تعبیر خواب یوسف (علیه السلام)
سیماى سوره یوسف
سوره یوسف از سورههاى مكّى و داراى یكصد و یازده آیه است. عدد كلمات آن هزار و هفتصد و هفتاد و شش (1776) كلمه و عدد حروف آن هفت هزار و صد و شصت و شش (7166) حرف است.
نام حضرت یوسف، 27 مرتبه در قرآن آمده، كه 25 مرتبه آن در همین سوره است و دو مورد آن در سورههاى دیگر (سوره غافر آیه 34 و انعام آیه 84) مىباشد.. آیات این سوره، به هم پیوسته و در چند بخش جذاب و فشرده، داستان زندگى یوسف را از كودكى تا رسیدن او به مقام خزانهدارى كشور مصر، عفت و پاكدامنى او، خنثى شدن توطئههاى مختلف علیه او و جلوههایى از قدرت الهى را مطرح مىكند.
داستان حضرت یوسف (علیه السلام) فقط در همین سوره از قرآن آمده، در حالى كه داستان پیامبران دیگر در سورههاى متعدّد نقل شده است. داستان حضرت آدم و نوح هر كدام در دوازده سوره، داستان حضرت ابراهیم در هیجده سوره، داستان حضرت صالح در یازده سوره، داستان حضرت داوود در پنج سوره، داستان حضرت هود و سلیمان هر كدام در چهار سوره و داستان حضرت عیسى و زكریّا هر كدام در سه سوره ذكر شده است. (تفسیر حدائق)
داستان حضرت یوسف در تورات، سِفر پیدایش از فصل (37 تا 50) نیز نقل شده است، و این مسئله نشانگر این است كه بدون شك قبل از اسلام نیز داستان یوسف در میان مردم مشهور و معروف بوده است امّا در مقایسه با آنچه در قرآن آمده، به خوبى اصالت قرآن و تحریف تورات معلوم مىگردد.
قرآن در داستان یوسف (علیه السلام) بیشتر به شخصیّت خود او در گذر از كوران حوادث مىپردازد، در حالى كه در داستان پیامبران دیگر، بیشتر به سرنوشت مخالفان و لجاجت و هلاكت آنان اشاره نموده است.
گرچه داستان پردازان بىهدف، و یا آنها كه هدفهاى پست و آلودهاى دارند سعى كردهاند از این سرگذشت آموزنده یك داستان عشقى بسازند و چهره واقعى یوسف و سرگذشت او را مسخ كنند، و حتى در شكل یك فیلم عشقى به روى پرده سینما بیاورند ولى قرآن كه همه چیزش الگو و" اسوه" است، در لابلاى این داستان عالیترین درسهاى عفت و خویشتن دارى و تقوى و ایمان و تسلط بر نفس را منعكس ساخته آن چنان كه هر انسانى تحت تاثیر جذبههاى نیرومندش قرار مىگیرد.
و به همین جهت قرآن نام زیباى" احسن القصص" (بهترین داستانها) را بر آن گذارده است، و در آن براى اولوا الالباب (صاحبان مغز و اندیشه) عبرتها بیان كرده است.
فضیلت سوره یوسف
در روایات اسلامى براى تلاوت این سوره فضائل مختلفى آمده است از جمله در حدیثى از امام صادق (ع) مىخوانیم:
من قرء سورة یوسف فى كل یوم او فى كل لیلة بعثه اللَّه یوم القیامه و جماله مثل جمال یوسف و لا یصیبه فزع یوم القیامة و كان من خیار عباد اللَّه الصالحین.
"هر كس سوره یوسف را هم روز و هم شب بخواند، خداوند او را روز رستاخیز بر مىانگیزد در حالى كه زیبائیش همچون زیبایى یوسف است و هیچگونه ناراحتى روز قیامت به او نمىرسد و از بندگان صالح خدا خواهد بود." (مجمع البیان)
و نیز رسول اكرم (ص) فرمود: «سوره یوسف را به بردگان خود بیاموزید، زیرا هر مسلمانى آن را بخواند و به خانواده و كنیز خود بیاموزد، خداوند سكرات مرگ را بر او آسان مىكند و نیرویى به وى مىبخشد كه به مسلمانى حسد نورزد». (مجمع البیان، ج 5، ص 206).
تعبیر خواب یوسف
قالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ دَأَباً فَما حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ إِلاَّ قَلِیلاً مِمَّا تَأْكُلُونَ (47)
گفت: «هفت سال با جدیّت زراعت مىكنید و آنچه را درو كردید، جز كمى كه مىخورید، در خوشههاى خود باقى بگذارید (و ذخیره نمایید).
