جدی بگیریم!
حفاظت از محیط زیست در برابر آلایندهها مستلزم شناسایی و شناخت آلایندهها و منابع تولید، اثرات و راهکارهای مهار آنها میباشد. همانطور که می دانیم، تمامی وسایل و دستگاه‌هایی که وظیفه سوزاندن چیزی را دارند مانند یک بخاری گازی یا نفتی، یک آب‌گرم‌کن و یا حتی موتوریک خودرو، تا حدودی مونوکسیدکربن تولید می‌کنندکه میزان این تولید به شرایط احتراق بستگی دارد؛ هرچه میزان اکسیژن در هنگام سوختن کمتر باشد بخش بیشتری از کربن‌ها دچار ناقص سوزی می‌شوند و به جای دی‌اکسید کربن، مونوکسیدکربن تولید می‌کنند.
مونوکسید کربن گازی است سبک تر از هوا که بیشتر در قسمت های فوقانی محل های سرپوشیده تجمع می یابد. در مونوکسیدکربن یک پیوند سه گانه کربن را به اکسیژن متصل می نماید که طول آن حدود 112.8 پیکومتر می باشد. مونوکسید کربن با فرمول CO وزن مولکولی 01/28 نقطه ذوب 207 درجه سلسیوس و نقطه جوش 192 درجه سلسیوس گازی است که بر اثر ناقص سوختن کربن بوجود می‌آید. این گاز بسیار سمی است اما رنگ و بوی خاصی ندارد. به همین دلیل مونوکسید کربن قاتل نامرئی نامیده می شود. حد طبیعی آن در هوا 0/01-0/2ppm ( حجمی ) است. در مناطق شهری معمولا زیر 17ppm است ولی در شهر تهران در ساعات ترافیک و در بعضی مناطق برای کوتاه مدت تا 50ppm و حتی بیشتر هم گزارش شده است و در محیط های بسته به 100 می رسد. در خون همه ی ما حدود 5 درصد مونوکسید کربن وجوددارد اما اگر این مقداربه 20 درصد برسد باعث مرگ ما خواهد شد.
مونوکسید کربن چهار نوع اثر مهم بر اعمال فیزیولوژیکی انسان دارد:
1) اثرات قلب و عروق
2) رفتارهای عصبی
3) اثرFibrinolysis
(4 اثر بر جنین
هیپوکسی که بوسیله مونوکسید کربن ایجاد می شود منجر به نارسائی در اعمال حسی و عضلات مثل مغز، قلب، جدار داخلی عروق خونی و پلاکت ها می شود. با توجه به اینکه میل ترکیبی مونوکسید کربن باهموگلوبین خون بسیار بالا و حدود 300 برابر بیشتر از اکسیژن است، در محیط های آلوده کربوکسی هموگلوبین خون به سرعت افزایش می یابد. در جوانان با رسیدن کربوکسی هموگلوبین خون به 5% ظرفیت اکسیژن گیری بدن پایین آمده و اثرات آن روی قلب بطور وضوح دیده می شود. زنان باردار به ویژه زنانی که در هفته سوم بارداری هستند نیز بیشترین قشر آسیب‌پذیر جامعه در برابر گاز مونوکسید کربن هستند، قرارگیری این افراد در برابر گاز منوکسیدکربن موجب عبور این گاز از جفت و در نهایت منجر به سقط جنین می‌شود. در واقع علت اصلی سقط را می‌توان به علت جذب این گاز توسط خون جنین، در نهایت مسمویت شدید و سقط جنین خواهد شد. قرارگرفتن در معرض هوای آلوده به ویژه مونوکسیدکربن موجب ناباروری نیز شده و قدرت باروری را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
این نکته حائز اهمیت است که تاثیر هر آلاینده بستگی به غلظت آلاینده و مدت زمان تماس با آن دارد. برای مثال یک آلاینده مانند منواکسیدکربن با غلظت زیاد در مدت زمان کوتاه ممکن است اثر نامطلوبی نداشته باشد. در حالیکه تنفس غلظت پایین تری از این آلاینده به مدت طولانی تر می تواند باعث بروز عوارض متعددی مانند سرگیجه و تهوع شود. افرادی که در یک فضای سربسته در معرض گاز مونوکسیدکربن قرارمی‌گیرند، با ورود مونوکسید کربن به سیستم تنفسی شخص بلافاصله واکنشی بین مونوکسید کربن و گلبول های قرمز صورت می گیرد و باعث می شود تا اکسیژن کمتری به اعضای بدن برسد که اولین عارضه ی این مساله خواب آلودگی و احساس خستگی مفرط می باشد. در این حالت اعضای بدن گِزگِز کرده و اگر بدن شخص حساس باشد دچار خونریزی بینی می شود. اگر شخص سعی کند سرپا بایستد دچار سرگیجه به همراه حالت تهوع شده و چشم ها در این حالت اغلب سیاهی می رود.
در ادامه ممکن است شخص دچار بیهوشی شود. یکی از نشانه های مسمومیت با مونوکسید کربن این است که وقتی شخص محیط خود را تغییر می دهد بهبود یافته و در قرار گرفتن مجدد در محیط دچار حالات قبلی می گردد. اگر غلظت مونوکسید کربن در خون بیشتر از 30 درصد شود ضربان قلب شخص نیز افزایش می یابد. در غلظت های بیش از 40 درصد اختلالت حرکتی، سرگیجه، کاهش حافظه و ناتوانی در حرکت اندام ها می شود. در مورد احتمال مسمومیت با مونوکسیدکربن می توان گفت، تمامی افراد در معرض خطر قرار دارند ولی کودکان، زنان باردار و سالمندان جزو گروه آسیب پذیر و در معرض خطر بیشتری هستند و علایم مسمومیت در آنها سریع و با شدت بیشتری ایجاد می‌شود.
عطیه بیرانوند
کارشناسی ارشد منابع طبیعی
بخش محیط زیست تبیان
منابع:
1-خادمی وهمکاران، هوا، مجموعه دانستنیهای محیط زیستی برای آموزشگران(2).انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.
2- غیاث الدین،منصور،آلودگی هوا و اثرات آن،انتشارات دانشگاه تهران(1378).
3-نصراللهی،زهرا،.مرضیه غفاری گولک ،آلودگی هوا و عوامل موثر برآن ،فصلنامه پژوهش های اقتصادی( پاییز1389).
