آشنایی با حقوق خانواده

 پیمان ازدواج زن و مرد با یكدیگر ، در حقیقت پیمانی برای پشتیبانی این دو از هم در تمامی مراحل زندگی است .

از جمله مسائل مهم در ارتباط با نهاد خانواده ، شناسایی حقوق هر یك از ، زوجین ( زن و شوهر ) از یك سو و نیز ، تكالیف آن دو در قبال هم ، از سوی دیگر است .

هر جا سخن از (حق) به میان می آید ، بایستی در كنار آن ، از ( تكلیف ) نیز سخن گفت . چرا كه هیچ حقی بر كسی واجب نمی شود ، مگر آنكه در مقابل آن حق ، وظیفه ای مقرر شده باشد .

حقوق خانواده نیز از این امر مستثنی نبوده و لذا زن و شوهر با برخورداری از حقوقی ویژه موظف به انجام تكالیفی در برابر یكدیگر هستند ، البته به دلیل ویژگیهای خاص حاكم بر روابط خانوادگی ، مشخص نمودن چهار چوب كلی حقوق و تكالیف و ترسیم حد و مرز آن ، به سادگی ممكن نیست .

زیرا بر خلاف سایر عقود ، در عقد نكاح ( ازدواج ) دو جنبه مادی و معنوی موجود است كه جنبه معنوی آن در اولویت می باشد . به عبارت دقیق تر ، در تنظیم روابط عاطفی زن و شوهر ، اخلاق حاكم بر قواعد حقوقی است . در رابطه زناشویی ، سخن از عواطف انسانی ، عشق و صمیمیت و وفاداری است و حقوق به تنهایی ، برای حكومت كردن بر روابط آنان ناتوان است .

در شریعت اسلام نیز در قوانین مربوط به خانواده ، در دو بخش مستقل از حقوق و وظایف از یك سو و اخلاق و فضایل ، از سوی دیگر ، به گونه ای مبسوط ومشروح سخن به میان می آید . در سلسله مباحث آشنایی با حقوق خانواده ما ضمن اعتقاد به این امر ، كه طبیعت خانواده با حقوق و احكام آمرانه سازگاری ندارد و اثر قوانین در ایجاد نظم در آن ناچیز است ، سعی داریم در مقام درمان مشكلات حقوقی خانواده ها در كنار كاوشهای حقوقی به مسائل روانی و مبانی اخلاقی ، توجه نموده و در این راستا ، به اطلاع رسانی صحیح ، جهت استحكام بخشیدن به بنیان خانواده ها همت گماریم .

 ماده 1103 قانون مدنی: زن و شوهر مكلف به حسن معاشرت با یكدیگرند

الف ) حسن معاشرت زن و شوهر از دیدگاه قرآن و روایات

قرآن مجید در موارد مختلف نسبت به رابطه و پیوند زناشویی تعبیرات جالبی بیان كرده است .

از جمله در آیه 21 سوره روم ، مودت و مهربانی را یكی از اصول اساسی و از اركان روابط انسانی در زندگی مشترك دانسته كه خداوند آن را از اصول مهم میان زن و شوهر می داند .

به طور كلی حسن معاشرت مفهومی قرآنی است كه از آیه شریفه ای از سوره نساء و از عبارت ( عاشروهن بالمعروف ) گرفته شده است ، یعنی با همسرانتان با اخلاق نیكو معاشرت كنید و با آنان به نیكی رفتار كنید در كل معاشرت به معروف، به معنای رفتار و اعمالی است كه خداوند بدان امر نموده است .

1. حسن خلق

حسن خلق صفتی پسندیده و نیكوست كه اسلام بسیار به آن سفارش نموده است ، تا آنجا كه در روایات ، حسن خلق به عنوان اولین ، سنگین ترین ، بهترین و با ارزشترین چیزی بیان شده است كه در روز قیامت مورد محاسبه قرار می گیرد : حسن خلق به معنای تحمل و سعه صدر و همچنین رها نكردن حق و ترك باطل است .

2-اكرام و احترام یكدیگر

هر یك از زن و شوهر با احترام اكرام یكدیگر ارزش و منزلت خویش را افزایش داده و موجبات دلگرمی همسرش را فراهم می آورد.

3- محبت و اظهار آن

اصل مهر و محبت و علاقه همسران را خداوند متعال ، در وجود زوجین قرار داده است . بدیهی است مهر و محبتی دارای ارزش است كه در مسیر الهی و مطابق با دستورات شرع باشد وگرنه ، چه بسا مهر و محبتی كه هیچ ثمره معنوی نداشته باشد و حتی باعث سقوط فرد به ورطه نابودی شود .

