چگونه وصیت کنیم؟ چگونه ارث ببریم؟

وصیت کردن برای هر مسلمانی، کاری پسندیده و ارزشمند است و رهبر بزرگ اسلام، صلی الله علیه آله می فرماید:

«من مات علی وصیه حسنه مات شهیدا»

هر کس پس از وصیت نیکویی جان سپرد، شهید محسوب می شود.

وصیت کردن برای هر کس و در هر شرایطی پسندیده و مستحب است، به خصوص برای کسانی که به هر دلیل ، زمان مرگ خویش را نزدیک می بینند، برای این گونه افراد، وصیت کردن در موارد زیر واجب است؛

اگر به مردم بدهکار است و موقع دادن آن بدهی رسیده، باید بدهد و اگر خودش نمی تواند بدهد، یا موقع دادن بدهی او نرسیده، باید وصیت کند و بر وصیت شاهد بگیرد.

اگر خمس و زکات و مظالم بدهکار است باید فورا بدهد و اگر نمی تواند بدهد، چنانچه از خودش مال دارد یا احتمال می دهد کسی آن ها را ادا نماید، باید وصیت کند و هم چنین است اگر حج بر او واجب باشد.

اگر نماز و روزه ی قضا دارد، باید وصیت کند که از مال خودش برای آن ها اجیر بگیرند، بلکه اگر مال نداشته باشد ولی احتمال بدهد کسی بدون آن که چیزی بگیرد آن ها را انجام می دهد، باز هم واجب است وصیت نماید و اگر قضای نماز و روزه ی او بر پسر بزرگ ترش واجب باشد باید به او اطلاع دهد یا وصیت کند که برای او به جا آورند.

شرایط صحت وصیت

وصیت کننده؛ باید دارای پنج شرط باشد، که عبارتند از؛ بلوغ، عقل، اختیار، رشد و عدم خودکشی. بنابراین:

وصیت کودک، صحیح نیست، گرچه اقوی صحت وصیت کودک ده ساله است در مورد کارهای نیک مثل ساختمان مسجد و پل و خیرات و مبرات.

وصیت دیوانه، مست و کسی که او را مجبور کرده باشند وصیت کند و محجوری که ازتصرف در اموالش ممنوع است، نیز صحیح نیست.

همین طور کسی که با زخمی کردن خود یا خوردن سم یا پریدن از بلندی دست به خودکشی زده، وصیتش صحیح نیست.

موضوع وصیت؛ باید جایز، دارای منفعت حلال و از ملک شخص وصیت کننده باشد. بنابراین وصیت به هزینه ی مال در اموری مانند موارد زیر صحیح نیست؛

دادن قرآن به کافر، شراب سازی، آلات موسیقی و قمار، کمک به ستمگران، تعمیر کنیسه، چاپ کتاب های گمراه کننده، کارهای بیهوده و عبث و مانند این ها.

هم چنین اگر درباره ی اموال دیگران وصیت کند صحیح نیست؛ گر چه مالک آن ها نیز اجازه بدهد. البته اگراز سوی مالک وصیت کند و او نیز تنفیذ نماید، بعید نیست که صحیح باشد.

شرط چهارم این که اموال وصیت شده بیش از یک سوم کل ارث نباشد با این توضیح؛

بدهی ها، حقوق واجب الهی همچون خمس و زکات و مظالم و کفارات ازاصل مال کم می شود؛ اگر چه به آن وصیت نکرده باشد و شامل همه ی مال نیز بشود. حج واجب گر چه نذری باشد - نیز بنابر اقوی همین حکم را دارد.

کارهای تبرعی همچون اطعام به فقرا، رفتن به زیارت و اقامه ی عزا و مانند آن، اگر در حد یک سوم اموالش باشد نافذ است و بیش از آن را وارثان باید اجازه بدهند. واجب غیر مالی مانند نماز و روزه ی استیجاری نیز بنابر اقوی همین حکم را دارد.

وصی ؛ اجرا کننده وصیت نیز باید بالغ، مسلمان و قابل اطمینان باشد؛ بر این اساس، وصیت به نابالغ، دیوانه و کافر صحیح نیست، اگر وصی مورد اعتماد باشد کافی است، گرچه احتیاط آن است که عادل باشد.

احتیاط واجب آن است که فرزند، وصیت پدرش را رد نکند، ولی بر دیگران، پذیرش وصیت واجب نیست، حتی وصی پس از پذیرش و در زمان حیات وصیت کننده می تواند آن را پس بدهد به شرط آن که به وصیت کننده ابلاغ کند. ولی اگر وصیت را بپذیرد و تا مرگ وصیت کننده آن را رد نکند یا اگر رد کند به اطلاع او نرساند، اجرای وصیت بر وصی واجب است. بلکه اگر وصی پس از مرگ وصیت کننده از وصیت اطلاع یابد حق رد آن را ندارد و باید آن را اجرا کند.

راه ثابت شدن وصیت

کسی که می خواهد وصیت کند، با اشاره ای که مقصودش را بفهماند، می تواند وصیت کند.

اگرنوشته ای به امضا یا مهر میت ببینند، چنانچه مقصود او را بفهماند و معلوم باشد که برای وصیت کردن نوشته، باید مطابق آن عمل کنند.

شهادت زنان و مردان عادل و نیز قسم خوردن و شهادت کافر ذمی عادل نیز در برخی موارد مسموع است.

منبع: همشهری، وکیل امروز