4روش برای رهایی از اندوه ها
امروزه روشهای گوناگونی برای ایجاد شادی و نشاط و کاهش غم و اندوه پیشنهاد می شود که بسیاری از آنها یا تاثیر كمی بر شادی دارند، یا تاثیر آنها بر شادی كوتاه مدت است، و یا در کوتاه مدت یا دراز مدت بر روح و جسم انسان اثرات نامطلوبی باقی می گذارند.(آرجایل، 2001)
این امر اهمیت به کارگیری روشهایی را که ضمن تامین شادی و نشاط و بر طرف نمودن غم و اندوه معایب روشها و تکنیکهای نوین را هم نداشته باشد و در عوض به رشد معنوی انسان نیز کمک کند بیش از پیش روشن می سازد.
روشهایی را که حضرت علی (علیه السلام) برای ایجاد شادی و نشاط و بر طرف نمودن غم و اندوه توصیه نموده است، می توان به سه دسته روشهای شناختی، رفتاری و شناختی- رفتاری تقسیم کرد که در ادامه به بحث روشهای شناختی با آوردن عین عبارات حضرت علی (علیه السلام) اشاره خواهد شد و نقش عمل به این توصیه ها در ایجاد شادی ونشاط و برطرف نمودن غم واندوه تبیین خواهد شد.
1- توجه به فنا پذیری و دگرگونی حالات دنیا: حضرت علی (علیه السلام) در نامه خود به سلمان فارسی می فرماید:
"... و اندوه دنیا را از سر بیرون كن، زیرا یقین به جدایی و دگرگونی حالات آن داری ."(نامه68)
حضرت علی (علیه السلام) ثبات و مقابله کار آمد با مسائل را مستلزم شناخت و درک بی ثباتی دنیا که دور اندیشانه و بیانگر ایمان به آزمایشهای الهی است می داند(بوالهری، محمد پور، اصغرنژاد فرید و طاهری، 1386). توجه به فنا پذیری و دگرگونی حالات دنیا باعث می شود كه فرد به دنیا و آن چه مربوط به آن است دلبستگی پیدا نكند و بنا بر این به خاطر چیزی از دنیا كه بدست نمی آورد یا آنچه از آن كه از دست می دهد چندان ناراحت نشود؛ درعین حال چنین فردی می داند كه دنیا فراز و نشیب های بسیاری دارد و بعد از هر شدتی، فرجی است و بنا بر این از سختی ها و ناكامیهای زندگی دنیا بر آشفته نمی شود.
حضرت علی (علیه السلام) در جایی دیگر از نهج البلاغه می فرماید:
"چون سختیها به نهایت رسد، گشایش پدید آید و آنگاه كه حلقه های بلا تنگ گردد آسایش فرا رسد."(حكمت 356)
طبعا چنین فردی در مقایسه با كسی كه چنین نگرشی نسبت به دنیا و مسائل آن ندارد، نگرانی كمتری دارد و شادتر است.
2- توجه به پاداشهای اخرویِِِ تلخ كامیهای دنیا: حضرت علی (علیه السلام) درباره نلخكامی های دنیا می فرماید:
"تلخكامی های دنیا شیرینی آخرت و شیرنی دنیای حرام تلخكامی آخرت است." (حکمت 251)
كسی كه ایمان دارد پاداش صبر و شكیبایی در برابر تلخ كامیهای دنیا سعادت اخروی است و در مقابل، غرق شدن در لذتهای حرام دنیا عذاب الهی در پی دارد، به خاطر دشواریها و ناملایمات زندگی، غمگین نمی شود و حسرت لذتهای نامشروع را نمی خورد. یكی از عواملی كه باعث افزایش سلامت روانی افراد مذهبی می شود این است كه آنها وقایع منفی را به صورت مثبت تفسیر می كنند.(پارجامنت و پارک، 1995)
كسی كه باور دارد خداوند روزی رسان است و بنده خود را به حال خود وا نمی گذارد از هرآنچه از جانب خداوند به او می رسد، هرچند كم باشد، خشنود است و دغدغه خاطر معاش را ندارد؛ طبیعتا چنین فردی شادتر از كسی است كه چنین باوری ندارد. از جمله مولفه‌های شناختی "برنامه افزایش شادی فردی" فوردایس تأكید بر زمان حال وانتظارات وآرزوهای پایین است
معتقد است مردم وقتی می توانند شادتر باشند كه افكار متفاوت و بدون دردسری در مورد تغییر شرایط زندگی خود داشته باشند ؛ به اعتقاد او افراد شاد نظر مثبتی درباره مسائل دارند و می توانند بخش جذاب مسأله را مورد توجه قرار دهند. از جمله مولفه های شناختی "برنامه افزایش شادی فردی" فوردایس (1977) نیز رشد افكار مثبت و خوش بینانه و كاهش احساسات منفی است.
