صدا اولی ها

آسیب ‌شناسی دوبله فیلم «هفت»

دهه‌های 60 و 70 شمسی از نظر نمایش فیلم‌های خارجی در سینما، زمان‌های پرباری بودند. انواع فیلم‌های مشهور، گمنام، تجاری و هنری به صورت دوبله اكران شد و سلیقه‌های مختلف را ارضا كرد.

یكی از این آثار، فیلم «هفت» (SEVEN) ساخته مشهور و تحسین شده دیوید فینچر است كه بتازگی از تلویزیون نیز پخش شد.

هفت، ماجرای قتل‌هایی است كه در یكی از شهرهای آمریكا اتفاق می‌افتد و قاتل در هر مورد نشانه‌هایی قرار می‌دهد كه معلوم می‌كند هر شخصی را به دلیل ارتكاب یكی از هفت گناه كبیره كشته است.

هفت، اولین فیلم از مجموعه آثار براد پیت، گواینت پالترو و كوین اسپیسی است كه در ایران دوبله و نمایش داده شد.

از فیلم‌های مورگان فریمن ظاهرا پیش از هفت، «برو بیكر رانندگی برای دوشیزه دنیزی» دوبله شده، اما وی با هفت نزد تماشاگران ایرانی شناخته شد.

دوبله هفت با سرپرستی جلال مقامی انجام شده است. او و منوچهر اسماعیلی به جای دو بازیگری گویندگی كرده‌اند كه بعدها صدای افراد دیگری برای آنها جا افتاد. (با صدای دوبلورهای دیگری شناخته شدند)‌ مقامی از جمله مدیر دوبلاژهایی است كه در آثار خود زیاد گویندگی می‌كند.

او در هفت به جای براد پیت در نقش دیوید میلز، كارآگاه پلیس بی‌قرار و عجول صحبت كرده كه تا این لحظه آخرین گویندگی‌اش به جای این بازیگر نیز به حساب می‌آید.

با این‌كه صدای جذاب مقامی برای براد پیت بسیار مناسب است اما بعدها در دهه 80 بیشتر سعید مظفری برای این بازیگر انتخاب شد كه در كنار مقامی، گزینش بسیار خوبی است.

مدیر دوبلاژ هفت برای مورگان فریمن، بازیگر نقش ویلیام سامرست كارآگاه سیاهپوست خونسرد،

منوچهر اسماعیلی را برگزیده است. سامرست به نوعی رییس و راهنمای میلز به حساب می‌آید و كمتر صحنه‌ای وجود دارد كه این دو كنار یكدیگر نباشند.

شاید یكی از دلایل انتخاب اسماعیلی همین رییس و راهنما بودن سامرست باشد. اسماعیلی به جای بازیگران سیاهپوست، زیاد گویندگی كرده و اینجا نیز صدایش برای فریمن مناسب است، اما در بسیاری از فیلم‌های بعدی این بازیگر حسین عرفانی بدرستی و بجا برگزیده شد كه صدایش بیشتر از اسماعیلی روی فریمن قرار می‌گیرد.

مقامی برای نقش كوتاه شده تریسی ـ همسر میلز ـ با بازی گواینت پالترو، زهره شكوفنده را برگزیده است. در كنار شكوفنده كه انتخاب بسیار خوبی است و صدای لطیفش با چهره تریسی هماهنگی كامل دارد، مینو غزنوی نیز گزینش مناسبی برای این بازیگر است.

اگر هفت اكنون دوبله می‌شد، بسیاری از مدیران دوبلاژ با این استدلال كه نقش كوتاه است و دیالوگ‌هایش كم و بدون توجه به اهمیت نقش در فیلم، دوبلوری سطح پایین‌تر از شكوفنده را انتخاب می‌كردند.

دیگر انتخاب خوب مقامی، به نقش جان دو با بازی كوین اسپیسی مربوط می‌شود. گزینش ناصر تهماسب كه با صدایی مرموز نقش منفی زیاد گفته است، انتخابی كلیشه‌ای اما از كلیشه‌های بسیار خوب است.

طهماسب بعدها نیز چندبار به جای اسپیسی گویندگی كرد و صدا و گویندگی دوبلورهای دیگری مثل چنگیز جلیلوند به اندازه او با این بازیگر هماهنگ نشد.

انتخاب‌های مدیر دوبلاژ برای نقش‌های فرعی مثل رییس پلیس و مارتین تالبوت دادستان سیاهپوست كه به ترتیب اكبر منانی و پرویز ربیعی آن را گفته‌اند نیز خوب بوده، اما ذكر دو نكته ضروری است.

مقامی از شهروز ملك‌آرایی برای دست‌كم دو نقش استفاده كرده، پلیس همكار سامرست ابتدای فیلم و وكیل جان دو اواخر فیلم.

