جرعه های حکمت

جرعه‌های حکمت، بررسی تطبیقی حکمت امام خمینی و سنایی غزنوی، محمد امین صادقی ارزگانی،موسسه چاپ و نشر عروج، تهران 1391

یکی از اصلی ترین نیاز‌های فطری آدمیان در طول تاریخ، شوق به عبور از ظواهر عالم ماده ورفتن به سمت معنای درونی حقیقت  هستی بوده است. در تمام ادیان جهان می‌توان گرایش‌های قوی عرفانی را دید. اما در ادیان ابراهیمی این گرایش‌ها به واسطه آموزه‌های وحیانی رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است. در این میان عرفان اسلامی با تکیه بر آموزه‌های وحیانی و تلاش برای تحقق تمایلات فطری انسان در لقای حق، در طول تاریخ تفکر اسلامی جایگاهی والا را به خود اختصاص  داده است. از همان قرون نخستین اسلامی این گرایش درمیان مسلمانان پیدا شد. چنان که علامه طباطبایی بر آن است که خاستگاه  عرفان در اسلام، ابتدا  قرآن و سخنان پیامبر اسلام بوده و سپس این بذر‌ها از طریق صحابه حضرت امیر مانند سلمان فارسی، اویس قرنی، کمیل بن زیاد، میثم تمار و رشید هجری بارور و شکوفا شده‌اند.

جریان عرفان اسلامی در طول تاریخ همواره مخالفای سرسخت داشته است. بخشی از این مخالفت‌ها ریشه در عدم درک تمایز مهم و حیاتی میان جریان اصیل عرفان اسلامی با جریان‌های مشابه دارد. در زمانه معاصر که بار دیگر موجی از توجه و اهتمام به آموزه‌های عرفانی درمیان نسل معاصر پیدا شده است. وظیفه تبیین، توضیح و کاربردی سازی آموزه‌های عرفان کهن اسلامی بسیار ضروری می‌نماید.

هدف اصلی کتاب «جرعه‌های حکمت» معرفی مولفه‌ها و ساختار‌های معرفتی –عملی و عقیدتی عرفان اسلامی از طریق بررسی آثار امام خمینی و حکیم سنایی غزنوی است.

این کتاب از یک سو می‌کوشد نشان دهد چگونه عرفان اسلامی از متن قرآن بر آمده است و از سوی دیگر سر آن دارد تا در برابر موج جریان‌های دیگر که امروزه بسیار رایج شده‌اند، عناصر عرفان اسلامی را با باز نگری در متون  باز شناسد. به همین دلیل سعی شده است هر آموزه عرفانی که معرفی می‌شود ریشه‌های قرآنی و روایی آن هم ذکر شوند تا توهم تضاد عرفان و قرآن پیش نیاید. چنان که حضرت امام خمینی متذکر می‌شوند:

«تا شنیدی فلان حکیم یا فلان عارف ... چیزی گفت که به سلیقه شما درست در نمی آید ... حمل به باطل و خیال مکن. شاید آن مطلب منشا داشته باشد از کتاب و سنت و عقل و شما به آن برنخورده باشید...ممکن است آن شخصی که اهل آن وادی است و صاحب آن فن است یک مدرکی از کتاب خدا داشته باشد، یا از اخبار ائمه هدی داشته باشد و شما به آن برنخورده باشید، آن وقت شما رد خدا و رسول کرده‌اید بدون عذر موجه»⁽¹⁾

نویسنده چند مطلب را در مورد اهداف پژوهش خویش بر می‌شمارد. تطبیق و باز‌شناسی آموزه‌های عرفان پیشین و پسین و مقایسه آن‌ها با همدیگر، شناخت حقیقت زبان عرفا و درک همدلی و هم زبانی عرفای گذشته و حال در تکمیل و تثبیت آموزه‌های عرفانی، درک مقاصد و غایات مشترک عرفان در حال و گذشته و مقایسه مفاهیم معرفتی و آموزه‌های عقیدتی عرفان پیشین و پسین وبیان نقاط مشابهت و افتراق آن‌ها.

موانع شناخت آموزه‌های قرآن/ صفحات 247 و 248

این نکته که چه عواملی سبب می‌شود انسان از تابش نور پرفروغ قرآن بی نصیب گردد، از دیرباز مورد توجه قرآن پژوهان بوده است. در حکمت امام خمینی نیز نکته‌های بسیاری در این باره آمده که در جای خود به تفصیل طرح و تبیین شده است. ولی در این جا به تناسب رویکرد تطبیقی بحث، تنها به دو نمونه که درحکمت سنائی نیز بدان‌ها توجه شده به اختصار اشاره می‌شود:

الف) یکی از حجاب‌های ضخیم که مانع بزرگ شناخت آموزه‌های قرآن محسوب می‌شود و انسان را از درک معارف وحیانی بی‌نصیب و از دیدن جمال دلربای قرآن بی‌بهره می‌سازد، آلودگی به دنیا است که مظاهر و جلوه‌های گوناگون دارد و برای هر کس ممکن است به صورت خاصی نمایان شود. قرآن کریم خود به عنوان یک اصل کلی در این باره فرمود: «إِنّهُ لَقُرآنٌ کَرِیمٌ * ... لا یَمَسُّهُ إلا المُطَهَّرُونَ» براساس این آموزه متعالی همان طور که بدون طهارت ظاهری کسی حق ندارد به ظاهر الفاظ و خطوط قرآن دست بزند، بدون طهارت باطنی و نزاهت از حدث کبیر و آلودگی دنیایی در ساحات مختلف، کسی نمی‌تواند به درک جمال معنا و معارف قرآن نایل شود. از این رو در حکمت امام و سنائی با الهام از این گونه آموزه‌های وحیانی درباره حجاب‌های دنیایی که مانع فهم و شناخت قرآن می‌شود نکته‌های زیبا و شنیدنی آمده.

پی نوشت‌ها:

1-شرح چهل حدیث، صفحه 13، امام خمینی