اگر می‌ترسید ازدواج نکنید!

اموال یتیمان را (هنگامی که به حد رشد رسیدند) به آن‌ها بدهید، و اموال بد (خود) را با اموال خوب (یتیمان) تبدیل نکنید و اموال آن‌ها را با اموال خودتان (به وسیله مخلوط کردن یا تبدیل نمودن) نخورید، زیرا این گناه بزرگی است .

از آیاتی که برای نوع افراد خالی از ابهام نیست، و حتی برخی به خاطر همان ابهام آن را دستاویز تحریف قرار داده و معتقدند که جمله‌هایی از میان آیه افتاده است، سومین آیه سوره نساء است که تجویز تعدد ازواج را منوط به عدم خوف در گسترش عدالت میان یتیمان می‌داند، آنجا که می‌فرماید:

و إن خفتم ألا تقسطوا فی الیتامی فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثنی و ثلاث و رباع فأن خفتم ألا تعدلوا فواحدة أو ما ملکت أیمانکم ذلک أدنی ألا تعولوا

و اگر می‌ترسید از اینکه (به هنگام ازد.اج با دختران یتیم) رعایت عدالت درباره آن‌ها نکنید، (از ازدواج با آنان صرف نظر نمایید) و با زنان (دیگر) ازدواج کنید، دو یا سه یا چهار همسر و اگر می‌ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد رعایت نکنید) تنها به یک همسر قناعت نمایید و یا از زنانی که مالک آن‌ها هستید استفاده کنید. این کار برای جلوگیری از ظلم و ستم بهتر است.

در اینجا سۆالی مطرح می‌کنند و آن اینکه رابطه بین شرط و جزا چیست؟

جمله شرطیه عبارت است از: «و إن خفتم ألا تقسطوا فی الیتامی»

جمله جزائیه عبارت است از: «فانکح.ا ما طاب لکم من النساء مثنی و ثلاث و رباع»

برای پاسخ به این سۆال لازم است اندکی به بررسی فضای عصر نزول و همچنین دیگر آیات سوره توجه نمود.

بیان

در جاهلیت عرب به دلیل آنکه هیچگاه جنگ و خونریزی قطع نمی‌شد، یتیم زیاد وجود داشت. بزرگان و اقویای عرب دختران پدرمرده را با هرچه داشتند می‌گرفتند و اموال آنان را با اموال خود مخلوط می‌نمودند و می‌خوردند و در این عمل نه تنهت رعایت عدالت را نمی‌کردند بلکه گاه می‌شد که بعد از تمام شدن اموالشان خود آنان را طلاق می‌دادند و گرسنه و برهنه رهایشان می‌کردند در حالی که آن یتیمان نه خانه‌ای داشتند که در آن سکنی گزینند و نه رزقی که از آن ارتزاق نمایند و نه همسری که از عرض آنان حمایت کند و نه کسی که رغبت به ازدواج آنان نماید تا بدین وسیله مخارجشان را تکفل کند. اینجاست که قرآن کریم با شدیدترین لحن از این عادت زشت و خبیث و از این ظلم فاحش نهی فرمود و در خصوص ظلم به ایتام و خوردن مال آنان نهی خود را شدیدتر کرد و نهی از خوردن اموال آنان را در آیاتی دیگر تشدید و تأکید نمود.

سوره نساء دربردارنده بیش‌ترین احکام مربوط به زنان و دختران یتیم است. در آیه دوم همین سوره چنین آمده است:

«و آتوا الیتامی اموالهم و لا تتبدلوا الخبیث بالطیب و لا تأکلوا أموالهم إلی أموالهم إنه کان حوبا کبیرا»

«و اموال یتیمان را (هنگامی که به حد رشد رسیدند) به آن‌ها بدهید، و اموال بد (خود) را با اموال خوب (یتیمان) تبدیل نکنید و اموال آن‌ها را با اموال خودتان (به وسیله مخلوط کردن یا تبدیل نمودن) نخورید، زیرا این گناه بزرگی است»

در این آیه از هر نوع تعئی به اموال یتیم نهی کرده و آن را گناه بزرگی می‌شمارد.

در آیه دهم بر این مسأله نیز تأکید می‌کند و خوردن مال یتیم را به خوردن آنش تشبیه می‌نماید و می‌فرماید:

«إن الذین یأکلون أموال الیتامی ظلما إنما یأکلون فی بطونهم نارا ... »

«آنان که اموال یتیمان را از روی ستم و تعدی می‌خورند، جز این نیست که (تو گویی) آتش می‌خورند ... »

اگر در این دو آیه درباره اموال یتیمان سخن می‌گوید، در آیه 127 همین سوره درباره یتیمی سخن زنان می‌گوید که با آن‌ها ازدواج می‌کردند ولی حقوق آن‌ها را نمی‌دادند:

«یستقتونک فی النساء قل الله یفتیکم فیهن و ما یتلی علیکم فی الکتاب فی الیتامی النساء اللاتی لا تۆتونهن ما کتب لهن و ترغبون أن تنکحوهن و المستضعفین من الولدان و أن تقوموا للیتامی بالقسط و ما تفعلوا من خیر فإن الله کان به علیما».

«از تو درباره زنان سۆال می‌کنند، بگو خداوند در این زمینه به شما پاسخ می‌دهد و آنچه در قرآن درباره زنان یتیمی که حقوق آن‌ها را به آن‌ها نمی‌دهید و می‌خواهید با آن‌ها ازدواج کنید و هم‌چنین درباره کودکان صغیر و ناتوان برای شما بیان شده است (قسمتی از سفارش‌های خداوند در ایم زمینه می‌باشد و نیز به شما سفارش می‌کند که) با یتیمان به عدالت رفتار کنید و آنچه از نیکی‌ها انجام می‌دهید، خداوند از آن آگاه است (و به شما پاداش مناسب می‌دهد)

با توجه به این مطالب باید دانست که آیه مورد بحث مربوط به این نوع زنان یتیم است که به هنگام ازدواج مورد تعدی قرار گرفته و حقوق آنان رعایت نمی‌شود.

از این جهت در آیه مورد بحث هشدار می‌دهد و می‌فرماید: «و إن خفتم ألا تقسطوا فی الیتامی ... »

ابهام آیه از این نظر است که آیات سه‌گانه دیگری که در این سوره درباره مطلق یتیم و زنان یتیم وارد شده است، نادیده گرفته شده آنگاه ارتباط جمله جزائیه و شرطیه به صورت مبهم درآمده است. ولی اگر این سه آیه ـ بالاخص آیه 127 ـ مورد توجه قرار می‌گرفت و بررسی‌های تاریخی صورت می‌گرفت مشخص می‌شد که قرآن هشدار می‌دهد مبادا با زنان یتیم ازدواج کنید و حقوق آنان را رعایت نکنید و در نتیجه ارتباط جملات روشن می‌گشت.

نتیجه

با در نظر گرفتن سایر آیاتی که در این سوره مبارکه آمده است مشخص می‌شود که هیچ‌گونه تحریفی در آیه رخ نداده و معنایی کاملا مشخص دارد. مقصود از این آیه توجه دادن مسلمانان به حفظ اموال یتیمان و برقراری عدالت میان همسران یتیم می‌باشد.

فرآوری: زینب مجلسی راد

بخش قرآن تبیان        

منابع:

آیات مشکله و تفسیر آن، جعفر سبحانی.

ترجمه المیزان، ج 4، ص 263 و 264.