است که کسی وارد آن نشود. هر کس وارد این حرم بشود خُرد خواهد شد. حتی خداوند به امامان هم اجازه ی ورود به حریم کبریایی را نداده است. شیطان شش هزار سال عبادت کرد. حضرت می فرماید: نمی دانیم شش هزار سال از سال های دنیایی است یا آخرتی، طبق روایات ابلیس در آسمان چهارم عبادت می کرده است و با ملائک همنشین بوده است. سالهای آخرتی خیلی طولانی از سال های دنیایی است.

خدا به ملائک فرمود: من می خواهم شما را امتحان بکنم که عبد هستید یا نیستید. در روایات داریم که خدا به شیطان و ملائکه گفت که امتحان مهمی در پیش دارید. ملائک ترسیدند و به خدا پناه بردند. شیطان برای ملائک منبری می کرد (شیطان با ملائک مراوده داشته است و موعظه هایی به آنها می گفته. تجملات حدی ندارد، برای آخرت هم دوستی علی بن ابیطالب به درد شما می خورد. من ندیدم که کسی به خدا نزدیک بشود مگر با دوستی با علی بن ابیطالب.

ملااسماعیل سبزواری می گفت که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: وقتی از معراج برمی گشتم ابلیس نزد پیامبر آمد و گفت که شما در آسمان چهارم یک منبر واژگون و نیم سوخته دیدید؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: بله. ابلیس گفت: آن منبر من بود. من برای ملائکه موعظه می کردم. وقتی خدا می خواست همه را امتحان بکند ملائک ترسیدند و به من التماس دعا گفتند. وقتی تسبیح از دست من می افتاد، ملائک آن را بعنوان تبرک بر می داشتند. و به من پس می دادند. ای پیامبر چیزی که مرا ملعون کرد تکبر و غرور بود. من برای ملائکه دعا می کردم ولی برای خودم دعا نمی کردم و فکر می کردم که از همه بهتر هستم. ای پیامبر، هر چه خدا تو را بالا می برد خودت را نبین و فقط خدا را ببین.

حضرت در خطبه ی قاسعه می فرماید که شیطان شش هزار سال عبادت کرد و وقتی خدا او را امتحان کرد و گفت که من آدم را خلق می کنم و همه باید به آدم سجده کنند، ابلیس قبول نکرد یعنی همه به آدم سجده کردند جز ابلیس. او از سجده امتناع کرد، تکبر ورزید و کافر شد. ابلیس عابد بود ولی عبد نداشت و تسلیم نشد.

فرآوری: زین الدینی  

بخش نهج البلاغه تبیان

منابع:

قرآن کریم

نهج البلاغه

ارزش ها و ضدارزش ها در نهج البلاغه؛ نویسنده : محمد حقیقت خواه

نظر امیرالمومنین(ع) در مورد غرور و تکبر؛ حجت الاسلام والمسلمین فرحزاد

مطالب مرتبط:

ذبح غرور

گودال تعفنی به نام غرور

عاقبت كسی كه در قلبش ذره‌ای غرور باشد