3-اندوه روز نیامده را نخوردن و از روزی مقرر خداوندی خشنود بودن: حضرت علی (علیه السلام) می فرماید:
"ای فرزند آدم! اندوه روز نیامده را بر امروزت میفزا، زیرا اگر روزِ نرسیده از عمر تو باشد، خداوند روزی تو را خواهد رساند."(حكمت267)
در حكمت 379 نهج البلاغه نیز به چنین موضوعی اشاره شده است .
حضرت علی همچنین می فرماید: "... كسی كه به روزی خدا خشنود باشد بر آنچه از دست رود اندوهگین نباشد..."(حكمت349)
كسی كه باور دارد خداوند روزی رسان است و بنده خود را به حال خود وا نمی گذارد از هر آنچه از جانب خداوند به او می‌رسد، هر چند كم باشد، خشنود است و دغدغه خاطر معاش را ندارد؛ طبیعتا چنین فردی شادتر از كسی است كه چنین باوری ندارد. از جمله مولفه‌های شناختی "برنامه افزایش شادی فردی" فوردایس تأكید بر زمان حال و انتظارات و آرزوهای پایین است.
توجه به فنا پذیری و دگرگونی حالات دنیا باعث می شود كه فرد به دنیا و آن چه مربوط به آن است دلبستگی پیدا نكند و بنا بر این به خاطر چیزی از دنیا كه بدست نمی آورد یا آنچه از آن كه از دست می دهد چندان ناراحت نشود؛ درعین حال چنین فردی می داند كه دنیا فراز و نشیب های بسیاری دارد و بعد از هر شدتی، فرجی است و بنا بر این از سختی ها و ناكامیهای زندگی دنیا بر آشفته نمی شود
4- عشق نورزیدن به دنیای حرام و دل کندن ازآن: حضرت علی(علیه السلام) در مورد تأثیر دنیاپرستی بر آدمی میفرماید:
"...هر كس به دنیای حرام عشق ورزید، درونش پر از اندوه شد... دل كندن از دنیا لذت بخش تر از اطمینان داشتن به آن است."( حكمت 367 )
نهج البلاغه فرد دنیاپرست را در برابر افسردگی و غم و اندوه آسیب پذیر دانسته و دنیاپرستی را عامل زمینه ساز افسردگی می داند(بوالهری و همکاران، 1386)... دلبستگی به دنیا و آنچه مربوط به آن است باعث می شود كه فرد دائما حسرت چیزی از دنیا را بخورد كه ندارد و یا نگران از دست دادن چیزی از دنیا باشد كه از آن بهره مند است؛ روشن است كه چنین فردی نمی تواند شاد باشد. در عوض كسی كه محبت دنیا را از دل بیرون كرده و از آن دل كنده است ، چنین نگرانیهایی ندارد و می تواند از آنچه دارد لذت ببرد و در عین حال به آن دل نبندد.
اگر فرد متوجه باشد كه راه دادن غم و اندوه به خود، منجر به پیری زودرس می شود و فرآیند آن را تسریع می كند و از طرفی باعث می شود كه فرد مانند بسیاری ازپیران كم انرژی و بی حوصله باشد، به دلیل این كه این حالات جسمی و روحی را نمی پسندد و از آن گریزان است، سعی می كند که با فرا روی دادن روش های ذکر شده خود را از اندوه ها جدا کرده و از غم و اندوه اجتناب كند.
فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
نهج البلاغه
بررسی دیدگاه غم و شادی در نهج البلاغه، اعظم مرادی