یوسف (علیه السلام) بدون گلایه و شكوه از رفیق، كه چرا او را فراموش كرده و بدون آنكه قید و شرطى براى تعبیر خواب پادشاه تعیین كند، فورى به تعبیر خواب پرداخت، زیرا كتمان دانش به ویژه در هنگام نیاز جامعه به آن، امرى دور از شأن انسانهاى پاك و نیكوكار است.
یوسف غیر از تعبیر كردن خواب، راه مقابله با قحطى را با برنامهاى روشن بیان كرد تا نشان دهد علاوه بر علم تعبیر خواب، قدرت برنامهریزى و مدیریّت دارد.
در حدیثى از امام صادق (ع) مىخوانیم: «هر كس سوره یوسف را هم روز و هم شب بخواند، خداوند او را روز رستاخیز بر مىانگیزد در حالى كه زیبائیش همچون زیبایى یوسف است و هیچگونه ناراحتى روز قیامت به او نمىرسد و از بندگان صالح خدا خواهد بود.»
پیامهای آیه:
1ـ طرح و برنامههاى سازنده خود را بدون منّت و چشمداشت عرضه كنیم.
2ـ براى نجات جامعه بایستى از مشكلات شخصى چشم پوشید. (یوسف از زندانى بودن خود كه مسئلهى شخصى است، چیزى نگفت، بلكه به فكر حلّ مشكل مردم بود)
3ـ مدیریّت بحران و اداره جامعه در شرایط حاد و دشوار از وظایف اصلى حكومت است.
4ـ حكومتها باید قحطى و خشكسالى را پیشبینى كنند و در ایّام فراخى با تدبیر از فشار مشكلات بكاهند..
5ـ به هنگام مناسب بودن شرایط حد اكثر بهرهبردارى را باید نمود.
6ـ در مواقعى كه بحرانى در پیش است باید بر ظرفیّت تولید و كار افزود.
7ـ مردان خدا، باید براى رفاه مردم فكر كنند و طرح دراز مدّت و كوتاه مدّت داشته باشند. «قالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ»
8ـ زمان، عنصر بسیار مهمى در برنامه ریزى و مدیریّت است. «سَبْعَ سِنِینَ»
9ـ فقط تشریح وضعیّت كافى نیست، باید طرح و برنامه داد. «تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ دَأَباً» ...
10ـ برنامهریزى در تولید «تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ» و صرفه جویى و ذخیرهسازى «فَذَرُوهُ» یك ضرورت است. (در حالى كه جوامع عقب مانده بدون توجّه به این مراحل فقط مصرف مىكنند.)
11ـ كنترل حكومت بر روند تولید و توزیع، در شرایط بحرانى امرى ضرورى است. «تَزْرَعُونَ ... فَذَرُوهُ» ...
12ـ گندم اگر به خوشه باشد بر عمرش اضافه مىشود. «فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ»
13ـ مىتوان با برنامهریزى، خود را براى مقابله با حوادث طبیعى همچون قحطى، زلزله و سیل آماده كرد. «فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ»
14ـ برنامهریزى و تدبیر براى آینده، منافاتى با توكل و تسلیم در برابر امر خدا ندارد. «فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ» (با تدبیر، به استقبال تقدیر برویم.)
15ـ طرحها باید قابلیّت عملى داشته باشند. «فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ» (بهترین شیوه عملى در آن زمانِ بدون سیلو و تكنولوژى، واگذاردن گندم در خوشه بود.)
16ـ هر تلخىاى بد نیست. همین قحطى مقدّمهى حاكمیّت یوسف شد و همچنین مقدّمه صرفهجویى و كار بیشتر در میان مردم گشت. «تَزْرَعُونَ، فَذَرُوهُ، إِلَّا قَلِیلًا»
17ـ آیندهنگرى و برنامهریزى بلند مدّت براى مقابله با مشكلات اقتصادى جامعه، لازمه مدیریّت كشور است. «تَزْرَعُونَ ... فَذَرُوهُ ... إِلَّا قَلِیلًا»
18ـ صرفهجویى امروز، خودكفایى فردا و اسراف امروز، نیازمند شدن فردا را بدنبال دارد. «قَلِیلًا مِمَّا تَأْكُلُونَ»
19ـ رؤیاى كافران نیز مىتواند بیانگر واقعیّتها و حاوى دستور العملهایى براى حفظ جامعه باشد.
20ـ امروز باید براى فرداى بهتر كوشش كرد. «تَزْرَعُونَ ... ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِكَ»
نوشته آمنه اسفندیاری – گروه دین و اندیشه تبیان
منابع:
1- تفسیر نور ج6
2- تفسیر نمونه ج 9
3- تفسیر اثنی عشری ج 6
4- تفسیر هدایت ج 5
5- مجمع البیان ج 5