متاسفانه در دوبله برای كم كردن هزینه‌ها از گویندگان نقش‌های فرعی در بیش از یك نقش بهره گرفته می‌شود. این روش سال‌هاست ادامه دارد و تغییر آن غیرممكن است. تنها راه حل این است كه باید دوبلورهای دارای صدای شاخص را فقط برای یك نقش در نظر گرفت.

نكته دیگر، انتخاب بسیار بد تورج نصر برای نقش مرد هراسان اواخر فیلم است. این نقش كاملا جدی است و صدای كمدی تورج نصر اصلا مناسب آن نیست.

دیالوگ در فیلم هفت بسیار اهمیت دارد و از طرفی با توجه به شاخص و مهم بودن فیلم، هر نوع تغییر در كلمات و جملات ‌باید با دقت صورت می‌گرفته كه متاسفانه در بعضی صحنه‌ها این‌گونه نشده است.

در دومین سكانس فیلم، عبارت «جنایت هوس» به «احساسات سركش» تبدیل شده و دیالوگ «مگر این‌كه اسپاگتی تنفس كرده باشه» هم مشكلی ندارد كه تغییر كرده است.

در همین سكانس، میلز داخل سطل زیرمیز را نگاه می‌كند و می‌گوید استفراغ داخل است. در دوبله، این كلمه تغییر كرده است.

با توجه به حال و هوای فیلم، حذف حتی یك كلمه ناخوشایند به آنچه مورد نظر كارگردان بوده صدمه می‌زند. در سكانسی كه میلز به خانه گولد می‌رود چند دیالوگ كوتاه حذف شده است.

دیالوگ‌هایی كه تالبوت در تلویزیون می‌گوید نیز كمی تغییر كرده است. خبرنگارها درباره تضاد منافع پلیس با گولد كه وكیل بوده، صحبت می‌كنند و او از پلیس دفاع می‌كند. در صحنه‌ای كه سامرست آشكار می‌كند كه قتل‌ها براساس هفت گناه كبیره صورت می‌گیرد، در انتها میلز می‌گوید: «من كه عقلم نمی‌رسه» كه غلط است و در اصل فیلم می‌گوید: «بر ماجرا تسلط دارد.»

كمی بعد دو دیالوگ بسیار ساده كه بین راننده تاكسی و سامرست رد و بدل می‌شود نیز تغییر كرده است. راننده در اصل می‌پرسد: «مقصدت كجاست؟» (در دوبله، چطوری رفیق؟) و سامرست می‌گوید: «دور از اینجا»، (در دوبله، از همه چیز خسته شدم).

متاسفانه تغییرات دیالوگ‌ها همین‌گونه تا انتهای فیلم ادامه دارد، از جمله در سكانس كتابخانه (چند جمله درباره بافرهنگ بودن)، صحنه‌ای كه میلز در ماشین عصبانی می‌شود و به دانته بد و بیراه می‌گوید و در خانه میلز كه به نمایشنامه تاجر ونیزی اشاره می‌شود حذف شده است.

یكی از مهم‌ترین تغییرات به سكانس دیدار تریسی و سامرست مربوط می‌شود. سامرست می‌گوید با كسی رابطه‌ای داشته كه خیلی شبیه ازدواج بوده و چون بچه نمی‌خواسته او را خیلی آزار داده است.

در دوبله این رابطه به همسری تبدیل شده و در انتها سامرست می‌گوید: همسرش بچه‌ را سقط كرده است. متاسفانه یكی از آفت‌های ویراستاری و دوبله، پاستوریزه كردن شخصیت‌ها حتی شخصیت‌های منفی است. بدون توجه به این كه شخصیت‌ها، ایرانی نیستند و ماجراها نیز خارج از ایران می‌گذرد. به خلاف‌ها و روابط، رنگ و بوی شرعی و قانونی داده و شخصیت‌پردازی‌‌ها دچار مشكل می‌شود.

در هفت صحنه‌های ناخوشایند و گاهی چندش‌آور فراوانی وجود دارد كه وجود آنها برای تاثیرگذاری بر تماشاگر و پی‌بردن به عمق شخصیت جان دو (قاتل) لازم و كوتاه كردن آنها به فیلم لطمه زده است، اما صحنه‌هایی هم هستند كه هیچ مورد خشن یا غیراخلاقی در آنها وجود ندارد و بی‌دلیل حذف شده‌اند، از جمله ابتدای صحنه ورود پزشك قانونی به خانه مرد چاق و دو صحنه در سكانسی كه سامرست به خانه میلز می‌رود.

بخش سینما و تلویزیون تبیان

جام جم / محمدرضا كلانتر