4- پوشاندن عیوب همسر

قرآن كریم در این مورد می فرماید :  زن و مرد باید همانند لباس هم باشند هم یكدیگر را از خطا و اشتباه حفظ كنند و هم هر یك زینت دیگری به حساب آیند و به یكدیگر افتخار كنند .

5. عفو و گذشت

انسان مختار آفریده شده است ، و حق انتخاب دارد و ممكن است در برخی از انتخابها دچار اشتباه شده و از مسیر اصلی خارج گردد . و این مسئله برای زن و مرد هر دو یكسان است . و در این مواقع توصیه به عفو و گذشت تا آن جا اهمیت دارد كه قرآن كریم عفو و گذشت را از موارد احسان می داند . « والعافین عن الناس و الله یحب المحسنین »

6- مدارا كردن

هر یك از زن و مرد باید وظایف و تكالیف خود را انجام دهد و برای دیگری ایجاد مزاحمت ننماید . در هر حال مدارا با همسر موجب می شود تا زندگی با صفا و به دور از تنش گردد .

7. مشورت و تبادل نظر

یكی از فوائد مهم در مشورت در امور خانواده ، این است كه طرف مقابل خود را در فكر و تصمیمی كه گرفته شده سهیم می داند و احساس نمی كند كه این كار بر او تحمیل شده است .

ب ) حسن معاشرت زن و شوهر از دیدگاه قانون مدنی ایران

عبارت حسن معاشرت مقابل " سوء معاشرت " به معنی نیکویی رفتار و کردار زوجین در برقراری حقوق متقابل یکدیگر است .

در حقوق ایران معنای آیه مباركه 19 از سوره نساء در ماده 1103 قانون مدنی در فصل مربوط به ( حقوق و تكالیف زوجین نسبت به یكدیگر ) وارد شده است . بر طبق این ماده زن و شوهر مكلف به حسن معاشرت با یكدیگرند . یعنی باید به گونه ای با یكدیگر رفتار نمایند كه آرامش و مسالمت بر روابط آنها حاكم و محیط خانواده متشنج نبوده و نزاع در روابط آنان وجود نداشته باشد .

زوجین ضمن نكاح ، داوطلب شده اند كه با هم زندگی كنند و در غم و شادی شریك هم باشند همسری زن و مرد به این معنی است كه سلوكشان با هم با خوشرویی ، مسالمت و مهربانی آمیخته باشد و از اعمالی كه نسبت به ایجاد نفرت و كینه یا غم و اندوه فراوان در دیگری است بپرهیزند .

به اجمال می توان گفت : تمام اموری كه از نظر اجتماعی توهین محسوب می شود مانند ناسزاگویی ایراد ضرب ، مشاجره و تحقیر ، یا اموری كه با محبت به خانواده منافات دارد مانند ترك خانواده ، بی اعتنایی به همسر و خواسته های او و اعتیاد مضر از مصادیق سوء معاشرت در خانواده است .

در قانون مدنی ایران ( حسن معاشرت ) یكی از مهمترین حقوق و تكالیف زوجین نسبت به یکدیگر می باشد . بنابراین مواد بعدی از قانون مذكور كه به مواردی همچون همكاری در تحكیم بنیان خانواده ، ریاست خانواده ، پرداخت نفقه و میزان آن ، ادای وظایف زوجیت از سوی زن ، نحوه تعیین منزل مشترك و ... اشاره دارند موادی مستقل از ( حسن معاشرت ) مطرح در ماده 1103 قانون مدنی نبوده ، بلكه در جهت تعیین مصادیق مفهوم حسن معاشرت محسوب می شوند .

فرآوری: فاتح حسینی

بخش حقوق تبیان

منابع:

1-برگرفته از سایت اطلاع رسانی خانواده

2-ابوعلی طبرسی ، مجمع البیان فی التفسیر القرآن ، ص 219.

3- محمدی ری شهری ، میزان الحكمه ، ج3 ص 140 .

4- عبدالله جوادی آملی، مبادی اخلاق در قرآن، مركز نشر اسراء ص 158 .

5-سوره بقره / آیه 187

6-سوره آل عمران / آیه 134 .

7-محمد تقی مصباح یزدی ، اخلاق در قرآن، ج3،ص78.

8-دكتر ناصر كاتوزیان ، حقوق