وقتی شیطان هم امید بخشش دارد!!

فضل به معنی زیادتی است. راغب اصفهانی می گوید: هر عطیه ای که بر معطی لازم نیست فضل گویند یعنی احسان و رحمت و عطائی که خدا بر بندگان می کند بر خداوند لازم نیست بلکه از روی لطف و کرم است لذا به آن فضل گویند که زیادت است و گرنه بندگان حقی در نزد خدا ندارند. نزدیک به 90 مورد در قرآن فضل و رحمت پروردگار آمده است. در هر یک از آیاتی از قرآن که واژه فضل الهی آمده، معنای آن با توجه به قرائن آیه مورد نظر معلوم می شود. در این آیات فضل گاهی به معنی اسلام است و گاهی به معنای مقام نبوت و ولایت است.

اهمیت و گستردگی رحمت خدا

1. عامل دوری از خسران اخروی: « فَلَولا فَضلُ اللهِ عَلَیکُم وَ رَحمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الخَاسِرینَ»؛ 1 « اگر فضل و رحمت خداوند نسبت به شما نبود هر آینه از زیانکاران بودید.»

2. درخواست از فضل خدا: « وَ اسئَلُوا اللهَ مِنْ فَضلِهِ»؛ 2 « از فضل خدا درخواست کنید.»

3. گستردگی فضل خدا: قال الصادق علیه السلام: « إذا کانَ یومَ القِیامَةِ نَشَرَ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالی رَحمَتَهُ حَتَّی یطمَعَ إبلِیسُ فِی رَحمَتِهِ 3 ؛ وقتی روز قیامت شود، خداوند رحمتش را پراکنده سازد، تا آنجا که ابلیس نیز در آن طمع کند.»

من نکردم خلق تا سودی کنم                      بلکه تا بر بندگان جودی کنم

امیدواری به فضل خدا

1. امیدواری به همراه عمل صالح: « وَ مَنْ کانَ یرْجُو لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً وَ لایشرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أحَداً»؛4 « و هر کس دیدار پروردگارش را آرزو دارد پس باید عمل صالح انجام دهد و در پرستش او هیچ کس را شریک نگرداند.»

2. نا امیدی، مرز کفر به خدا: « إنَّهُ لاییأَسُ مِنْ رَوْحِ اللهِ إلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُونَ»؛ 5 « به درستی که جز گروه کافران از رحمت خدا ناامید نمی شوند.»

3. حدود امیدواری به رحمت خدا: عن الصادق علیه السلام أنَّهُ قالَ: « أُرْجُ اللهَ لایجْرِئُکَ عَلَی مَعاصِیهِ وَ خَفِ اللهَ خَوفاً لایۆیسُکَ مِنْ رَحْمَتِهِ؛ 6 به خدا امید داشته باش تا جائی که تو را بر گناه و نافرمانی او دلیر نکند و از خدا بترس تا جائی که تو را از رحمتش ناامید نسازد.»

شرایط امیدواری به فضل خدا

امیر مومنان علیه السلام به مردی که ترس خدا بر چهره او اثر گذاشته بود نظر کرد و فرمود: «تو را چه شده؟» عرض کرد: «از خدا می ترسم» فرمود: «ای بنده خدا! از گناهانت بترس و از عدل خدا بیم دار و بر حقوق بندگان خدا که بر گردنت هست، بیندیش و خود را از آنها رها ساز. همچنین از آنچه خدا تو را بر آن مکلف ساخته و اطاعتش ننموده ای و نافرمانیش را در آنچه تو را نهی کرده انجام داده ای، بترس. اگر چنین نکرده ای از خدا هم ترس نداشته باش که تو به وظیفه ات عمل کرده ای و او نیز به کسی ظلم نمی کند و بیشتر از آنچه که سزاوار کسی است، هرگز عذاب نخواهد نمود، مگر آنکه از بدفرجامی به سبب دگرگون شدن نعمتها و مبتلا شدن بر امتحانات الهی بر حال خود بیم داشته باشی. پس اگر بخواهی که خدا تو را از فرجام بد ایمنی بخشد بدان که هر کار خیری که به آن روی آوری از فضل خدا و توفیق از جانب اوست و به هر کار بدی که به آن دست بزنی و کیفر نبینی به سبب آن است که خدا به تو مهلت داده و کیفرت را به تأخیر انداخته تا به خود آیی و توبه نمائی تا سرانجام به عفو خدا نائل گردی. 7»

امیدواری بی جا

شخصی به امام صادق (علیه السلام) گفت: گروهی از دوستان شما گناه می کنند و می گویند به رحمت خدا امیدواریم!

امام فرمود: آنها دروغ می گویند که دوست ما هستند، بلکه قومی هستند که آرزو های بی جا، آنها را به این طرف و آن طرف می کشاند. کسی که به چیزی امیدوار باشد برای رسیدن به آن کار می کند و کسی که از چیزی ترسان است از آن دوری می نماید.

پی نوشت ها:

1) بقره/64.

2) نساء / 32.

3) شیخ صدوق، الامالی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1362 ش، ص 205.

4)کهف/110.

5)یوسف/87.

6) بحار الانوار، ج 70، ص 384.

7) ضیافت نور، ص 161، به نقل از الحیات، ج 1، ص 404.

8) داستان های اصول کافی، ج 1،ص 434.

فرآوری: محمدی                

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع:

ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 71.

مقاله مفهوم شناسی واژه فضل در قرآن کریم معصومه فاضلی

مطالب مرتبط:

چگونه می توان از خدای مهربان ترسید؟!

ناامیدی و امید احمقانه به خدا

امامی که شریک قرآن است !!